تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز؛ از بازگشت حرکت به عضلات آسیب‌دیده تا درمان افسردگی

زهرا وجدانی: تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز (TMS) یکی از روش‌های پیشرفته و غیرتهاجمی در علوم اعصاب است که در دو دهه اخیر به طور گسترده در حوزه‌های تحقیقاتی و درمانی مورد استفاده قرار گرفته است. این روش با بهره‌گیری از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک مستقیم یا مهار نواحی خاص مغز، توانسته است نقش مهمی در درمان اختلالات روانی مانند افسردگی، وسواس فکری-عملی و اضطراب، و همچنین در توان‌بخشی بیماران مبتلا به مشکلات حرکتی ناشی از سکته مغزی و بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون ایفا کند.

به منظور بررسی بیشتر این فناوری، به آزمایشگاه تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز مراجعه و با نرگس صادق بیگی کارشناس تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز (TMS)، به گفت‌و‌گو نشستیم. در ادامه، جزئیات این فناوری، نحوه عملکرد آن و کاربرد‌های درمانی و تحقیقاتی آن را بررسی خواهیم کرد. 

معرفی تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز (TMS)

تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز که به اختصار TMS نامیده می‌شود، روشی است که در آن یک میدان مغناطیسی با شدت بالا، اما مدت‌زمان کوتاه تولید شده و از طریق جمجمه به قشر مغز نفوذ می‌کند. این میدان مغناطیسی، بدون آسیب رساندن به پوست یا استخوان، موجب ایجاد جریان‌های الکتریکی ضعیفی در نواحی خاصی از مغز می‌شود. این جریان‌های القایی می‌توانند نورون‌ها را تحریک کرده و باعث دپولاریزاسیون (فعال‌سازی) یا هیپرپلاریزاسیون (مهار) آنها شوند.

صادق‌بیگی در این خصوص توضیح می‌دهد: "این فناوری بر اساس قانون القای الکترومغناطیسی فارادی عمل می‌کند. به این ترتیب که یک سیم‌پیچ مغناطیسی روی سر بیمار قرار داده می‌شود و با عبور یک جریان الکتریکی قوی از آن، یک میدان مغناطیسی لحظه‌ای ایجاد می‌شود. این میدان به داخل مغز نفوذ کرده و باعث تحریک یا مهار نورون‌های موجود در نواحی مختلف مغزی می‌شود."

نحوه عملکرد دستگاه TMS و روش‌های استفاده از آن

دستگاه TMS دارای یک کویل (سیم‌پیچ) است که میدان مغناطیسی مورد نیاز را تولید می‌کند. این کویل به یک محرک الکتریکی متصل است که شدت و مدت‌زمان پالس‌های مغناطیسی را کنترل می‌کند. میدان مغناطیسی تولید شده می‌تواند به سه شکل اعمال شود:

۱. تک پالس (Single Pulse TMS): برای نقشه‌برداری از عملکرد قشر مغز و بررسی روابط علی میان نواحی مختلف مغزی استفاده می‌شود.

۲. پالس جفتی (Paired-Pulse TMS): به مطالعه تسهیل و مهار درون‌قشری و تعاملات بین نواحی مختلف مغزی کمک می‌کند.

۳. قطار‌های پالس (Repetitive TMS یا rTMS): بسته به فرکانس پالس‌ها، می‌تواند تأثیرات مهاری یا تحریک‌کننده پایدار ایجاد کند.

کارشناس تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز در این رابطه می‌گوید: "برای مثال، در درمان افسردگی از rTMS با فرکانس بالا (۱۰ هرتز) بر روی قشر پیش‌پیشانی چپ استفاده می‌شود، در حالی که برای درمان اضطراب، از فرکانس‌های پایین‌تر برای کاهش فعالیت بیش‌ازحد برخی نواحی مغزی بهره گرفته می‌شود."

نقش TMS در درمان اختلالات روانی

یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های TMS، درمان بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان دارویی است. این روش در سال ۲۰۰۸ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به عنوان یک درمان تأییدشده برای افسردگی معرفی شد.

کارشناس آزمایشگاه تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز در توضیح این کاربرد می‌گوید: "در بیمارانی که به دارو‌های ضدافسردگی پاسخ نمی‌دهند، TMS می‌تواند فعالیت نواحی مغزی مرتبط با تنظیم خلق‌وخو را افزایش دهد. مطالعات نشان داده‌اند که پس از چندین جلسه درمانی، علائم افسردگی در بسیاری از بیماران بهبود می‌یابد. "

علاوه بر افسردگی، از TMS در درمان سایر اختلالات روانی مانند:

- وسواس فکری-عملی (OCD): تحریک نواحی خاصی از قشر مغز می‌تواند علائم وسواس را کاهش دهد.

اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): تنظیم فعالیت مغزی در نواحی مرتبط با پردازش ترس و استرس می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.

کاربرد‌های TMS در توان‌بخشی بیماران مبتلا به مشکلات حرکتی

علاوه بر درمان اختلالات روانی، TMS در بازتوانی بیماران دارای مشکلات حرکتی نیز مؤثر بوده است. این روش در مواردی مانند سکته مغزی، بیماری پارکینسون و آسیب‌های نخاعی استفاده می‌شود.

صادق‌بیگی درباره کاربرد‌های حرکتی TMS توضیح می‌دهد: "پس از سکته مغزی، برخی نواحی مغز که مسئول کنترل حرکت هستند، عملکرد خود را از دست می‌دهند. تحریک این نواحی با TMS می‌تواند روند بازیابی عملکرد حرکتی را تسریع کند. "

همچنین، در بیماران مبتلا به پارکینسون، این روش به بهبود کنترل عضلات و کاهش لرزش کمک کرده است. 

روش‌های تصویربرداری و تعیین نواحی هدف در TMS

به منظور افزایش دقت درمان، از تکنیک‌هایی مانند تصویربرداری مغزی MRI برای شناسایی نواحی دقیق مغزی استفاده می‌شود. این کار باعث می‌شود که درمان متناسب با نیاز هر بیمار تنظیم شود. 

کارشناس تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز در این خصوص می‌گوید: "با استفاده از MRI، می‌توان نقشه‌برداری دقیقی از مغز بیمار انجام داد و محل دقیق اعمال تحریک را مشخص کرد. این روش، دقت درمان را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد."

آینده و پیشرفت‌های جدید در فناوری TMS

با پیشرفت تکنولوژی، دستگاه‌های جدیدتر TMS با قابلیت‌های بیشتر توسعه یافته‌اند. برخی از ویژگی‌های این دستگاه‌های پیشرفته عبارت‌اند از:

افزایش دقت در تعیین نواحی هدف با استفاده از هوش مصنوعی

استفاده از کویل‌های جدید با قابلیت نفوذ بهتر به عمق مغز

ترکیب TMS با سایر روش‌های درمانی مانند نوروفیدبک و واقعیت مجازی

صادق‌بیگی در مورد آینده این فناوری توضیح می‌دهد: "در آینده نزدیک، دستگاه‌های TMS هوشمندتر شده و امکان شخصی‌سازی درمان برای هر بیمار فراهم خواهد شد. این امر می‌تواند تأثیر درمان را به میزان زیادی افزایش دهد. "

تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز (TMS) یکی از نوآورانه‌ترین روش‌های درمانی در حوزه علوم اعصاب است که در درمان اختلالات روانی و توان‌بخشی بیماران مبتلا به مشکلات حرکتی کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده است. این روش با تحریک یا مهار نواحی خاصی از مغز، می‌تواند تأثیرات درمانی قابل‌توجهی داشته باشد. با توسعه فناوری‌های تصویربرداری و هوش مصنوعی، دقت و کارایی این روش در آینده افزایش خواهد یافت.

در نهایت، TMS به عنوان یک روش ایمن، غیرتهاجمی و مؤثر، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در علوم اعصاب بالینی و تحقیقات علمی به دست آورد.

انتهای پیام/