آداب و رسوم ایلامی ها در شب یلدا

شبی که فامیل، اقوام و طایفه‌ها دور هم جمع می‌شوند و از هر دری سخنی می‌گویند و این شب را با آداب و رسوم کهن دیار خود همراه می‌کنند.

ایلامیان از قدیم این شب را بیدار می‌ماندند و در کنار اقوام و خانواده خود رسوم مختلفی داشته‌اند و همراه با برآمدن خورشید که نشانه گرمی و محبت بوده است به رختخواب می‌رفتند.

در قدیم که تنوع میوه‌ها در ایلام وجود نداشته است مردم از لبو و شلغم برای سفره شب چله خود استفاده می‌کرده‌اند و امروزه نیز ایلامیان به رسم بزرگان خود از لبو و شلغم نیز در شب یلدا استفاده می‌کنند.

رسوم ما با گذشت زمان به جای جان گرفتن در حال جان باختن و فراموش شدن هستند، در قدیم و تقریبا تا سی سال پیش مردم ایلام بازی و رسمی به نام شلی ملی را داشته‌اند و اکنون در حال فراموش شدن است.

این رسم به گونه‌ای بوده است که در آن تعدادی از جوانان و نوجوانان پسر که بیشتر در شهرستان‌های شیروان و ایوان مرسوم بوده است، در ابتدای شب دور هم جمع شده و هر کدام یک چوب دستی برداشته و همگی به در منازل آبادی و روستا می‌رفتند.

افراد جلو‌تر سردسته بوده‌اند و چند چوب دستی بر درب منزل یا برروی سیاه چادر نواخته و سپس یکصدا می‌گفتند «شلی مِلی» یعنی هرگز نمی‌روم تا چیزی ندهی، عده‌ای دیگر و یا همگی ادامه می‌دادند «خال دقولی» به معنی نشانه‌ای روی پایش است.

در این رسم این گونه طلب مواد غذای و خوراکی می‌کرده‌اند و صاحب منزل مقداری آرد یا خرما و گاهی پول نقد به آن‌ها می‌داد و آن‌ها یک صدا می‌گفتند «أُسا خُویُو چکًوُ شِی، خُودا کُورد نًه کُوشِی» به معنی استاد (خدا) خودش با چکشش، خداوند پسرت را نکشد و آنگاه می‌رفتند واگر صاحب منزل چیزی نمی‌داد آنگاه همه در این عبارت می‌گفتند که خداوند پسرت را بکُشد و اگر پسر نداشت مرد خانه را نفرین می‌کردند (چه بسا پسر خانواده درمیان جمع بود و جرأت مخالفت نداشت).

سپس چند چوب دستی محکم بر درب خانه یا روی سیاه چادر زده وسراغ منزل دیگری می‌رفتند و در آخر همه مواد غذایی را بین خود تقسیم و آرد‌ها را در دکان محل فروخته و در عوض مواد غذای خریده و بین خود تقسیم می‌کردند و در این میان هیچ‌گاه به درب منزل کسانی که فقیر و بی‌بضاعت بودند نمی‌رفتند.

یکی از آداب مردم ایلام در شب یلدا فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است، همچنین حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن، آینده‌گویی می‌کنند.

زنان ایلامی در این شب شیرینی خانگی پخته و میوه‌هایی که نشانه برکت هستند، مانند انار، هندوانه و انواع آجیل و خشکبارهای دیگر را برای دور هم جمع شدن آماده می‌کنند.

بژی برساق، گنمه شیره (گندم برشته همراه با شیر)، کله کنجی، حلوای بگل از جمله شیرینی‌های خانگی ایلامیان است.

قصه‌گویی بزرگان نیز یکی دیگر از مراسم دوست داشتی شب چله در ایلام است و همچنین بازی‌های محلی نظیر پرقوچ (گل یا پوچ) و چیزان نیز از جمله بازی‌های مرسوم در این شب در بین جوانان و نوجوان است.

همچنین اگر در بین جمع افراد تازه عروس و داماد نیز حضور داشته باشد از طرف جمع و بزرگان تکریم شده و به آن‌ها هدایای داده می‌شود.