بررسی پدیده خالکوبی و ریشه‌های آن

به گزارش خبرگزاری برنا ؛تاریخچه خالکوبی در ایران به دوران بسیار قدیم باز می‌گردد و عمدتاً نزد اوباش، پهلوانان و زنان رواج داشته است. در ادیان مختلف از جمله یهودیت، مسیحیت و به خصوص دین اسلام، خالکوبی به دلیل آزار و اذیت بدن برای ایجاد نقش و نگار، خونریزی و عدم رعایت نکات بهداشتی جایز نیست.

روش‌ انجام خالکوبی با اندکی اختلاف در همه جا یکسان و مشابه است؛ در گذشته با داغ کردن یک شئ، عضوی از بدن را علامت‌گذاری کرده و آن را به عنوان خالکوبی و نشانه‌گذاری به حساب می‌آوردند اما در عصر حاضر، شیوه‌های متفاوتی بکارگرفته می‌شود، یا نقش مورد نظر را با سوزن بر پوست حک می‌‌کنند، سپس ماده رنگی را بر روی زخم ایجاد شده می‌ریزند تا جذب پوست شود، این ماده رنگی می‌تواند شامل: سرمه، آب تره، دوده و... باشد و یا با استفاده از دستگاه‌های تاتو به‌ نام‌های کویل یا روتاری سوزن خالکوبی را جلو و عقب می‌برند تا رنگ‌های مورد نظر بین لایه اول و دوم پوست به‌کار گرفته شود.

از گذشته تا کنون خالکوبی برای مردم معانی متفاوتی داشته است؛ زمانی این خالکوبی‌‎ها برای تمایز قائل شدن بین افراد قبیله‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گرفت، زمانی دیگر یکی از هفت قلم آرایش بانوان به شمار می‌آمد، دوره‌ای هم به عنوان نشانه سرسپردگی به خدایان و یا بردگی شناخته می‌شد، ایرانیان نیز از خالکوبی به عنوان تزئین، بهبود بیماری (در زمان ابوعلی سینا) و یا در امان ماندن از چشم زخم استفاده می‌کردند.

امروزه نیز خالکوبی با اشکال گوناگون و مدرن در بین جوانان رواج دارد اما انگیزه آنها برای ایجاد خالکوبی روی بدن خود، بسیار متفاوت‌تر از گذشته است؛ به نوعی در جوامع امروزی انجام خالکوبی از شکل سنتی خود خارج شده و به عنوان یک مد اجتماعی شناخته می‌شود از همین رو مکتب شیکاگو معتقد است اکثر افرادی که خالکوبی می‌کنند تحت تاثیر محیط زندگی و دوستانشان به این کار روی آورده‌اند و یک تقلید کوکورانه انجام می‌دهند، چراکه هدف جوانان امروزی نه آن حالت مردانگی زمان قدیم است و نه سحر و جادو، بلکه پیروی از مد است.

سبک‌های متفاوتی برای ترغیب جوانان و جلب هر نوع سلیقه‌ای به جامعه عرضه می‌شود. در ادامه به معرفی چند نمونه از سبک‌های نوین تاتو می‌پردازیم:

سبک بلک ورک (Black Work) در این سبک ممکن است قسمتی از بدن به طور کامل سیاه رنگ شود. دوستداران این سبک معتقدند، چنین سبک‌هایی نشان دهنده ذوق هنری و ذهن خلاق طراح می‌باشد.

سبک دات ورک (Dot Work) این سبک به سبک نقطه‌ای نیز معروف است و طرح‌های اجرا شده، متشکل از نقاط و تصاویر سیاه می‌باشند. یکی از سبک‌های پیچیده به ‌شمار می‌رود و مهارت بالایی طلب می‌کند، طرح‌های این سبک عمدتاً مفهومی و نمادین هستند.

سبک لاین ورک (Line Work) در این سبک با استفاده از خطوط ساده و رنگ‌آمیزی، طرح‌هایی را به نمایش می‌گذارند که شاید فهم معانی آنها برای همه امکانپذیر نباشد.

سبک ژئومتریک (Geometric) یک نوع سبک غیر سنتی می‌باشد که با اشکال هندسی ساخته شده و با هماهنگی و تقارن زیاد طراحی می‌شود.

طبق تجربیات روانشناسان و جامعه‌شناسان این حوزه، مشاهده می‌شود اغلب افراد پس از انجام خالکوبی پشیمان می‌شوند. زیرا حالت‌های درونی مانند افسردگی، اضطراب و استرس از عدم توجه اطرافیان که از عوامل اصلی انجام خالکوبی هستند، بعد از مدتی درمان شده یا از بین می‌روند اما اثر خالکوبی روی بدن پابرجاست و می‌تواند علت جدیدی برای اضطراب و افسردگی فرد باشد و موجب شرمساری او گردد. برای مثال خالکوبی نام فردی بر روی بدن که نتیجه ابراز علاقه به آن شخص است، بعد از شکست در آن عشق نمی‌توان آثار آن را از بین برد.

با این توصیف می‌توان علل گرایش جوانان به خالکوبی را از دو منظر فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد. از دیدگاه جامعه‌شناختی، ضربه‌های روحی و تجربه‌های ناگوار، شکست‌های عشقی، عدم موفقیت در امور اجتماعی، عدم دستیابی به موقعیت‌های مناسب شغلی، فاصله طبقاتی، تبلیغات رسانه‌های مجازی و چشم و هم چشمی می‌تواند افراد را به سمت خالکوبی سوق دهد.

از دیدگاه فردی و روانشناختی نیز انجام این‌کار علاوه بر بعد ظاهری و زیبایی بخشیدن به بدن می‌تواند علل درونی داشته و نشأت گرفته از کمبودها، اضطراب و افسردگی باشد، چراکه بسیاری از افراد علیرغم وجود خطرات احتمالی، ترجیح می‌دهند درد و رنج آن را تحمل کنند و طرح‌هایی را روی بدن خود ایجاد و آن را به نمایش بگذراند؛ خالکوبی‌ها می‌تواند نشانگر استقلال و تصمیم‌گیری مستقل برای جسم خویش یا نوعی ابراز علاقه به بدن خود باشد که جسم

را به یک اثر هنری شبیه می‌کند و یا اینکه نوعی اعتراض و تنفر نسبت به جسم باشد که باعث رنج کشیدن آن می‌شود.

بعضی افراد علاقه‌مندند ظاهری متفاوت داشته باشند و بیش از حد معمول به آنها توجه شود، گروهی دیگر از افراد تنها به این دلیل که دیگران آنها را افرادی با تحمل بالا خطاب کنند و بزرگ بشمارند، از درد کشیدن لذت می‌برند، حتی بسیاری به معنی نقوش طراحی شده توجهی ندارند و نقش‌هایی با جزئیات بیشتر را می‌‌پسندند تا با آن قدرت‌نمایی کنند، همین طور برخی روانشناسان معتقدند درصد بالایی از این افراد دچار سندروم هیسترویونیک (خودنمایشی) هستند و از نگاه دیگران به خود لذت می‌برند.

با انجام بررسی‌هایی بر روی طرح‌های خالکوبی در جوامع و زمان‌های گوناگون، می‌توان به اطلاعاتی در زمینه‌ نژادپرستی دست یافت. در گذشته مردم مناطق گوناگون، نقوشی بر بدن خود حک می‌کردند که بیانگر ویژگی‌ها، آداب و رسوم، عقیده یا فرهنگ و فعالیتی مهم در آن کشور بود، برای مثال ژاپنی‌ها طرح‌هایی از عقاید افسانه‌ای خود همانند اژدها، پرندگان و گیاهان غول‌پیکر بر بدن خود نقش می‌زدند.

در جامعه ما، متونی با مضمون گله و شکایت از شرایط موجود روزگار، یکی از طرح‌های اصلی خالکوبی‌ها محسوب می‌شود و افراد با خالکوبی و طرح‌های گوناگون، طلبکار بودن خود نسبت به روزگار، نارضایتی از دیگران، خشم و عصبانیت یا گلایه‌مندی خود را بروز می‌دهند.

برخی دیگر از این طرح‌ها، طرح‌های امروزی موجود در فضای مجازی می‌باشند که عمدتاً برگرفته از فرهنگ‌های غربی هستند تا جوانان را بدون آگاهی ذهنی، وسیله‌ای برای تبلیغ تصاویر مبتذل و یا تنش‌زای خود قرار دهند.

جوامع غربی با استفاده از فضای مجازی به ترویج مدگرایی، از جمله خالکوبی می‌پردازند و فرهنگ جوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهند؛ در گام اول آنها مجاب به انجام خالکوبی می‌کنند و رفته رفته سبک زندگی آنها را دگرگون می‌نمایند.

علی‌رغم اینکه خالکوبی‌ها در قدیم عمدتاً در قسمتی از بدن انجام می‌شد که کمترین دید را داشته باشد و یا در زیر لباس پوشانده شود، فرهنگ غربی به جوانان می‌آموزد که تاتوهای خود را نمایان کرده و پوشش خود را برحسب محل و میزان نمایش آن انتخاب کنند و حتی رفتار خود را با توجه به طرح مورد نظر تغییر دهند. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، رواج پدیده اگوئیسم (خودپرستی) نیز در اشاعه فرهنگ خالکوبی مؤثر بوده است چراکه وقتی ظاهر افراد، جایگاه آنها را در بین مردم تعریف می‌کند، افراد به سمت تغییر ظاهر طبیعی خود می‌روند.

در ادامه مطلب مفهوم برخی از طرح‌های محبوب بین جوانان آورده شده است:

طرح جمجمه: در جوامع باستانی طرح جمجمه به معنای "تغییر بزرگ" بوده و تغییر بزرگ در زندگی، مرگ است.

طرح خرس: این طرح که بیشتر برای آقایان به‌کار برده می‌شود، بیانگر مفهوم سلامتی، قدرت و شجاعت است.

طرح فرشته: می‌تواند بیانگر مفهوم مرگ، محافظت یا نگهبانی باشد.

طرح ببر: این طرح نیز عمدتاً برای آقایان کاربرد دارد و بیانگر مفهوم توانایی، استقلال و قدرت بدنی می‌باشد.

با توجه به اینکه آمارها بیانگر رابطه مستقیم خالکوبی با افزایش آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی هستند باید راه‌حل‌هایی را جهت مهار شیوع این پدیده پیدا کرد، چراکه تضعیف هنجارها در یک جامعه موجب افزایش رفتارهای جرم‌خیز می‌گردد.

امروزه افراد، الگوپذیری و معنا بخشیدن به هویت خود را تنها از فرهنگ جامعه خود دریافت نمی‌کنند و تا حدودی تحت تاثیر رسانه‌ها، تکنولوژی، مد و فرهنگ‌های بیگانه هستند. ممکن است بسیاری از این افراد در سفر به کشورهای دیگران با بخشی از فرهنگ و مد آنها آشنا شده باشند اما باید توجه داشت قطعاً این افراد، تمامی اقشار یک جامعه نیستند و چه بسا در همان کشورها، خانواده‌هایی در طبقات اجتماعی بالاتر حاضر به انجام برخی رفتارهای مطابق مد نیستند چراکه این عمل در اغلب کشورها پذیرفته شده نیست و افرادی که خالکوبی دارند افراد قابل اعتمادی به‌شمار نمی‌روند.

بنابراین ما برای دور ساختن جوانان از این گونه رفتارهای نابهنجار می‌توانیم شیوه‌های ارتباطی مؤثری به آنها آموزش دهیم تا از آن طریق، خود را به جامعه معرفی کنند و در معرض تأیید و تحسین دیگران قرار گیرند، چرا که بسیاری از این اعمال جهت اقناع روحیه کمال‌گرایی و توجه‌طلبی جوانان صورت می‌پذیرد، قطعاً اگر جوان با روح بزرگ، اصالت‌های وجودی و استعدادهای ذاتیش آشنا شود آنگاه دلیلی برای اینگونه خودنمایی‌ها وجود نخواهد داشت.

سرهنگ "مجید رسول‌زاده‌فرساد" سرپرست معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان گیلان