سایه درگیری‌های فرقه‌ای بر آینده سوریه و منطقه
برنا - گروه بین‌الملل؛ پس از یک دهه و اندی جنگ داخلی، سقوط دولت بشار اسد و روی کار آمدن گروه شورشی «تحریر الشام»، که از سوی ترکیه، بسیاری از کشورهای عربی و غربی حمایت می‌شد، امیدهایی برای برقراری ثبات و بازگشت آرامش به سوریه شکل گرفت. بسیاری از تحلیلگران بر این باور بودند که با پایان حکومت اسد و تسلط نیروهای شورشی بر دمشق و سایر مناطق کلیدی کشور، سوریه می‌تواند به‌تدریج به سمت بازسازی اقتصادی و سیاسی حرکت کند.
یادداشت اختصاصی: مهدی شکیبایی؛ انتظار می‌رفت که حکومت جدید، با حمایت‌های گسترده بین‌المللی، بتواند نهادهای دولتی را احیا کند، امنیت را در سراسر کشور برقرار سازد و مانع از شعله‌ور شدن دوباره تنش‌های قومی و مذهبی شود. کشورهای حامی تحریر الشام، به‌ویژه ترکیه و قطر، وعده داده بودند که یک دولت مرکزی قدرتمند ایجاد کنند که بتواند از فروپاشی کامل سوریه جلوگیری کند و این کشور را به مسیر ثبات بازگرداند. اما برخلاف این پیش‌بینی‌ها، سوریه نه‌تنها به ثبات نرسید، بلکه به عرصه‌ای تازه از درگیری‌های فرقه‌ای و خشونت‌های گسترده تبدیل شد.
با تسلط تحریر الشام بر ساختار سیاسی سوریه، تنش‌های مذهبی و قومی که در دوران جنگ داخلی شدت یافته بود، وارد فاز جدیدی شد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های حکومت جدید، نحوه برخورد با اقلیت‌های مذهبی، به‌ویژه علویان، بود که طی دهه‌های گذشته نقش مهمی در ساختار قدرت سوریه ایفا کرده بودند. با سرنگونی بشار اسد و فروپاشی حکومت بعثی، بسیاری از علویان نگران آینده خود در کشوری بودند که حالا تحت سلطه یک گروه اسلام‌گرای سنی قرار داشت.
در همین شرایط، سلسله حملاتی که اخیراً در مناطق علوی‌نشین سوریه رخ داده، نشان می‌دهد که اختلافات فرقه‌ای نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه به مرحله‌ای بحرانی رسیده است. حملات خونین به لاذقیه و دیگر مناطق ساحلی، که پایگاه سنتی جامعه علوی محسوب می‌شود، و کشته شدن شمار زیادی از غیرنظامیان، نشان داد که سوریه همچنان درگیر اختلافات عمیق داخلی است و مسیر روشنی برای برون‌رفت از این بحران وجود ندارد.
شرح وقایع اخیر و منشأ درگیری‌ها
در پی انتشار ویدئویی از حمله به مرقد «ابو عبدالله الحسین بن حمدان الخصیبی»، یکی از شخصیت‌های برجسته علویان در حلب، موجی از اعتراضات در شهرهای لاذقیه، طرطوس، حمص و حماه شکل گرفت. این حمله که توسط عناصر مسلح وابسته به «هیئت تحریر شام» صورت گرفت، منجر به خشم جامعه علوی شد. در جریان این اعتراضات، نیروهای مسلح به سمت تظاهرکنندگان در حمص تیراندازی کرده و حداقل یک نفر را کشتند.
همچنین، گزارش‌ها حاکی از آن است که شبه‌نظامیان وابسته به حکومت جدید سوریه در سه روز گذشته، صدها نفر را بدون محاکمه اعدام کرده‌اند که تعدادی از آن‌ها افسران ارتش در دوران حکومت بشار اسد و اکثریت شهروندان علوی تبار سوریه بودند.
پیش‌بینی مسیر درگیری‌ها
با توجه به تشدید خشونت‌ها و افزایش تنش‌های فرقه‌ای، احتمال گسترش درگیری‌ها به مناطق دیگر وجود دارد. اگر اقدامات فوری برای کاهش تنش‌ها و برقراری گفت‌وگو بین گروه‌های مختلف صورت نگیرد، خطر تبدیل شدن این درگیری‌ها به یک جنگ داخلی تمام‌عیار افزایش می‌یابد.
تحولات اخیر در مناطق ساحلی سوریه نشان می‌دهد که درگیری‌های فرقه‌ای در این کشور وارد مرحله جدیدی شده است. با حملات گسترده علیه علویان و افزایش خشونت‌های سازمان‌یافته، این احتمال وجود دارد که سوریه شاهد جنگی جدید باشد که نه‌تنها میان گروه‌های مسلح و حکومت تحریر الشام، بلکه میان اقوام و فرقه‌های مذهبی مختلف دربگیرد.
چند سناریوی محتمل در مورد مسیر درگیری‌ها وجود دارد:
تشدید سرکوب و پاکسازی‌های فرقه‌ای: حکومت جدید سوریه که تحت رهبری تحریر الشام قرار دارد، ممکن است با قدرت بیشتری سیاست‌های سرکوب‌گرانه را دنبال کند. اگر این روند ادامه پیدا کند، احتمالاً اقلیت‌های مذهبی، ازجمله علویان، با موج جدیدی از مهاجرت یا پاکسازی روبه‌رو خواهند شد. این مسئله نه‌تنها بحران انسانی را تشدید خواهد کرد، بلکه زمینه‌ساز انتقام‌گیری و حملات متقابل نیز خواهد شد.
شکل‌گیری گروه‌های مسلح مقاومت از سوی علویان: اگر قتل‌عام علویان ادامه پیدا کند، احتمالاً شاهد شکل‌گیری گروه‌های شبه‌نظامی علوی خواهیم بود که با حمایت دولت‌های همسو با این اقلیت، به مقاومت مسلحانه علیه حکومت تحریر الشام دست بزنند. این وضعیت می‌تواند جنگ داخلی دیگری را در سوریه رقم بزند که ممکن است به تجزیه این کشور منجر شود.
ورود بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی: با توجه به حساسیت موضوع علویان در منطقه، کشورهایی مانند ایران و روسیه ممکن است از طرق مختلف از جامعه علوی سوریه حمایت کنند. این حمایت می‌تواند شامل ارسال سلاح، کمک‌های اطلاعاتی یا حتی ورود مستقیم نیروهای وابسته به محور مقاومت باشد.
در این صورت، تعادل قدرت در سوریه بار دیگر تغییر خواهد کرد و ممکن است درگیری‌ها وارد فاز جدیدی شود.
تلاش برای حل‌وفصل سیاسی بحران: در صورتی که ترکیه، قطر و سایر حامیان تحریر الشام متوجه خطر افزایش تنش‌های فرقه‌ای شوند، ممکن است تلاش کنند تا با راهکارهای دیپلماتیک، بحران را مدیریت کنند. این راهکار می‌تواند شامل ارائه تضمین‌هایی به علویان، اعطای حقوق ویژه به اقلیت‌ها و یا بازسازی ساختار حکومتی به‌گونه‌ای باشد که همه گروه‌های مذهبی و قومی در آن سهیم باشند. بااین‌حال، احتمال موفقیت این سناریو در شرایط فعلی بسیار کم به نظر می‌رسد.
وضعیت فرقه‌گرایی در سوریه و آینده آن
سوریه کشوری با تنوع فرقه‌ای و قومی است که شامل سنی‌ها، شیعیان، علویان، دروزی‌ها و مسیحیان می‌شود. فرقه‌گرایی در این کشور همواره نقشی مهم در تحولات سیاسی و اجتماعی داشته است. با سرنگونی حکومت بشار اسد، که خود از جامعه علوی بود، نگرانی‌ها درباره آینده این اقلیت افزایش یافته است. در صورت ادامه درگیری‌ها و عدم تضمین حقوق اقلیت‌ها، خطر افزایش تنش‌های فرقه‌ای و بی‌ثباتی بیشتر در کشور وجود دارد.
پیامدهای احتمالی بحران بر ترکیه
ترکیه میزبان یکی از بزرگ‌ترین جوامع علوی در منطقه است که جمعیت آن بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. علویان ترکیه از لحاظ مذهبی به علویان سوریه نزدیک هستند، اما در بستر سیاسی و اجتماعی ترکیه، همواره در معرض تبعیض و محدودیت‌های دولتی بوده‌اند. تحولات اخیر در سوریه و قتل‌عام علویان، می‌تواند پیامدهای مهمی برای ترکیه به همراه داشته باشد.
۱. افزایش نارضایتی و اعتراضات داخلی در ترکیه
علویان ترکیه همواره نسبت به سیاست‌های دولت اردوغان، به‌ویژه حمایت او از گروه‌های اسلام‌گرای سنی در سوریه، معترض بوده‌اند. با انتشار اخبار مربوط به حملات تحریر الشام علیه علویان سوریه، ممکن است اعتراضات گسترده‌ای در شهرهای علوی‌نشین ترکیه مانند تونجلی، هاتای و استانبول شکل بگیرد. این اعتراضات می‌تواند دولت اردوغان را با بحران داخلی جدیدی مواجه کند و به تشدید تنش‌های فرقه‌ای در ترکیه منجر شود.
۲. احتمال شکل‌گیری گروه‌های شبه‌نظامی علوی در ترکیه
اگر روند خشونت‌ها علیه علویان سوریه ادامه یابد، این امکان وجود دارد که برخی از گروه‌های تندرو علوی در ترکیه به سمت ایجاد ساختارهای شبه‌نظامی حرکت کنند. این مسئله می‌تواند چالش امنیتی جدیدی را برای دولت ترکیه ایجاد کند، به‌خصوص که برخی از این گروه‌ها ممکن است از حمایت کشورهای مخالف ترکیه، مانند ایران یا حتی برخی گروه‌های کردی، برخوردار شوند.
نگرانی های بین المللی و راهکارهای کنترل بحران
تحولات اخیر در سوریه نشان‌دهنده شکنندگی وضعیت امنیتی و اجتماعی این کشور و در نتیجه بروز بحران مجدد بین المللی است. مصداق آن واکنش های بین المللی به جنایات جریان حاکم بر سوریه علیه اقلیت علویان این کشور در منطقه سواحل سوریه است.
قتل‌عام علویان سوریه نه‌تنها تأثیرات داخلی گسترده‌ای بر وضعیت این کشور دارد، بلکه می‌تواند پیامدهای مهمی برای منطقه، به‌ویژه ترکیه، به همراه داشته باشد. از یک‌سو، ترکیه ممکن است با بحران داخلی جدیدی مواجه شود که ناشی از اعتراضات علویان این کشور و افزایش تنش‌های فرقه‌ای است. از سوی دیگر، ورود احتمالی علویان ترکیه به خط اعتراض به کشتار و حمایت از علویان سوریه می‌تواند موازنه قدرت در منطقه را تغییر دهد و ترکیه را در موقعیتی دشوار قرار دهد. در مجموع، به نظر می‌رسد که این بحران، برخلاف انتظار اولیه از روی کار آمدن تحریر الشام، نه‌تنها به ثبات منطقه منجر نشده، بلکه به تشدید شکاف‌های قومی و مذهبی در سوریه و فراتر از آن انجامیده است.
برای جلوگیری از گسترش درگیری‌ها و تشدید تنش‌های فرقه‌ای، لازم است که تمامی طرف‌ها به گفت‌وگو و مصالحه روی آورند و حقوق اقلیت‌ها را محترم شمارند. همچنین، جامعه بین‌المللی باید با نظارت دقیق و ارائه کمک‌های لازم، به برقراری صلح و ثبات در منطقه کمک کند.
انتهای پیام/
نظر شما
پیشنهاد سردبیر
پرونده ویژه
