آیا سوره الرحمن را فقط باید برای اموات خواند؟

به گزارش روی خط رسانه های خبرگزاری برنا، الرحمن، پنجاه و پنجمین سوره قرآن است و ۷۸ آیه دارد. «رحمن» یکی از صفات خداوند است که در آیه اول این سوره آمده و نام این سوره نیز از همینجا گرفته شده است. نام دیگرآن «آلاء» به معنای نعمت هاست و در این سوره خداوند نعمت هایش را بر می‌شمارد.

در حقیقت خداوند این سوره را با صفت الرحمن آغاز کرده و همین نوعی دلگرمی به بندگان است که مهربانی خودش را نشان می‌دهد و بندگان منحرف شده از راه مستقیم را به بازگشت فرا می‌خواند.

همچنین این سوره بیانگر نعمت‌هاى مختلف «معنوى» و «مادى» خداوند است که بر بندگان خود عنایت فرموده، و آن‌ها را غرق در آن ساخته است؛ به همین خاطر با نام مبارک رحمان که رحمت واسعه الهى را بازگو مى‌‌کند آغاز شده، و با جلال و اکرام خداوند به پایان رسید، در ادامه نعمت‌هایش را ذکر می‌کند و می‌پرسد که چرا با داشتن این نعمات بازهم خدا و نعماتش را تکذیب می‌کنید و ۳۱ بار جمله «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» که به وسیله آن از بندگانش اقرار بر نعمت‌هاى خود مى‌‌گیرد در آن ذکر شده است.

این سوره به علت درخشندگی و برجستگی‌های خاصی که دارد و همچنین نه به خاطر زیبایی ظاهر آیات و الفاظ آن بلکه به خاطر زیبایی مفاهیم، به عروس قرآن شهرت دارد. پیامبر اسلام (ص) فرمودند: هر چیزی در جهان خلقت عروسی دارد و عروس قرآن سوره «الرحمن» است.

گاهی اوقات میان مرگ یک فرد تا دفن او ـمخصوصاً فردی که در شب از دنیا می‌رود و باید روز بعد او را دفن کنند ـ، فاصله می‌افتد. در این فاصله بهترین کار و پرفایده‌ترین آن برای میت، به جای گریه و زاری قرائت قرآن است. دراین هنگام بسیاری از مردم متدین بر بالین میت سوره الرحمن را قرائت می‌کنند.

علت نزول این سوره چنین بوده که قریش نام رحمن را کم شنیده بودند و، چون آیه ۶۰ سوره فرقان «وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ» بر پیامبر نازل گردید. قریش گفتند: (ما الرّحمن) یعنى این رحمن کیست و چیست؟ خداوند در مقابل این گفتار سوره (الرّحمن) را نازل گردانید.

محتوای سوره الرحمن را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد:

بخش اول که مقدمه و آغاز سوره است، از نعمت‌هاى بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت، حساب و میزان، وسائل رفاهى انسان، و غذاهاى روحى و جسمى او سخن مى‌‌گوید. «الرحمن، عَلَّمَ الْقُرْآنَ، خَلَقَ الْإِنْسَانَ، عَلَّمَهُ الْبَیَانَ، الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ، وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ، وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ، أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزَانِ، وَأَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ، وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ، فِیها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ، وَ الْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّیْحانُ» و ..

بخش دوم، چگونگى آفرینش انسان و جن را توضیح داده است. «خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ کَالْفَخَّارِ، " انسان را خدا از خشک گلی مانند گل کوزه گران (بدین حسن و زیبایی) آفرید. "وَخَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ، " و جنّیان را از رخشنده شعله آتش خلق کرد".

قسمت دیگر، بیانگر نشانه‌‌ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است. «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ، " اوست که دو دریا (ی آب شور و گوارا) را به هم در آمیخت تا به هم برخورد کنند. " بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا یَبْغِیَانِ " و میان آن دو دریا برزخ و فاصله‌ای است که تجاوز به حدود یکدیگر نمی‌کنند".

بخش چهارم، از نعمت‌هاى دنیوى فراتر رفته، سخن از نعمت‌هاى جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصى ریزه‌‌کاری‌هاى نعمت‌هاى بهشتى -اعم از باغ‌ها، چشمه‌‌ها، میوه‌‌ها، همسران زیبا و باوفا، و انواع لباس‌ها- توضیح داده شده است. «ذَوَاتَا أَفْنَانٍ» " در آن دو بهشت انواع گوناگون میوه‌ها و نعمتهاست". «فِیهِمَا عَیْنَانِ تَجْرِیَانِ» در آن دو بهشت دو چشمه آب (تسنیم و سلسبیل) روان است. «فِیهِمَا مِنْ کُلِّ فَاکِهَةٍ زَوْجَانِ» در آن دو بهشت از هر میوه‌ای دو نوع است. «مُتَّکِئِینَ عَلَىٰ فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ ۚ وَجَنَى الْجَنَّتَیْنِ دَانٍ» در حالتی که بهشتیان بر بستر‌هایی که آستر آن‌ها از حریر و استبرق است (در کمال عزّت) تکیه زده‌اند و میوه درختانش در همان تکیه گاه در دسترس آنهاست. «فِیهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ» در آن بهشت‌ها زنان زیبای با حیائی است (که به چشم پر ناز جز به شوهر خود ننگرند) و دست هیچ کس از جن و انس پیش از آن‌ها بدان زنان نرسیده است. «کَأَنَّهُنَّ الْیَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ» آن زنان حور العین (در صفا و لطافت) گویی یاقوت و مرجانند. «فِیهِمَا فَاکِهَةٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ» در آن دو بهشت نیز هرگونه میوه خوش و خرما و انار بسیار است.

سرانجام در بخش پنجم این سوره، اشاره کوتاهى به سرنوشت مجرمان و قسمتى از مجازات‌هاى دردناک آنان آمده است. «سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلَانِ»‌ای گروه انس و جنّ به زودی به حساب کار شما هم خواهیم پرداخت. «یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانْفُذُوا ۚ لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ»‌ای گروه جنّ و انس، اگر می‌توانید از اطراف آسمان‌ها و زمین (و از قبضه قدرت الهی) بیرون شوید، بیرون شوید (ولی این خیال محالی است زیرا) هرگز خارج از ملک و سلطنت خدا نتوانید شد. «یُرْسَلُ عَلَیْکُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ وَنُحَاسٌ فَلَا تَنْتَصِرَانِ» (اگر به کفر و طغیان گرایید) بر شما شراره‌های آتش و مس گداخته فروریخته شود و هیچ نصرت و نجاتی نیابید.

آیه مشهور این سوره

هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ (آیه۶۰) مگر پاداش نیکی جز نیکی است.

«هَلْ جَزَآءُ ...»: استفهام انکاری است، و این آیه در حقیقت دلیلی برای آیات قبلی است که در آن‌ها از نعمت‌های ششگانه بهشتیان سخن رفته است.

«احسان» دو معنا دارد: یکى کار نیک و دیگرى نیکى به دیگران. مراد از احسان اول در این آیه، کار نیک و مراد از احسان دوم، نیکى به غیر است.

این آیه بیان می‌کند که آن احسان خداوند به این دلیل است که آنان با ترس از خداوند، احسان کردند و پاسخ احسان، چیزی به جز احسان نیست. همچنین در برابر احسان و نیکى دیگران، ما نیز نیکى کنیم و در هنگام نیکی کردن، فقط به ارزش‌ها فکر کنیم نه افراد، جنسیّت، نژاد، سنّ، منطقه و قبیله. در واقع یکى از فلسفه‌هاى قیامت، اجراى عدل و جزاى احسان‌هاست.

بر اساس روایتی از امام صادق (علیه السلام) این آیه درباره کافر و مؤمن نیکوکار و بدکار جارى مى‌شود و هر کس به دیگری نیکی کند، او باید جبران کند و راه جبران این نیست که به همان مقدار نیکی کند بلکه باید بیش از آن باشد. دلیل این کار آن است که اگر شخص دوم به همان اندازه فرد اول نیکی کند، عمل نیک فرد اول برتر است به دلیل آنکه او آغازگر نیکی بوده است؛ از این رو شخص دوم باید بیشتر از فرد اول نیکی کند تا در ارزش احسان با یکدیگر برابر شوند.

یادآوری مرگ در این سوره

در آیه ۲۶ سوره الرحمن " کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ" اشاره به مرگ دارد. در این آیه آمده است هر که روی زمین است دستخوش مرگ و فناست.

«کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ «۲۶» وَ یَبْقى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ «۲۷» فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ «۲۸» هرکه روى زمین است، فنا پذیرد و (تنها) ذات پروردگارت که داراى شکوه و اکرام است، باقى مى‌ماند. پس کدام یک از نعمت‌هاى پروردگارتان را انکار مى‌کنید؟

در تفسیر دیگر در باره این آیه آمده است که: زمان بهره‌گیرى از نعمت‌ها کم است، فرصت را غنیمت شمارید که همه رفتنى هستید. همچنین گرچه همه موجودات فانى هستند ولى هر کسی در مسیر الهى باشد و کار او رنگ الهى بگیرد، آن نیّت خالص که «وجه رب» است، کار فانى او را باقى مى‌کند.

در این آیات در ادامه شرح نعمت‌های الهی در اینجا اضافه می‌کند: «همه کسانی که روی آن [- زمین]هستند فانی می‌شوند. در این تفسیر مساله فنا را هم در زمره‌ی نعمت‌های الهی قرار داده؛ اما چگونه «مسأله فنا» می‌تواند در زمره نعمت‌های الهی قرار گیرد؟ ممکن است از این نظر باشد که این فنا به معنی فنای مطلق نیست، بلکه دریچه‌ای است به عالم بقا و دالان و گذرگاهی است که شرط وصول به سرای جاویدان عبور از آن است و یا از این نظر که ذکر نعمت‌های فراوان گذشته ممکن است مایه غفلت و غرق شدن گروهی در زندگی دنیا و انواع خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و لؤلؤ و مرجان و مرکب‌های را هوارش گردد، به همین خاطر یادآوری می‌کند که این دنیا جای بقا نیست، و این تذکر خود نعمتی بزرگ است.

از این ایات متوجه می‌شویم که مرگ، گامى در مسیر تربیت انسان است و مرگ موجودات، نشانه نقص و تمام شدن قدرت و کرم الهى نیست که او صاحب جلال و کرامت است و به کسی جز خدا تکیه نکنیم که همه فناپذیرند.

ثواب خواندن سوره الرحمن برای اموات و درگذشتگان

از اعمال و دعا‌های سفارش شده برای اموات می‌توان به خواندن قرآن و هدیه کردن ثواب آن به اموات و مردگان، صدقه و خیرات دادن، طلب مغفرت برای اهل قبور و زیارت آن‌ها اشاره کرد. این‌ها کار‌هایی است که برای اموات می‌توان انجام داد تا روح آن‌ها شاد شود. مردگان ما پس از مرگ زنده هستند و ارتباطشان با دنیای مادی قطع نشده است، به همین دلیل سزاوار است که بازماندگان برای اموات خویش خیراتی را نثار آن‌ها کنند.

قرآن مانند گلستان با صفایى است که ما هر گلى از آن بچینیم و براى اموات بفرستیم آنهاشاد مى شود. امّا این که خواندن سوره الرحمن و بعضى دیگر از سوره‌ها را براى هدیه به اموات بیشتر سفارش کرده اند. برای میت هر سوره‌ای از قرآن خوانده شود ثواب دارد و نسبت به خواندن سوره‌ی حمد و توحید و تبارک. یس و قدر سفارش شده است.

خواندن سوره مبارکه الرحمن هم برای اموات و درگذشتگان و هم برای زندگان و بازماندگان ثواب و فضیلت فراوانی دارد. برای طلب رحمت و شادی روح اموات خواندن سوره الرحمن بسیار توصیه شده است. البته بهتر است بگوییم این سوره بیشتر برای بازماندگان است. چراکه بازماندگان هم روزی از این دنیا خواهند رفت. پس چه بهتر که تا فرصت هست، انسان‌ها نعمت‌های خدا را بشناسند و به خداوند روی آورند.

خداوند در این سوره از علم و قوانین حاکم شده در دنیا پرده‌برداری می‌کند و بحث‌های علمی مانند وضعیت ستارگان و جریان‌های آب اقیانوس‌ها و ... را مطرح می‌کند و خاطرنشان می‌کند تمام این‌ها بر اساس قوانین است، پس چرا این نعمت‌ها را تکذیب می‌کنید؟

تکذیب کنندگان در سوره الرحمن

همانطور که در بالا گفتیم در این سوره مبارک ۳۱ بار آیه" فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ" پس (اى جنّ و انس)، کدام نعمت پروردگارتان را انکار (تکذیب) مى‌کنید؟ این استفهام، استفهام تقریری است که در مقام اقرار گرفتن می‌آورند. تکذیب‌کنندگان چند گروه‌اند؛ کسانی هستند که خدا را تکذیب می‌کنند و موفقیت‌ها و نعمات را از سوی خدا نمی‌دانند، اما گروهی هم هستند که می‌دانند این نعمات از سوی خدا است، ولی یقین ندارند و یا اعمال آن‌ها حکایت از تکذیبشان دارد، اینطور که به دستورات خدا عمل نمی‌کنند، نماز نمی‌خوانند، روزه نمی‌گیرند و کار‌های خیر انجام نمی‌دهند و...

در حدیث مى‌خوانیم: کسى‌که سوره مبارکه الرّحمن را مى‌خواند، هر بار که به آیه «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» مى‌رسد، بگوید: «لا بشى‌ء من آلائک رب اکذب» یعنى اى پروردگار من! هیچ یک از نعمت‌هاى تو را تکذیب نمى‌کنم.

آثار و برکات سوره الرحمن

خواندن سوره الرحمن آثار و برکاتی فراوانی در زندگی افراد دارد. در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

آسان شدن امور

از اثار و برکات سوره الرحمن می‌توان به آسان شدن امور، اشاره کرد. رسول خدا (ص) در مورد سوره الرحمن فرمودند: هر کس این سوره را بنویسد و به خود همراه داشته باشد خداوند هر کار سختی را برای او آسان می‌کند.

درمان درد چشم

تلاوت سوره الرحمن برای کسی که از درد چشم رنج می‌برد، مفید است. امام صادق (ع) فرمودند: اگر سوره الرحمن را بنویسند و همراه کسی که درد چشم دارد باشد، بهبود می‌یابد.

بهبود بیماری طحال، قلب و...

یکی دیگر از آثار و برکات تلاوت سوره الرحمن، بهبود بیماری طحال و قلب می‌باشد. مرحوم کفعمی در کتاب المصباح آورده است: اگر سوره الرحمن را بنویسند و بشویند و از آب آن بیاشامند برای بیماری طحال و درد‌ها و بیماری‌های قلب مفید است و اگر نوشته آن را برای درد چشم و بیماری صرع به همراه داشته باشند بهبود می‌بخشد.

آسان شدن وضع حمل

توصیه می‌شود مادران باردار برای تسهیل وضع حمل آیه «سنفرغ لکم ای‌ها الثقلان فبای الاء ربکما تکذبان» را بنویسند و بر پشت ببندند بعد که فارغ شد آن را باز کنند.

حفظ از بلا‌ها

تلاوت سوره الرحمن برای حفظ بلا‌ها خوب است. زندگی دنیایی انسان همواره با خطرات و حوادث ناگوار همراه است. انسان برای دور داشتن خود از این بلا‌ها و امور ناخوشایند به دنبال دستاویز‌های الهی است تا امنیت و آرامش را در زندگی خود حاکم کند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند:هر گاه کسی سوره «الرحمن» را قرائت کند خداوند فرشته‌ای را مأمور می‌کند که او را حفظ نماید.

جبران ناتوانی

با تلاوت سوره الرحمن، ناتوانی خود را جبران کنید. رسول اکرم (صلی اله علیه و آله) فرمودند:هر کس با ایمان سوره شریفه «الرحمن» را تلاوت کند (یعنی با حضور قلب بخواند) خداوند بر ضعف و ناتوانی او رحم کند.

آسانی کار‌ها

پیامبر اکرم (صلی اله علیه و آله) فرمودند:هر کس سوره «الرحمن» را بنویسد و با خود داشته باشد هر امر مشکل و سخت بر او آسان گردد.

رفع اختلاف

اگر زنی که با شوهرش اختلاف دارد این سوره را به صورت مستمر بخواند، باعث علاقه شدید همسر نسبت به او می‌شود.

چهره درخشان

امام صادق علیه السلام فرمودند:از قرائت سوره الرحمن و عمل به آن غافل نباشید، زیرا این سوره در دل منافقان استقرار نمی‌یابد. در روز قیامت خداوند این سوره را به شکل انسانی در بهترین شکل و خوشترین بو وارد می‌کند تا اینکه در جایگاهی که نزدیکتر از آن وجود ندارد نزد خداوند می‌ایستد آنگاه خداوند می‌ل چه کسی در دنیا همواره تو را قرائت می‌کرد؟

سوره الرحمن در جواب می‌گوید‌ای پروردگارم فلان و فلان پس از آن چهره ایشان سفید و نورانی می‌شود خداوند به این گروه می‌فرماید هر کس را که دوست دارید شفاعت کنید آن گاه خداوند می‌فرماید به بهشت وارد شوید و هرجایی که دوست دارید سکونت گزینید.

حفظ منزل

یکی دیگر از آثار و برکات تلاوت سوره الرحمن، حفظ منزل می‌باشد. امام صادق (علیه السلام) فرمودند:هر کس در عصرها، سوره‌های «الرحمن و حشر» تلاوت کند خداوند فرشته‌ای را مأمور نماید که تا صبح از خانه اش محافظت کند.

امام صادق (علیه السلام) فرموند:هرکس در شب جمعه سوره «الرحمن» را بخواند، خداوند دو فرشته را بر او موکّل گرداند که تا صبح حافظ او باشند و اگر در صبح بخواند تا شب این دو ملک حافظ او باشند.

مصون از آفات

برای مصون ماندن از آفات، سوره الرحمن بخوانید. پیامبر اکرم (صلی اله علیه و آله) فرمودند:هر کس این سوره «الرحمن» را بنویسد هر کس که چشم درد دارد سوره «الرحمن» را بنویسد و همراه خود بردارد، دردش شفا یابد و اگر تمام این سوره بر دیواری نوشته شود حشرات از آن دیوار دور شوند و جنبنده‌ای آزار دهنده وارد آن خانه نشوند.

برخی از سخنان اهل بیت درباره فضیلت سوره الرحمن

حضرت رسول (صلی اله علیه و آله) فرمودند:هرکس با ایمان و با نیت خالص وتوجه به خدا سوره مبارکه «الرحمن» را بخواند شکر نعمتهائی که خداوند متعال به او عطاء کرده است را به جا آورده است.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:سوره «الرحمن» درشأن ما اهل بیت (علیه السلام) نازل شده است و «الرحمن» اسم خداست ـ علم القرآن یعنی به پیامبر (صلی اله علیه و آله) تعلیم قرآن داد و خلق الانسان یعنی علی (علیه السلام) را خلق نمود و علمه البیان یعنی او را مفسر و مبین قرآن قرار داد و هر چیزی که در قرآن است به او آموخت.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:هر کس بعد قرائت سوره «الرحمن» فوت کند اجر شهید دارد.

از حضرت زهرا سلام الله علی‌ها روایت شده است: قرائت کننده سوره الرحمن در ملکوت آسمان‌ها و زمین‌ها ساکن در بهشت فردوس خوانده می‌شود.

نکته آخر: در واقع این سوره با بیان نعمت‌های الهی، توانایی و عظمت خداوند را برای بندگان خاطرنشان می‌شود تا بندگان با استفاده درست از این نعمت‌ها در راه رضای خدا قدم بردارند و خدا را در تمام لحظات زندگی حاضر و ناظر بدانند.

منبع: تبیان