اینستاگرام، سبک زندگی لوکس و نقض حقوق کودکان

محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین الملل کودکان در یادداشتی نوشت: در عصر رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاری تصاویر و اطلاعات کودکان توسط والدین، پدیده‌ای رایج شده است. هر چند این عمل ممکن است جهت ثبت خاطرات و ارتباط با دیگران صورت گیرد، اما عواقب حقوقی و روانی آن برای کودکان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ رشد روزافزون رسانه‌های اجتماعی، سبک زندگی خانواده‌ها را دگرگون کرده و والدین نیز می‌توانند لحظات کودکان خود را با جهان به اشتراک بگذارند، اما این اشتراک گذاری بدون در نظر گرفتن حقوق و حریم شخصی کودکان می‌تواند تبعات جبران ناپذیری داشته باشد.

به گزارش باشگاه جوانی خبرگزاری برنا، وی در ادامه این یادداشت نوشت: شخصیت کودک در مراحل ابتدایی زندگی به شدت تحت تأثیر محیط و تعاملات اجتماعی قرار دارد و نقض حریم خصوصی می‌تواند به عزت نفس، اعتماد به نفس و هویت کودک آسیب برساند.

حقوق کودک در قوانین بین المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است. این حقوق شامل حفاظت از حریم خصوصی، جلوگیری از بهره برداری و احترام به شأن و کرامت کودک است. انتشار تصاویر و اطلاعات شخصی در فضای مجازی چه عمدی و چه غیر عمدی می‌تواند این حقوق را نقض کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که اشتراک گذاری بیش از حد اطلاعات شخصی کودکان ممکن است پیامد‌های ناگواری از جمله کاهش اعتماد به والدین و نهاد خانواده، تأثیر منفی بر عزت نفس، قرار گرفتن در معرض قلدری سایبری و ایجاد یک هویت دیجیتالی ناخواسته هویت دیجیتال به دنبال داشته باشد. این موارد از جمله اثرات بلند مدت هویت دیجیتال و تصویری از یک فرد در فضای مجازی است که ممکن است با هویت واقعی او همخوانی نداشته باشد.

تصاویر و اطلاعاتی که والدین منتشر می‌کنند می‌تواند تأثیری دائمی بر روابط اجتماعی و شغلی آینده کودک بگذارد.

اینستاگرام به عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین شبکه‌های اجتماعی، تهدیدات جدی و چندوجهی را برای حقوق کودکان به همراه دارد؛ این تهدیدات از سه بعد روان شناختی، اجتماعی و حقوقی قابل تحلیل و بررسی هستند. اینستاگرام از منظر روان شناختی با نمایش تصاویری اغراق شده و غیر واقعی از سبک زندگی، زیبایی، موفقیت و مصرف گرایی، معیار‌هایی دست نیافتنی را برای کودکان و نوجوانان ترسیم می‌کند. این مسئله می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس، افزایش اضطراب، افسردگی و ایجاد کمال گرایی افراطی در میان کودکان شود.

مطالعات متعدد نشان داده که کودکان و نوجوانانی که ساعات طولانی در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنند؛ در مقایسه با همسالان خود از سطح رضایت کمتری نسبت به زندگی برخوردارند و از همین رو در معرض مشکلاتی مانند خود بی‌ارزش پنداری، خودشیفتگی و در موارد شدیدتر گرایش به رفتار‌های پرخطر از جمله خودآزاری و خودکشی قرار می‌گیرند. همچنین الگوبرداری از محتوای مخرب و تبلیغات نادرست در اینستاگرام می‌تواند موجب بلوغ زودرس، تغییر نگرش نسبت به ارزش‌های انسانی و افزایش تمایل به رفتار‌های غیر مسئولانه و سطحی نگری در کودکان شود.

در دنیایی که معیار‌های دیجیتال جایگزین ارزش‌های واقعی می‌شوند، خطر شکل گیری هویتی تحریف شده در کودکان بسیار جدی است.

از بُعد اجتماعی نیز حضور فعال کودکان در اینستاگرام موجب تغییر در نحوه تعاملات اجتماعی آنها می‌شود. شبکه‌های اجتماعی به ویژه اینستاگرام که بر محور تصویرسازی از زندگی ایده‌آل و مقایسه اجتماعی بنا شده می‌تواند موجب کاهش تعاملات واقعی، اختلال در مهارت‌های اجتماعی و افزایش فاصله کودکان از دنیای حقیقی شود.

یکی از مهمترین آثار منفی اینستاگرام بر کودکان تغییر نگرش نسبت به مفاهیمی همچون ارزش‌های خانوادگی دوستی و روابط انسانی است؛ بسیاری از کودکان به جای تمرکز بر ارتباطات عاطفی و عمیق با اعضای خانواده و همسالان خود، به دنبال تأیید و پذیرش در فضای مجازی هستند. این امر می‌تواند در بلندمدت موجب تضعیف پیوند‌های اجتماعی، افزایش فردگرایی افراطی و کاهش مهارت‌های ارتباطی کودکان شود؛ از سوی دیگر شبکه‌های اجتماعی می‌توانند بستری برای ارتباطات نامناسب و آسیب‌زا به شمار آیند، اینستاگرام به دلیل ضعف در سیستم‌های نظارتی، بستر مناسبی برای شکارچیان اینترنتی، سوء استفاده‌گران و مجرمان سایبری ایجاد کرده که از این طریق کودکان را هدف قرار می‌دهند.

گزارش‌های متعددی از کشور‌های مختلف نشان می‌دهد که این شبکه اجتماعی به ویژه برای دختران نوجوان می‌تواند فضایی پرخطر باشد که در آن در معرض آزار‌های کلامی، عاطفی و حتی سوء استفاده‌های جنسی قرار می‌گیرند؛ یکی از مهم‌ترین تهدیدات اینستاگرام برای حقوق کودکان، نقض حریم خصوصی و بهره کشی اقتصادی از آنها است.

نقض حریم خصوصی

بسیاری از والدین بدون آگاهی از پیامد‌های قانونی و روانی تصاویر و ویدئو‌های کودکان خود را در اینستاگرام منتشر می‌کنند؛ این امر نه تنها می‌تواند امنیت کودکان را به خطر بیندازد بلکه به نوعی نقض حق بر هویت و حریم خصوصی کودک محسوب می‌شود. برخی کشور‌ها قوانینی را برای جلوگیری از انتشار غیر مجاز تصاویر کودکان در فضای مجازی تصویب کرده‌اند، اما این قوانین هنوز در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران با چالش‌هایی مواجه است.

بهره کشی اقتصادی

ظهور پدیده کودک اینفلوئنسری در اینستاگرام موجب شده که برخی از والدین کودکان خود را به عنوان ابزار تبلیغاتی مورد استفاده قرار دهند؛ این پدیده علاوه بر تأثیرات منفی روان شناختی و اجتماعی، نوعی کودک کار دیجیتالی محسوب می‌شود که می‌تواند تبعات حقوقی جدی به دنبال داشته باشد.

طبق کنوانسیون حقوق کودک هرگونه بهره کشی اقتصادی از کودکان ممنوع است و دولت‌ها موظف هستند از حقوق آنها در برابر سوء استفاده‌های اقتصادی محافظت کنند. با این حال عدم وجود قوانین دقیق و نظارت کافی موجب شده که بسیاری از کودکان در این فضا مورد استثمار دیجیتالی قرار بگیرند؛ این در حالی است که حمایت‌های قانونی کافی از آنها وجود نداشته یا اجرایی نمی‌شود.

با توجه به چالش‌های ذکر شده لازم است که والدین، دولت‌ها و نهاد‌های بین المللی برای حفاظت از حقوق کودکان در فضای مجازی اقدام کنند؛ والدین باید با افزایش آگاهی و سواد رسانه‌ای خود و فرزندانشان نظارت بیشتری بر فعالیت‌های دیجیتالی کودکان داشته باشند.

تعیین محدودیت زمانی برای استفاده از اینستاگرام، آموزش تفکر انتقادی نسبت به محتوای دیجیتال و ایجاد بستر‌های جایگزین برای سرگرمی و یادگیری از مهم‌ترین اقداماتی است که والدین می‌توانند انجام دهند. همچنین دولت‌ها موظف هستند قوانین مشخص و سخت گیرانه‌تری را در خصوص حفاظت از حریم خصوصی کودکان، محدودیت در تبلیغات هدفمند برای کودکان و نظارت بر محتوای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی وضع و اجرا کنند.

همچنین باید قوانین روشنی برای ممنوعیت بهره کشی اقتصادی از کودکان در فضای مجازی تدوین شود؛ شرکت‌هایی مانند متا به عنوان مالک باید مسئولیت بیشتری در قبال حفظ امنیت کودکان، تنظیم الگوریتم‌های غیر مخرب و جلوگیری از انتشار محتوای آسیب‌زا بر عهده بگیرند. سازمان‌های بین المللی مانند یونیسف و نهاد‌های حقوق بشری نیز باید با ارائه توصیه نامه‌های حقوقی دولت‌ها را در تدوین سیاست‌های مؤثر یاری کنند.

اینستاگرام در شکل فعلی خود به طور جدی حقوق کودکان را تهدید می‌کند؛ این تهدیدات هم از منظر سلامت روانی و اجتماعی و هم از منظر حقوقی و قانونی قابل توجه هستند. از همین رو لازم است که والدین، سیاست گذاران و نهاد‌های بین المللی با اقدامات هماهنگ، تدابیر لازم را برای کاهش این آسیب‌ها اتخاذ کنند.

در نهایت ضروری است که به جای ممنوعیت کامل استفاده از اینستاگرام بر مدیریت هوشمندانه و آگاهانه این فضا تمرکز شود تا کودکان بتوانند از مزایای دنیای دیجیتال بهره ببرند بدون آنکه در معرض خطرات جبران ناپذیر آن قرار گیرند.

انتهای پیام/