مناجات‌هایی که هویت شنیداری ماه مهمانی خدا شدند/ از ربنای شجریان تا اذان موذن‌زاده + صوت
برنا- گروه فرهنگ و هنر: مناجات‌ها و دعا‌های ماه رمضان، از ربنا تا اذان موذن‌زاده، همیشه یادآور لحظات معنوی سحر و افطار در رادیو و تلویزیون هستند و در دل مردم خاطراتی شیرین از این ماه مبارک به جا می‌گذارند.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ ماه رمضان نه‌تنها ماه روزه‌داری، عبادت و بندگی است، بلکه لحظاتی ویژه دارد که در حافظه جمعی مردم ثبت شده‌اند. از افطار تا سحر، نغمه‌هایی از دعا و مناجات از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود که برای بسیاری از مردم یادآور خاطرات سال‌های گذشته است. این نواها نه‌تنها با معنویت رمضان پیوند خورده‌اند، بلکه جزئی از هویت شنیداری این ماه شده‌اند.
نوای جاودان «ربنا» و جایگاه محمدرضا شجریان در موسیقی رمضان
ماه رمضان، ماه عبادت و بندگی، با نوا‌های روح‌نواز و مناجات‌های سحر و افطار معنا و جلوه‌ای خاص پیدا می‌کند. یکی از ماندگارترین این نواها، دعای «ربنا» که سال‌ها است با لحظات افطار ایرانیان عجین شده است. در میان اجرا‌های مختلف این دعا، بی‌تردید اثر محمدرضا شجریان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ اثری که از سال ۱۳۵۸ ضبط و به مدت سه دهه در رسانه ملی پخش شد.
شجریان این دعا را در دستگاه سه‌گاه خوانده و با مرکب‌خوانی، به ظرایف موسیقی ایرانی و آواز‌های افشاری و گوشه عراق نیز پرداخته است. روایت شده که انگیزه اصلی وی از اجرای این اثر، آموزش آن به شاگردانش بوده، اما نتیجه کار فراتر از یک تمرین آموزشی رفت و به اثری جاودانه بدل شد.
«ربنا» به دلیل شور و حال معنوی‌اش، در دل مردم جای گرفت و به بخشی از هویت صوتی ماه رمضان تبدیل شد. بسیاری از روزه‌داران لحظات افطار را با این دعا همراه می‌کنند و آن را نوای بندگی و راز و نیاز با خدا می‌دانند. در کنار این اثر، گروه‌های تواشیح نیز با اجرای مناجات‌های دیگر و ذکر‌های سحرگاهی، فضایی ملکوتی ایجاد کرده‌اند که حال و هوای رمضان را دوچندان می‌کند.
محمدرضا شجریان علاوه بر «ربنا»، آثار عرفانی و مذهبی دیگری نیز اجرا کرده که هر یک بازتابی از تسلط او بر موسیقی و روح معنوی اوست. او همواره موسیقی را وسیله‌ای برای پیوند روح انسان با حقیقت و معنویت می‌دانست. هرچند امروز او در میان ما نیست، اما صدایش همچنان زنده است و «ربنا»ی او به عنوان میراثی ماندگار، نسل به نسل در حافظه ایرانیان باقی خواهد ماند.
با وجود تغییرات در پخش این دعا از رسانه‌های رسمی، همچنان بسیاری از خانواده‌های ایرانی «ربنا» را به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از سفره افطار خود حفظ کرده‌اند. این اثر نه تنها یک قطعه موسیقایی، بلکه میراثی معنوی است که خاطره جمعی یک ملت را در لحظات ناب بندگی ثبت کرده است.
گروه‌های تواشیح و نقش آنها در ایجاد فضای معنوی رمضان
در کنار دعا‌های ماندگاری مانند «ربنا»، گروه‌های تواشیح نیز با اجرای آثار مذهبی، شور و حال ویژه‌ای به این ایام می‌بخشند. تواشیح نوعی از اجرای همخوانی و جمعی است که در آن اعضای گروه با بهره‌گیری از اصول موسیقیایی و آوازی، مضامین دینی و عرفانی را اجرا می‌کنند. این هنر در کشور‌های اسلامی سابقه‌ای طولانی دارد و در ایران نیز به‌ویژه در ماه رمضان جایگاه ویژه‌ای یافته است.
در لحظات سحر که شب زنده‌داران خود را برای روزه‌داری آماده می‌کنند، نوا‌های ملایم و روح‌بخش تواشیح، همراه با اذان و ادعیه، فضای خاصی ایجاد می‌کند. تواشیح‌های سحرگاهی معمولاً شامل مناجات‌هایی است که با اشعاری درباره رحمت الهی، دعا برای آمرزش و درخواست توفیق عبادت همراه است.
در هنگام افطار نیز، نغمه‌های گروه‌های تواشیح، روزه‌داران را به لحظات ملکوتی افطار نزدیک‌تر می‌کند. ذکر‌های مذهبی، تکرار اسماء الهی، همخوانی دعا‌هایی مانند «اللهم إنی لک صمت» و اجرای قطعاتی مانند «اسماء الحسنی» از جمله اجرا‌های رایج در این زمان هستند.
در ایران، گروه‌های متعددی در زمینه تواشیح و همخوانی مذهبی فعالیت دارند که آثار آنها هر سال در ایام ماه رمضان از رسانه‌ها پخش می‌شود. از جمله گروه‌های مشهور می‌توان به گروه تواشیح «محمد رسول‌الله»، «بشارت»، «ثقلین»، «الزهرا» و «الغدیر» اشاره کرد. این گروه‌ها با بهره‌گیری از سنت‌های کهن موسیقی مذهبی، به تولید آثار جدید و متنوع پرداخته‌اند.
با گذشت زمان، اجرا‌های تواشیح به بخشی از میراث صوتی رمضان تبدیل شده‌اند و همچون «ربنا»، نقش مهمی در خاطرات جمعی مردم دارند. این اجراها نه‌تنها حس معنوی را تقویت می‌کنند، بلکه پیوندی میان هنر و عبادت برقرار می‌سازند که تأثیر آن تا سال‌ها در ذهن و دل مخاطبان باقی می‌ماند.
اذان جاودانه رحیم مؤذن‌زاده؛ نوای ماندگار لحظه‌های افطار
لحظات افطار، زمانی که روزه‌داران پس از یک روز روزه‌داری چشم‌انتظار شنیدن اذان هستند، با نغمه‌های روح‌بخش و معنوی همراه می‌شود. در این میان، اذان رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی یکی از ماندگارترین نوا‌هایی است که نسل‌های مختلف را با خود همراه کرده و همچنان یادآور رمضان‌های گذشته است.
این اذان در سال ۱۳۳۴ در دستگاه بیات ترک ضبط شد و به دلیل لحن منحصر‌به‌فرد و حال و هوای معنوی‌اش، به‌عنوان اثری ماندگار در تاریخ اذان‌گویی ایران ثبت شده است. بیات ترک که از دستگاههای حزن‌انگیز موسیقی ایرانی است، با حال و هوای معنوی اذان هماهنگی ویژه‌ای دارد و همین امر باعث شده است که این اثر، تأثیری عمیق بر شنوندگان بگذارد.
جعفر مؤذن‌زاده؛ فرزند این مؤذن نامدار، درباره نحوه ضبط این اذان گفته است که پدرش اصرار داشت همان لحظه، پیش از افطار، اذانش ضبط شود. او حال خاصی داشته و گویا الهام شده بود که باید در همان لحظه این اذان را بخواند. وی در تمام گوشه‌های موسیقی ایرانی این اذان را امتحان کرده و در نهایت، گوشه روح‌الارواح را مناسب‌ترین یافته است.
این اذان نه‌تنها در ایران، بلکه در میان فارسی‌زبانان سایر کشورها نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در سال ۱۳۸۶، این اثر به‌عنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسید و همچنان یکی از زیباترین و تأثیرگذارترین اذان‌های تاریخ اسلام به شمار می‌آید. اذانی که در گذر سال‌ها، همچنان زنده و جاری است و لحظات ملکوتی افطار را با معنویت و آرامش همراه می‌کند.
مناجات‌های سحرگاهی سید جواد ذبیحی؛ نوایی که در یاد‌ها ماند
سحر‌های ماه رمضان، لحظاتی معنوی و خاص هستند که با نوای مناجات و اذان، حال و هوایی روحانی پیدا می‌کنند. در میان نغمه‌های سحرگاهی، مناجات سید جواد ذبیحی یکی از خاطره‌انگیزترین اجرا‌هایی است که سال‌ها از رادیو ایران پخش می‌شد و بسیاری از مردم آن را با لحظات ناب سحر پیوند داده‌اند.
سید جواد ذبیحی، مداح، مؤذن و مناجات‌خوان برجسته، با صدایی رسا و لحنی حزن‌آلود، نوای سحرگاهی را به دل‌های روزه‌داران می‌نشاند. او با تسلط بر موسیقی آوازی ایرانی، مناجات‌هایی را اجرا می‌کرد که تأثیر عمیقی بر شنوندگان می‌گذاشت. مناجات‌های معروف او، به‌ویژه دعای ربنا و اذان، در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، از رسانه‌های رسمی کشور پخش می‌شد و جایگاه ویژه‌ای در میان مردم داشت.
مناجات‌های سحرگاهی ذبیحی همچنان در ذهن بسیاری از ایرانیان باقی مانده است و یادآور سحر‌های پر رمز و راز ماه رمضان است. صدای او که زمانی بیدارباش روزه‌داران بود، هنوز هم در حافظه جمعی مردم زنده است و حس و حال خاصی را در دل علاقه‌مندان به مناجات‌های سحرگاهی ایجاد می‌کند.
نوای جاودانه سحر با دعای سید قاسم موسوی‌قهار
نوای دعای سحر با صدای سید قاسم موسوی‌قهار یکی از ماندگارترین نوا‌هایی است که سال‌ها در دل شب‌های رمضان طنین‌انداز شده و دل‌های روزه‌داران را به خضوع و خشوع فراخوانده است.
سید قاسم موسوی‌قهار با سبک خاص و لحنی حزن‌آلود، دعای سحر را به گونه‌ای خواند که تأثیری عمیق بر شنوندگان گذاشت. این دعا که با مضامین عرفانی و توحیدی همراه است، در میان مردم جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و هنوز هم بسیاری از مؤمنان، لحظات سحر را با این نغمه روحانی سپری می‌کنند.
در کنار اجرای تأثیرگذار موسوی‌قهار، دیگر ذاکرین و مناجات‌خوانان نیز در سال‌های مختلف، با خواندن دعای سحر و مناجات‌های ویژه، حال و هوای معنوی سحر‌های رمضان را دوچندان کرده‌اند. نغمه‌های سحری، علاوه بر ایجاد فضایی روحانی، به بیدار شدن و آماده شدن روزه‌داران برای عبادت و سحری کمک می‌کند.
موسیقی مذهبی و مناجات‌های سحری بخشی از فرهنگ دینی ایرانیان شده و در طول سالیان، نغمات مختلفی در این زمینه اجرا شده است. با وجود گذر زمان و تغییر در سبک‌های موسیقایی، اما هنوز هم آثار کلاسیکی مانند دعای سحر موسوی‌قهار جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و همچنان در رسانه‌ها و خانه‌ها شنیده می‌شوند. این دعا، همچون میراثی معنوی، یادآور شب‌های پرفیض رمضان و فرصتی برای نزدیک‌تر شدن به خداوند است.
نوای ماندگار دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» در شب‌های رمضان
یکی از دعا‌هایی که در بسیاری از شب‌های رمضان از رسانه‌ها پخش شده و در دل مردم جایگاهی خاص دارد، دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» است. این دعا که بار‌ها توسط ذاکرین و گروه‌های تواشیح اجرا شده، سرشار از مضامین معنوی و درخواست‌های خیر برای مؤمنان است.
آنچه این دعا را از سایر دعا‌های ماه رمضان متمایز می‌کند، آغاز آن با درخواستی برای اهل قبور است. در حالی که بسیاری از دعا‌ها بر نیازهای شخصی و فردی تأکید دارند، این دعا ابتدا طلب شادی و آرامش برای درگذشتگان می‌کند و سپس درخواست‌هایی چون رفع نیاز فقرا، شفای بیماران و یاری مستضعفان را در بر می‌گیرد. این نگاه جامع و انسان‌دوستانه، باعث شده که این دعا برای مردم دلنشین باشد و بار‌ها در مراسم‌های مذهبی و سحر‌ها و افطار‌های ماه رمضان تکرار شود.
علاوه بر محتوای عمیق این دعا، اجرای آن توسط گروه‌های تواشیح و مناجات‌خوانان مختلف، بر جذابیت آن افزوده است. هر اجرا با سبک و لحن خاص خود، تأثیری متفاوت بر شنوندگان می‌گذارد و فضایی ملکوتی ایجاد می‌کند. به همین دلیل، این دعا همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از آیین‌های مذهبی ماه رمضان در ایران و بسیاری از کشور‌های اسلامی باقی مانده است.
دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» نه‌تنها یادآور رحمت الهی است، بلکه دعوتی به نوع‌دوستی و مهربانی در شب‌های پر برکت رمضان محسوب می‌شود.
ذکر اسماالحسنی، تجلی نام‌های الهی
تواشیح «اسماءالحسنی» نیز یکی دیگر از ماندگارترین آثار در ماه رمضان است. این اثر معنوی که نام‌های نیکوی خداوند را با آوایی هماهنگ و روحانی بیان می‌کند، سال‌ها است که در رسانه‌های ملی و محافل مذهبی جایگاهی ویژه دارد.
اسماءالحسنی به مجموعه نام‌های نیکوی الهی اطلاق می‌شود که در قرآن کریم نیز به آنها اشاره شده است. در آیات قرآن تأکید شده که خداوند را با این نام‌ها بخوانید، چراکه هر یک از این نام‌ها، جلوه‌ای از صفات کمال الهی است. از این رو، ذکر این اسامی نه‌تنها یادآور عظمت پروردگار است، بلکه نوعی نیایش و تقرب به درگاه الهی محسوب می‌شود.
تواشیح «اسماءالحسنی» در سال‌های مختلف توسط گروه‌های تواشیح متعددی اجرا شده است. این اجراها، با تلفیق صدا‌های هماهنگ و سبک‌های متفاوت، جلوه‌ای ویژه به این دعا بخشیده‌اند. اجرای این تواشیح به‌ویژه در لحظات سحر و افطار، حس و حالی معنوی به روزه‌داران می‌بخشد و فضای خانه‌ها را با نوای ملکوتی خود متبرک می‌کند.
این اثر چنان با ماه رمضان پیوند خورده که شنیدن آن، خاطرات معنوی سال‌های گذشته را برای مردم زنده می‌کند. پخش مداوم آن از رادیو و تلویزیون باعث شده تا به یکی از نماد‌های صوتی این ماه تبدیل شود. تواشیح «اسماءالحسنی» نه‌تنها یک اثر هنری مذهبی است، بلکه دعوتی به ذکر و نیایش الهی محسوب می‌شود که روح روزه‌داران را به سمت آرامش و معنویت سوق می‌دهد.
این نغمه‌ها و دعا‌ها نه‌تنها بخشی از برنامه‌های رسانه‌ای رمضان هستند، بلکه در ذهن و خاطره مردم نقش بسته‌اند. هر سال با آغاز این ماه، صدای آنها از رادیو و تلویزیون طنین‌انداز می‌شود و حس و حال خاصی را به فضای خانه‌ها می‌بخشد.
انتهای پیام/
دادستان تهران:
نظر شما
پیشنهاد سردبیر
پرونده ویژه
