این «پدیده» نیمی از مرگ‌های زودرس ایران را رقم می‌زند

به گزارش برنا؛ براساس یک مطالعه وسیع جدید جهانی که به تازگی در نشریه معتبر «لنست» منتشر شده، بیش از یک میلیارد نفر (880 میلیون بزرگسال و 159 میلیون کودک و نوجوان) در جهان مبتلا به چاقی هستند و نرخ چاقی طی سه دهه گذشته در جمعیت بزرگسال بیش از دو برابر و در کودکان و نوجوانان بیش از چهار برابر شده است.

به گزارش واحد رسانه پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، این مطالعه توسط امپریال کالج لندن به رهبری پروفسور مجید عزتی، با همکاری سازمان بهداشت جهانی (WHO) و با مشارکت بیش از 1500 محقق از سراسر جهان و بیش از 50 محقق از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، همزمان با روز جهانی چاقی (چهارم مارس) منتشر شده و داده‌های قد و وزن بیش از 220 میلیون فرد 5 سال و بالاتر (63 میلیون کودک و نوجوان در سنین 5 تا 19 سال و 158 میلیون بزرگسال در سنین 20 سال و بالاتر) بیش از 190 کشور را طی سال‌های 1990 تا 2022 مورد بررسی قرار داده است.

یافته‌های مطالعه منتشره در لنست در مقایسه روند فزاینده چاقی جمعیت بزرگسال طی سه دهه گذشته نشان می‌دهد در سال 1990، جمعیت چاق بزرگسال 226 میلیون نفر بوده که در سال 2022 به یک میلیارد و 38 میلیون نفر (بیش از 500 میلیون زن و 374 میلیون مرد) رسیده است. سرعت شگفت‌انگیز اپیدمی چاقی در جهان به اندازه‌ای است که محققان این مطالعه برآورد کرده‌اند تا سال 2030 جمعیت چاق جهان از یک میلیارد نفر نیز فراتر خواهد رفت.

یافته‌های مطالعه حاکی از آن  است نرخ چاقی در زنان، دو برابر، در مردان سه برابر و در بین کودکان و نوجوانان 5 تا 19 سال جهان بیش از چهار برابر (دختران بیش از یک تا هفت درصد و پسران بیش از دو درصد) شده و به طور کلی، شاهد افزایش 9 درصدی چاقی کودکان و نوجوانان در تمام کشورها هستیم.

از نکات قابل توجه یافته‌های مطالعه حاضر، کاهش شیوع کمبود وزن در جمعیت بزرگسال و کودک و نوجوان همزمان با افزایش نرخ چاقی در جهان است. با وجود رشد جمعیت جهانی، شیوع کمبود وزن در بزرگسالان کاهش بسیار قابل توجه 50 درصدی یافته است. همچنین نسبت کودکان و نوجوانانی که در جهان، تحت‌تأثیر کمبود وزن قرار گرفته‌اند، حدود یک‌پنجم در دختران و بیش از یک‌سوم در پسران کاهش داشته است.

به گفته محققان مطالعه، چاقی و کمبود وزن، هر دو نوعی سوء‌تغذیه بوده و برای سلامتی افراد مضر هستند. 

آمار سوءتغذیه در ایران

دکتر رضا ملک‌زاده، استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، از نویسندگان مطالعه «روند اضافه وزن و چاقی در جهان» و سرپرست محققان ایرانی همکار مطالعات کوهورت گلستان، پارس و مطالعه ملی کوهورت پرشین که بخش مهمی از داده‎های قد و وزن بزرگسالان و کودکان و نوجوانان ایرانی در مطالعه جهانی منتشره در لنست را تشکیل داده است، به تشریح وضعیت شیوع چاقی و کمبود وزن در ایران پرداخت و با اشاره به این که حدود 10 میلیون زن ایران مبتلا به چاقی هستند، میزان شیوع چاقی در زنان ایران را 32 درصد با افزایش 17 درصدی نسبت به سه دهه گذشته اعلام کرده و می‌گوید: رتبه جهانی چاقی زنان ایران 73 در جهان و شانزدهم خاورمیانه و شمال آفریقاست.

وی میزان شیوع کمبود وزن در زنان ایران را 3.5 درصد دانسته و می‌افزاید: 910 هزار زن در ایران دارای کمبود وزن هستند که نسبت به سال 1990، این رقم سه‌درصد کاهش داشته است. رتبه کمبود وزن زنان ایران 101 در جهان و پنجم در خاورمیانه و شمال آفریقاست.

دکتر ملک‌زاده در ادامه با اعلام ابتلای 5.5 میلیون مرد ایرانی به چاقی می‌گوید: میزان شیوع چاقی در مردان ایران بیش از 18 درصد است که نسبت به سه دهه گذشته، 12.5 درصد افزایش نشان می‌دهد. رتبه چاقی مردان ایران 116 در جهان و شانزدهم در خاورمیانه و شمال آفریقاست.
استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اعلام شیوع بیش از سه‌درصدی کمبود وزن در جمعیت مردان ایران می‌افزاید: 880 هزار مرد ایران مبتلا به کمبود وزن هستند که نسبت به سه دهه گذشته، بیش از پنج درصد کاهش یافته و بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، رتبه کمبود وزن مردان ایران 92 در جهان و هفتم در خاورمیانه و شمال آفریقاست.

دکتر ملک‌زاده به میزان شیوع چاقی و کمبود وزن دختران و پسران ایرانی اشاره کرده و می‌گوید: میزان شیوع چاقی در میان دختران ایران بیش از 9 درصد است و 900 هزار دختر ایرانی مبتلا به چاقی هستند. 

این رقم نسبت به سه دهه گذشته بیش از هفت درصد افزایش یافته است. رتبه چاقی دختران ایران در جهان 82 و در خاورمیانه و شمال آفریقا هفدهم است.

نویسنده همکار مطالعه جهانی منتشره در لنست، میزان شیوع کمبود وزن در دختران ایران را 10 درصد و بدون تغییر نسبت به سه دهه گذشته اعلام کرده و می‌افزاید: 940 هزار دختر ایرانی با کمبود وزن مواجهند و رتبه کمبود وزن دختران ایران 15 در جهان و سوم در خاورمیانه و شمال آفریقاست.

وی با اشاره به شیوع 15 درصدی چاقی در بین پسران ایرانی می‌گوید: شیوع چاقی در پسران ایران نسبت به دهه گذشته بیش از 13 درصد افزایش داشته و در حال حاضر 1.5 میلیون پسر ایرانی مبتلا به چاقی هستند. رتبه چاقی پسران ایران 69 در جهان و چهاردهم در خاورمیانه و شمال آفریقاست.

لزوم توجه به دلایل ریشه‌ای چاقی

دکتر ملک‌زاده، چاقی را یک بیماری می‌نامد که به دلیل نقش مؤثرش در بروز بسیاری از بیماری‌های دیگر به‌خصوص دیابت نوع دو، فشار خون بالا، کبد چرب متابولیک، بیماری‌های قلبی عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان‌های زودرس، بیماری انسداد مزمن ریوی، نارسایی مزمن کلیوی، اختلال در چربی خون، اختلالات اسکلتی - عضلانی و آرتروز، بیماری‌های کیسه صفرا، اختلالات روان‌شناختی و روان‌پزشکی و...، یکی از علل مهم مرگ‌های زودرس در ایران به شمار می‌رود؛ به طوری که چاقی در 45 درصد از مرگ‌های زودرس (زیر 70 سال) ایرانیان تأثیرگذار بوده و مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مرتبط با چاقی در ایران طی سه دهه گذشته دو برابر شده است.

به گفته وی، بیشترین سهم چاقی در بروز مرگ‌های ناشی از بیماری‌های منتسب به آن، مربوط به مرگ‌‌های قلبی عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی با سهم 70 درصدی است. یک سوم سرطان‌ها نیز با چاقی مرتبط هستند. در پاندمی اخیر کووید -19 نیز تحقیقات انجام‌شده نشان داد که شانس ابتلا به مرگ در بیماران چاق مبتلا به شکل حاد کووید -19 دو برابر سایر بیماران بوده است.

فوق‌متخصص بیماری‌های گوارش و کبد، چاقی را همچنین یک بیماری مزمن عودکننده و نیازمند درمان پزشکی دقیق با مدیریت همه‌جانبه و فراتر از اعداد روی ترازو و نوارهای اندازه‌گیری دانسته و تأکید می‌کند: مطالعات نشان داده است کسانی که موفق به کاهش وزن می‌شوند، در عرض دو سال، 50 درصد و در عرض پنج سال، 80 درصد وزن قبلی (چاقی) خود را دوباره به دست می‌آورند. 

بنابراین در مطالعات برای درمان بیماری چاقی باید به همه دلایل ریشه‌ای آن از ژن‌ها گرفته تا سبک زندگی و تغییر رژیم غذایی مملو از کربوهیدرات‌ها و غذاهای فوق فرآوری شده توجه کرد و راه‌حل ساده «کمتر بخور و بیشتر تحرک داشته باش» به تنهایی به درمان این بیماری پاسخ کافی نمی‌دهد. 

شاخص هشداردهنده

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران در عین حال، رعایت رژیم غذایی سالم در درمان چاقی را یک ضرورت توصیف کرده و با اشاره به این که شرایط بد اقتصادی و فقر در افزایش مصرف غذاهای ناسالم به جای سالم تأثیرگذار است، می‌گوید: یکی از عوامل مهم تغذیه‌ای مؤثر در روند فزاینده چاقی، مصرف کربوهیدرات‌های بد، غذاهای سرشار از اسیدهای چرب ترانس، مصرف زیاد سدیم، مصرف زیاد گوشت قرمز و گوشت‌های فوق فرآوری‌شده و در مقابل، کاهش مصرف غذاهای سالم شامل کربوهیدرات‌های مفید، مصرف میوه و سبزیجات به مقدار کافی، مصرف غلات کامل و فیبرها، آجیل و دانه‌های مغذی، شیر و لبنیات و غذاهای دریایی مملو از امگا3 و کلسیم‌ به میزان کافی است.

دکتر ملک‌زاده، پرخوری و کم‌تحرکی را نیز از عوامل اصلی افزایش چاقی در ایران برشمرده و می‌افزاید: میزان مصرف کالری در ایران از 2000 کالری روزانه در سه دهه گذشته، به 3000 کالری رسیده و در حال حاضر 97 درصد جمعیت زنان، 83 درصد جمعیت مردان و در مجموع بیش از 90 درصد جمعیت هر دو جنس ایران کم‌تحرک هستند و فعالیت بدنی کافی ندارند. 

وی تأکید می‌کند: شاخص توده بدنی اگرچه ابزار سنجش اضافه وزن و چاقی است، اما مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهند که شاخص‌های چربی احشایی (چاقی شکمی که خطرناک‌ترین نوع چاقی است) پیش‌بینی کننده‌های بسیار قوی‌تری برای بروز بیماری‌های مرتبط با چاقی در افراد، نسبت به شاخص‌های چربی عمومی هستند. اندازه مناسب دور شکم در زنان 88 سانتیمتر و در مردان 102 سانتیمتر است و اندازه بیش از این مقدار برای دور شکم، علامت هشدار بیماری‌های مرتبط با چاقی به‌ویژه کبد چرب متابولیک است.