فناوری تصویربرداری تشدید مغناطیسی؛ راهی هوشمند برای بررسی مغز و درمان بیماری‌ها

فاطمه مرادخانی: تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌های تصویربرداری در دنیای پزشکی است که به‌طور گسترده‌ای برای تشخیص، بررسی و ارزیابی وضعیت بدن، به‌ویژه مغز و سیستم عصبی، استفاده می‌شود. این فناوری از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق و واضح از بافت‌های نرم بدن استفاده می‌کند و به دلیل عدم استفاده از اشعه ایکس، برای تشخیص و پایش بیماری‌ها روشی ایمن و غیرتهاجمی به شمار می‌رود.

تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): یک فناوری پیشرفته در پزشکی

اسکنر ۳ T Prisma یک سیستم پیشرفته تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) است که با ۶۴ کانال گیرنده و بیش از ۲۰۴ سیم‌پیچ با ۱۲۸ کانال مستقل RF، دقت و کارایی بالایی در تصویربرداری ارائه می‌دهد. این دستگاه دارای قطر داخلی مگنت ۶۰ سانتیمتر و میدان تصویری ۵۰ x ۵۰ x ۵۰ سانتی‌متر است. اسکنر ۳ T Prisma قادر به انجام تصویربرداری‌های پیشرفته‌ای مانند دیفیوژن رشته‌های عصبی (DTI) با حداکثر ۲۵۶ جهت، دیفیوژن اسپکتروم (DSI) با ۵۱۴ جهت انتشار، آنژیوگرافی Time-resolved با XR ۸۰/۲۰۰، ارزیابی کامل عملکردی MRI/DTI، و تصویربرداری‌های پیچیده با وضوح بالا از جمله عملکرد تشدید iPAT، شیمینگ قدرتمند، طیف‌سنجی چند هسته‌ای، TimTX TrueShape و syngo ZOOMit است. این دستگاه همچنین دارای ثبات سیگنال طولانی مدت است که برای سکانس‌های تحقیقاتی پیچیده مورد نیاز است.

دستگاه‌های این بخش شامل مگنت تصویربرداری تشدید مغناطیسی ۳ تسلا زیمنس مدل PRISMA با نرم‌افزار version VE ۱۱ C، تجهیزات عملکردی تحریک (Functional)، کویل‌ها و فانتوم‌ها هستند. این تجهیزات برای انجام مطالعات پیشرفته و پیچیده مغزی طراحی شده‌اند و امکان تصویربرداری و تحلیل دقیق مغز در شرایط مختلف را فراهم می‌کنند.

این بخش با استفاده از این دستگاه‌ها، خدمات متنوعی در زمینه ارزیابی عملکرد مغز ارائه می‌دهد. این خدمات شامل بررسی چگونگی یادگیری در مغز طبیعی، بیمار یا آسیب‌دیده، ارزیابی خطرات بالقوه عمل جراحی یا دیگر درمان‌های تهاجمی، و تحلیل چگونگی فعالیت بخش‌های مختلف مغز در پاسخ به تحریکات خارجی یا در حالت استراحت است. همچنین، به مطالعات آناتومی مغز، ارزیابی اثرات سکته مغزی، ضربه، بیماری‌های عصبی مانند بیماری پارکینسون، نظارت بر رشد و عملکرد تومور‌های مغزی و راهنمایی برای برنامه‌ریزی جراحی، پرتودرمانی و دیگر درمان‌های جراحی مغز می‌پردازد.

وضعیت MRI در ایران

استفاده از فناوری تصویربرداری MRI در ایران، در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. این فناوری به‌ویژه در بیمارستان‌ها، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها برای تشخیص بیماری‌های مختلف و ارزیابی سلامت مغز و سایر اعضای بدن به‌کار می‌رود. دستگاه‌های MRI در ایران به‌طور گسترده‌ای در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی موجود است و پزشکان ایرانی از این فناوری برای درمان بیماران در زمینه‌های مختلف پزشکی بهره‌برداری می‌کنند.

در این راستا با شقایق کریمی، مسئول آزمایشگاه‌ ام آر آی مرکز ملی نقشه‌برداری مغز گفت‌و‌گو پرداختیم. وی در این مصاحبه، به‌تفصیل درباره امکانات و کاربرد‌های پیشرفته دستگاه‌های MRI، به‌ویژه مدل ۳ تسلا زیمنس PRISMA، صحبت می‌کند و به بررسی چالش‌ها و چشم‌انداز‌های آینده این فناوری در ایران می‌پردازد.

نقش دستگاه ۳ تسلا زیمنس PRISMA در تصویربرداری مغز

مسئول آزمایشگاه‌ ام آر آی مرکز ملی نقشه‌برداری مغز با اشاره به اهمیت فناوری‌های پیشرفته در تصویربرداری مغز می‌گوید: در آزمایشگاه ما، تمرکز اصلی بر روی تصویربرداری‌های ساختاری و عملکردی مغز است. یکی از پیشرفته‌ترین دستگاه‌هایی که در این زمینه استفاده می‌کنیم، دستگاه ۳ تسلا زیمنس PRISMA است. این دستگاه قابلیت‌های زیادی برای شبیه‌سازی دقیق فعالیت‌های مغزی دارد. 

شقایق کریمی ادامه می‌دهد: این دستگاه قادر است تصاویر با وضوح بالا از مغز به‌دست آورد و برای تصویربرداری ساختاری از مغز، به‌ویژه در زمینه‌های جراحی مغزی، کاربرد دارد. علاوه بر این، ما از آن برای تصویربرداری عملکردی مغز (fMRI)، (یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌های تصویربرداری پزشکی است که برای اندازه‌گیری و شبیه‌سازی فعالیت‌های مغزی در پاسخ به تحریکات مختلف یا در شرایط خاص به‌کار می‌رود، فعالیت‌های مغزی را در زمان واقعی بررسی می‌کند و اطلاعات دقیقی از نحوه کارکرد قسمت‌های مختلف مغز فراهم می‌آورد.)

تصویربرداری عملکردی مغز (fMRI) و کاربرد‌های آن در ارزیابی مغزی

وی در توضیح بیشتر استفاده از fMRI در آزمایشگاه خاطرنشان می‌کند: تصویربرداری عملکردی مغز به ما این امکان را می‌دهد که تغییرات در فعالیت مغز را در پاسخ به تحریکات مختلف مشاهده کنیم. به‌عنوان مثال، زمانی که یک فرد به تصویری شاد نگاه می‌کند یا خاطرات خوشایند را به یاد می‌آورد، فعالیت مغزی او تغییر می‌کند و این تغییرات می‌تواند در تصاویر fMRI ثبت شود. 

کریمی می‌افزاید: این روش در تحقیقات شناختی و ارزیابی اختلالات مغزی بسیار مفید است. به‌ویژه در بررسی بیماری‌هایی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات حافظه، و بیماری‌های نورودژنراتیو نظیر آلزایمر و پارکینسون، fMRI می‌تواند کمک زیادی به پزشکان کند. علاوه بر این، این تکنیک در ارزیابی مغز بیماران مبتلا به سکته مغزی نیز بسیار حیاتی است و کمک شایانی به برنامه‌ریزی درمانی و شبیه‌سازی تغییرات مغزی می‌کند. 

تصویربرداری دیفیوژن رشته‌های عصبی (DTI) و نقش آن در شبیه‌سازی مسیر‌های مغزی

مسئول بخش ام آر آی مرکز ملی نقشه‌برداری مغز در ادامه، به کاربرد دیگر دستگاه ۳ تسلا PRISMA در تصویربرداری دیفیوژن رشته‌های عصبی (DTI)، (تصویربرداری دیفیوژن رشته‌های عصبی، یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌های تصویربرداری مغز است که به کمک آن می‌توان مسیرهای عصبی موجود در مغز را شبیه‌سازی و مطالعه کرد. DTI یکی از شاخه‌های تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) است که به‌ویژه در شبیه‌سازی و ارزیابی ساختارهای داخلی مغز از جمله رشته‌های عصبی و مسیرهای سفید مغز کاربرد دارد)، اشاره می‌کند: یکی از قابلیت‌های منحصر‌به‌فرد دستگاه PRISMA، تصویربرداری دیفیوژن رشته‌های عصبی است که به‌ویژه در شبیه‌سازی مسیر‌های عصبی مغز بسیار کاربرد دارد. این تکنولوژی به ما این امکان را می‌دهد که مسیر‌های عصبی مغز را شبیه‌سازی کنیم و از آن برای تشخیص اختلالات عصبی و برنامه‌ریزی برای جراحی‌های مغزی، به‌ویژه در جراحی تومور‌ها استفاده کنیم. 

کریمی توضیح می‌دهد که DTI، می‌تواند تغییرات در مسیر‌های عصبی مغز را در پاسخ به بیماری‌ها یا درمان‌های مختلف نشان دهد. این قابلیت برای پزشکان و جراحان مغز این امکان را فراهم می‌کند که بدون آسیب به بافت‌های سالم مغز، مسیر‌های مورد نظر را برای درمان دقیق‌تر شبیه‌سازی کنند.

ترکیب تصویربرداری MRI با فناوری‌های تحریک مغزی

وی در پاسخ به این سوال که آیا آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز از ترکیب تصویربرداری با فناوری‌های تحریک مغزی استفاده می‌کند، می‌گوید: بله، یکی از ویژگی‌های آزمایشگاه ما استفاده از ترکیب تصویربرداری MRI با فناوری‌های تحریک مغزی غیرتهاجمی مانند تحریک مغزی با جریان مستقیم (TMS) و تحریک مغزی با جریان متناوب (TCS) است. این ترکیب به ما این امکان را می‌دهد که اثرات تحریکات مغزی را در زمان واقعی مشاهده کنیم. 

او توضیح می‌دهد: برای مثال، در تحقیقات مربوط به تمرکز، حافظه و درمان اختلالات شناختی، ما می‌توانیم تحریکات مغزی را انجام دهیم و همزمان با استفاده از fMRI تغییرات مغزی را ثبت کنیم. این روش به ما این امکان را می‌دهد که تاثیرات تحریکات مختلف بر فعالیت مغزی را دقیق‌تر بررسی کنیم و به‌ویژه در درمان اختلالات شناختی نتایج بهتری بدست آوریم. 

چالش‌ها و محدودیت‌ها در استفاده از فناوری‌های پیشرفته MRI در ایران

کریمی در ادامه، به چالش‌ها و محدودیت‌های استفاده از دستگاه‌های MRI پیشرفته در ایران اشاره می‌کند: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، هزینه بالای این دستگاه‌ها است. دستگاه‌هایی مانند ۳ تسلا PRISMA که تکنولوژی‌های پیچیده‌ای دارند، هزینه‌های زیادی برای خرید، نصب و نگهداری دارند. این هزینه‌ها می‌تواند دسترسی به این فناوری‌ها را در برخی از مراکز درمانی و تحقیقاتی محدود کند. 

وی همچنین اشاره می‌کند که آموزش‌های تخصصی برای پزشکان و محققان نیز ضروری است: استفاده بهینه از این دستگاه‌ها نیازمند آموزش‌های تخصصی است که متاسفانه در برخی از مراکز محدود است. برای استفاده کامل از قابلیت‌های این دستگاه‌ها، باید متخصصان آموزش‌های لازم را دیده باشند. 

چشم‌انداز آینده فناوری MRI در ایران

مسئول آزمایشگاه‌ ام آر آی مرکز ملی نقشه‌برداری مغز در پایان از چشم‌انداز آینده این فناوری در ایران سخن می‌گوید: با وجود چالش‌های موجود، خوشبختانه استفاده از دستگاه‌های MRI پیشرفته در حال گسترش است و مراکز تحقیقاتی و درمانی بیشتری به این فناوری‌ها دسترسی پیدا می‌کنند. ما امیدواریم که با پیشرفت‌های بیشتر در زمینه آموزش و ارتقاء زیرساخت‌ها، بتوانیم به‌طور گسترده‌تری از این دستگاه‌ها در مراکز درمانی و تحقیقاتی استفاده کنیم. 

انتهای پیام/