چشم انداز روشن روابط ایران _ جمهوری آذربایجان در سایه سفر پزشکیان به باکو

همایون برخور_ خبرنگار برنا؛ «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور ایران شامگاه یکشنبه و در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی «آذ تیوی»، با اشاره به پیوند تاریخی و فرهنگی ایران و جمهوری آذربایجان، ۲ کشور را، «خویشاوند» یک‌دیگر توصیف کرد.

قلمرو‌های ایران و آذربایجان امروزی برای هزاران سال درهم‌تنیده بوده‌اند. هر ۲ منطقه بخشی از امپراتوری‌های بزرگ ایرانی، از جمله هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان، بوده‌اند. آذربایجان که در گذشته با نام آتروپاتن (منسوب به ساتراپ ایرانی آتروپات) شناخته می‌شد، یکی از کانون‌های مهم فرهنگی و سیاسی در قلمرو ایران باستان بود.

در دوران طلایی تمدن اسلامی، آذربایجان به مرکز فرهنگ ایرانی-اسلامی تبدیل شد و دانشمندان، شاعران و فیلسوفان بزرگی را پرورش داد. شهر‌هایی مانند تبریز (در ایران امروزی) و گنجه (در جمهوری آذربایجان) از مراکز مهم علمی و تجاری بودند که میراث فکری مشترکی را برای دو کشور به جا گذاشتند.

دوره صفویه و هویت شیعی

امپراتوری صفوی (۱۵۰۱–۱۷۳۶) نقش کلیدی در شکل‌دهی به هویت مذهبی و فرهنگی ایران و آذربایجان داشت. صفویان که اصالتاً از اردبیل (در آذربایجان ایران) برخاسته بودند، مذهب تشیع را به عنوان دین رسمی ایران تثبیت کردند و بر فرهنگ منطقه تأثیر عمیقی گذاشتند.

این اشتراک مذهبی تا امروز به عنوان یک عامل وحدت‌بخش بین ایران و جمهوری آذربایجان باقی مانده است.

روابط صمیمی دو کشور

ایران همواره نگاه صمیمی به همسایه شمالی خود دارد؛ به‌طوریکه پس از فروپاشی شوروی، ایران مجموعه گسترده‌ای از کمک‌ها را به جمهوری آذربایجان و نخجوان ارائه کرد. این کمک‌ها از سرمایه گذاری و توسعه زیرساخت‌ها تا ارائه کمک‌های انسان دوستانه به ده‌ها هزار نفر از خانواده‌های فقیر توسط کمیته امداد امام خمینی تا ارائه آموزش‌های نظامی توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به ارتش جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود.

هرچند، در طول تاریخ  روابط تهران و آذربایجان دچار فراز و نشیب‌های مختلفی شده است. اما روابط ۲ کشور ریشه در تاریخ مشترک، میراث فرهنگی و منافع ژئوپلیتیکی دارد، در همین راستا، پیوند‌های زبانی، مذهبی و تاریخی، روابط مستحکمی بین آنها ایجاد کرده است.

تشابهات فرهنگی تقویت‌کننده روابط دو جانبه

پیوند‌های زبانی

زبان‌های ترکی آذربایجانی و فارسی از نظر تاریخی به هم مرتبط هستند. اگرچه آذربایجانی یک زبان ترکی است، اما به‌دلیل قرن‌ها همزیستی، تعداد زیادی واژه فارسی را در خود جذب کرده است. بسیاری از آذربایجانی‌های ایران دوزبانه هستند و به هر دو زبان مسلطند.

علاوه بر این، ادبیات فارسی تأثیر عمیقی بر فرهنگ آذربایجان گذاشته است. شاعران کلاسیکی مانند نظامی گنجوی (اهل گنجه) به فارسی شعر سروده‌اند و در هر دو کشور مورد احترام هستند. این میراث ادبی مشترک، زمینه‌ساز تبادلات فرهنگی است.

اشتراکات مذهبی و آیین‌های مردمی

هر دو کشور در مراسم مذهبی مانند عزاداری عاشورا، جشن‌های نوروز و آیین‌های صوفیانه اشتراک دارند. زیارتگاه‌هایی مانند حرم امام رضا (ع) در مشهد و آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، زائرانی از هر دو کشور را به خود جذب می‌کنند.

موسیقی فولکلور نیز شباهت‌های بسیاری دارد. ساز‌هایی مانند تار و سبک‌های موسیقی مانند مقام در هر دو فرهنگ جایگاه ویژه‌ای دارند.

از طرفی، در سال گذشته، تحرکات تازه‌ای برای عادی‌سازی و تعمیق روابط ۲ کشور صورت گرفته است. سفر امروز رئیس جمهور ایران به جمهوری آذربایجان نیز توسط کارشناسان ایرانی و آذربایجانی، سفری مهم برای گسترش «بی‌سابقه» روابط ۲ کشور توصیف شده است.

حتی «الهام علی اف»، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان ماه گذشته با اشاره به سفر همتای ایرانی خود به آذربایجان، گفت: «این سفر را برای توسعه آینده روابط دوجانبه و توسعه منطقه‌ای بسیار مهم می‌دانیم. ما می‌خواهیم با همه همسایگان خود از جمله ایران روابط خوبی داشته باشیم.»

رئیس جمهور ایران نیز صبح دوشنبه، پیش از عزیمت خود به سوی باکو، به خبرنگاران گفت: «این سفر براساس دعوت رسمی از طرف کشور برادر و دوست آذربایجان انجام شده است. ما علاقه داریم با عزیزان مان در این کشور ارتباط داشته باشیم. فرصت‌ها و زمینه‌های بسیار خوبی برای همکاری داشتیم و خواهیم داشت. این همکاری‌ها در رابطه با مسائل تجاری، اقتصادی و علمی و ایجاد راه گذر‌هایی بین ایران، روسیه و آذربایجان است. تبادل برق و گاز با این کشور امکان پذیر است.»

او تأکید کرد: «در موضوع ارتباط با آذربایجان، تنها بحث همسایگی مطرح نیست. برادران و خواهران ما در ۲ طرف مرز با هم خاطرات قدیمی دارند. ارتباط ما با اذربایجان تاریخی و فرهنگی عمیقی است. امیدواریم این سفر موجب گسترش روابط دو کشور شود. ما آمادگی انتقال تجارب خود و سرمایه گذاری‌های مشترک اقتصادی و تجاری هستیم.»

پیوند تاریخی، پیوستی برای داشتن روابطی بر پایه منافع مشترک

با توجه به اهمیت جغرافیای ایران و جمهوری آذربایجان در حوزه تجارت، ۲ کشور دارای پروژه‌های مشترک بسیاری همچون کریدور شمال – جنوب هستند.

همین منافع مشترک اقتصادی، باعث شده تا علاوه بر پیوند‌های تاریخی، روابط ۲ کشور با چشم‌اندازی مثبت رو‌به‌رو شود.

از طرفی، ۲ کشور در زمینه امنیت منطقه‌ای، مقابله با تروریسم و ثبات مرزی همکاری داشته‌اند.

ایران نیز از تمامیت ارضی آذربایجان حمایت کرده و با وجود رقابت‌های ژئوپلیتیکی، باکو و تهران در برخی از حوزه‌ها، رویکرد متعادل ۲ کشور در قبال یکدیگر، نشان‌دهنده تعامل هوشمندانه ۲ کشور است.

با توجه به تأکید رئیس جمهور ایران روی نیاز تقویت روابط فرهنگی، مردم به مردم و اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان و ابراز آمادگی علی‌اف برای گسترش روابط باکو با تهران، روابط ۲ کشور می‌تواند بسیار مستحکم‌تر از گذشته شود.

ایران و آذربایجان به‌عنوان همسایگان دارای پیوند‌های عمیق، پتانسیل تقویت روابط خود را دارند. با بهره‌گیری از تاریخ مشترک و تلاش برای اهداف مشترک، می‌توانند آینده‌ای مبتنی بر احترام متقابل و همکاری پایدار را تضمین کنند.

انتهای پیام/