افزایش دو برابری معتادان زن در ۱۰ سال گذشته به بهانه لاغری/ ۵۲درصد معتادان ایران متاهل هستند/ واکسن ضد اعتیاد در ایران تولید شده است

به گزارش گروه جوان و جامعه خبرگزاری برنا ، مدت هاست از زمانی که اعتیاد، بیشتر رنگ وبوی مردانه داشت فاصله گرفتیم  و امروز در دنیایی هستیم که اعتیاد نه تنها حریم دنیای زنانه را شکسته  بلکه در حال هجوم به روزهای خوب کودکان است. زمانی پیدا کردن مواد آنقدر سخت بود که برای به دست آوردن بسته ی کوچکی ازآن، باید هفت خوان رستم طی می شد اما امروز پیدا کردن مواد مثل یک خرید عادی به نظر می آید.روزی ازآن با عنوان بلای خانمان سوز یاد می شد و امروز به عنوان یک بیماری تلقی می شود.در این سال ها از اعتیاد و انواع آن به اندازه ی کافی شنیده ایم ، اما این روزها در لابه لای اخبار، خبری به گوش می رسد که جلوه ی تازه ای از اعتیاد را نشان می دهد و آن هم خبر کشف واکسن مورفین،هروئین و شیشه است. تا امروز تصور بر این بود که اعتیاد فقط با ترک، درمان می شود اما وجود واکسنی برای دفع اعتیاد روزنه ی جدیدی در این مبحث باز می کند که ضرورت دانستن بیشتر در مورد آن را بیش از بیش قوت می بخشد. به همین منظور به ستاد مبارزه با مواد مخدر رفتیم تا آمارهایمان را به روز کنیم و در خصوص اعتیاد و واکسن آن بیشتر بدانیم.بعد از هماهنگی های لازم با مسئولان مربوط به اتاق  پرویز افشار، معاون کاهش تقاضا و توسعه  مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر رسیدیم و آنهم با انبوهی از سوالاتی  در مورد اعتیاد  و اما اولین سوال در خصوص شرایط زنان معتاد کشور بود و در پی سوالات دیگر که پاسخ آنها را می توانید در ادامه بخوانید .

افزایش دو برابری معتادان زن در 10 سال گذشته

* در جامعه ما زنان چقدر در معرض آسیب های اعتیاد و گرفتار شدن در دام اعتیاد قرار دارند؟

_حقیقت موضوع این است که درگذشته  زنان در جامعه ایرانی- اسلامی ما با توجه به قداست و سنت های خانوادگی که دارند، نسبت به مردان کمتر در معرض آسیب اعتیاد بودند، اما با توجه به باز شدن فضا در دهکده جهانی و ورود بیشتر زنان به جامعه، آسیب پذیری این قشر افزایش بیشتری پیدا کرده و اکنون آمار معتادان زن در کشور هر روز بالاتر می رود .

یک بخش از این خطرپذیری مربوط به  حضور زنان در محیط های کاری است، اما بخش عمده آن به حضور در محیط های دیگری که بانوان در آن حضور می یابند برمی گردد ، مکان هایی که  در آنجا احتمال اینکه به سمت و سوی مواد محرک و یا مخدر کشیده شوند زیاد است ، مثل حضور زنان در پارتی ها و کلوپ های زنانه، سالن های ورزشی و سالن های آرایشی که همگی مکان هایی هستند که احتمال دارد زنان در آن‌ها در معرض آسیب قرار بگیرند. همچنین دسترسی بیشتر زنان به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و شبکه های ماهواره ای که در طول روز در قالب تبلیغات بازرگانی به تبلیغ بعضی از کالاها، قرص ها، پودرهایی می پردازند ، کالاهایی که ظاهرا عنوان داروهایی برای لاغری و افزایش تمرکز و توجه  دارند، اما عمدتا مواد مضر، محرک و مخدر هستند .از این منظر زنان در معرض آسیب بیشتری در سال های اخیر قرار گرفته اند به شکلی که   در طول ده سال گذشته  جمعیت معتادان زن، 2 برابر افزایش پیداکرده است . یعنی در سال 1380 پنج درصد از معتادان زن بودند ولی سال 1390 این رقم به 9 درصد رسیده است.

کودکان در خانواده های معتاد،  به طور ژنتیکی درمعرض ریسک اعتیاد هستند

* کودکان چقدر در معرض خطر اعتیاد هستند؟

کودکان به شدت از محیط اجتماعی خود تاثیرپذیری دارند، به ویژه در سنین پایین، از مادر خود که وقت بیشتری را با آن ها می گذراند، الگوبرداری می کند. بنابراین وقتی در یک خانواده ای مادر دچار مشکل باشد یا پدر یا یکی دیگر از اعضای خانواده، کودک در درجه اول از مادر و بعد سایر اعضای مصرف کننده در خانواده تاثیر می گیرد و این تاثیر پذیری ریسک اعتیاد و رفتن به سمت و سوی مواد را درمیان کودکان آن خانواده بالا می برد.

لازم به ذکر است، فقط الگوپذیری اکتسابی و آموزشی در رفتن کودکان به سمت اعتیاد تاثیر ندارد، بلکه اثبات شده است وقتی یکی از والدین یا اعضای خانواده معتاد هستند از لحاظ ژنتیکی هم بقیه اعضای خانواده ریسکشان نسبت به جمعیت عمومی برای گرایش به اعتیاد بالاتر است. قصه کودکان از این قصه جدا نیست.

کودکان کار خیابانی وضعیتشان در رابطه با آسیب پذیری اعتیاد،  وضعیت ویژه ای است

* در خصوص کودکان کار که فضای کودکی متفاوت تری نسبت به کودکانی که در خانواده بزرگ می شوند، دارند، گرایش به اعتیاد چگونه است؟

_تفکیک گروه ها از هم خیلی آسان نیست. آن چیزی که به عنوان کودکان کار می شناسیم در سه گروه قابل جدا سازی است که شامل کودک کار، کودک خیابانی و کودک کار خیابانی می شود. هر کدام از این سه گروه از لحاظ تعریفی که نهادهای اجتماعی و حمایتی ازآن ها دارند، متفاوت است. کودک کار، کودکی است که خانواده و پدر و مادر دارد اما در سنین پایین و در فصول تابستان وقتی مدرسه ندارد، کار و با حقوق ناچیزی زندگی می کند. این گروه از کودکان، در معرض خطر هستند اما ریسک خطرشان نسبت به کودکان خیابانی یا کودکان کار خیابانی پایین تر است.

 کودکان خیابانی یا کودکان کار خیابانی عمدتا در قالب گروه ها یا دسته های سازمان یافته ای هستند و متولیان خاص خود را دارند که در طول روز در مناطق جغرافیایی مختلف مستقر می شوند و مشغول کارها یا فعالیت هایی مانند تکدی گری، گل فروشی، فال فروشی، روزنامه فروشی هستند و از طریق ایجاد حس ترحم در مردم امرار معاش می کنند که این گروه نسبت به گروه قبلی آسیب پذیری بیشتری در برابر اعتیاد دارند.

کودکان کار خیابانی وضعیتشان وضعیت ویژه تری است. این گروه از کودکان، در معرض آسیب های بیشتری هستند و احتمال رفتنشان به سمت و سوی مصرف سیگار، مواد مخدر و محرک بیشتر است.کودکان کار خیابانی ؛هم از جامعه ای که در آن زندگی می کنند، الگوگیری دارند وهم از آسیب های اجتماعی که بین گروه های هم سانشان است تاثیر می پذیرند، چون  به صورت دسته ای نگهداری می شوند از همدیگر الگوپذیری دارند.

نصف موادمخدر تولید شده در افغانستان از طریق خاک کشور ایران ترانزیت می‌شود، اگر خیلی قوی باشیم، بیست درصد از آن مقداری که وارد کشورمان می‌شود را بتوانیم کشف کنیم

* چیزی که در فضای عمومی جامعه حس می شود این است که امروزه نسبت به سال های قبل دسترسی به مواد آسان تر شده است،  آیا این حس از نظر شما درست است یا خیر؟

_قطعا این احساس درست است. چند اتفاق رخ داده است که دسترسی به مواد را علی رغم همه زحمات  زیادی که مبادی انتظامی و امنیتی می کشند، آسان تر کرده است . یکی ازآن‌ها این است که حدود پانزده یا بیست سال پیش کل مواد مخدر تولیدی افغانستان از چندصد تن فراتر نمی رفت اما در حال حاضر حدود هفت تا هشت هزار تن مواد مخدر در افغانستان تولید می شود و بخش عمده ای از مسیر ترانزیتی این مواد از ایران بود.  اقداماتی شد که مسیر ترانزیت را  تغییر دادند اما با این حال آن چیزی که کارشناسان می گویند حاکی از این است که نصف مواد مخدر تولید شده در افغانستان از طریق خاک کشور ایران به وسیله قاچاقچیان ترانزیت می شود .

بر فرض اگر سی یا چهل درصد از هفت هزار تن مواد مخدر تولیدی در افغانستان بخواهد وارد کشور ما شود و از طریق ایران  ترانزیت شود، اگر خیلی قوی باشیم ، بیست درصد از آن مقداری که وارد کشورمان می شود را بتوانیم کشف کنیم. این باعث می شود که مابقی در کشور ما رسوب می کند و به همین دلیل است که دسترسی  به مواد مخدر ساده است. اتفاق دومی که افتاده و دسترسی به مواد مخدر را در کشور ما آسان کرده است و اهمیت دارد این است که الگوی مصرف تغییر کرده است .  در طول ده سال گذشته شیوع مصرف مواد محرک و آمفتامین ها از سه درصد به بیست و شش درصد رسیده است. یعنی بیست و شش درصد از معتادان در کشور ما مواد محرک و شیشه مصرف می کنند و بیان این نکته در مورد مواد محرک و شیشه  در کشور ما خالی از فایده نیست که تولید این مواد،  تولید سنتی گیاهی با کاشت یک ماده در مرزها نیست، این مواد، صنعتی-شیمیایی هستند و  پیش سازشان را با یک سری محلول ها مخلوط و در یک ظرف آزمایشگاهی و یا زودپز می جوشانند و تبدیل به کریستال های شیشه می کنند. البته یک سری اقداماتی در رابطه با جلوگیری از تولید شیشه در کشور انجام گرفته است ، کمیته پیش سازها مصوبات خوبی در این رابطه داشته است ، میزان سوئدفدرین، که برای درمان امراضی مثل سرماخوردگی، گرفتگی بینی و بیماری های کودکان استفاده می شد ،افراد سودجو  از طریق مکانیزم شیمیایی ساده ، آن ها را تبدیل به شیشه می کردندمیزان ورود این دارو زیر نظارت دقیق قرار گرفته است و رقم ورود سوئدفدرین و داروهای سرماخوردگی را در کشور به یک رقم واقعی رساندیم که  باعث شده است پیش سازمواد محرک مثبت شیشه کم شود و به همین دلیل تولید این مواد هم  کم می شود و دسترسی هم کمتر خواهد شد. البته این کم شدن شیشه باعث شده است که قیمت شیشه از حدود پانزده میلیون تومان به حدود هشتاد میلیون تومان برسد و معتادان به این مواد مخدر، وقتی دسترسی به شیشه نداشته باشند بخشی از آن ها  به مواد سنتی گرایش پیدا می کنند که درمان مواد مخدر  سنتی راحت تر است. اما  در مجموع با توجه به وضعیت افغانستان و تولید بیش از حد مواد مخدر، دسترسی به مواد در حال حاضر خیلی سخت نیست.

تغییر الگوی ترانزیت، باعث می‌شود قاچاقچیان مواد، به سمت راه های دریایی بروند

* ورود مواد از کدام مرزهای کشور بیشتر است؟

در حال حاضر، بخش عمده ای از مرزهای شرقی کشور،به وسیله  کانال و سیم خاردار و دکل های مرزی و پاسگاه دیده بانی و غیره، مسدود شده است ، یک بخش کوچکی از مرز ها در قسمت جنوبی سیستان و بلوچستان باز است که آن هم با همت دولت و مصوبات شورای عالی امنیت ملی و اختصاص بودجه های لازم در سال های آتی بسته می شود. در حال حاضر گزارشات حکایت دارد  قاچاقچیان عمدتا سعی می کنند از آن قسمت جنوبی مرز، بخشی از مواد را وارد کنند وقتی مرزهای خاکی ما بسته شود، تغییر الگوی ترانزیت اتفاق می افتد و قاچاقچیان مواد، به سمت راه های دریایی، یعنی قسمت جنوبی پاکستان و دریای عمان و خلیج فارس می روند و از این طریق مبادرت به انتقال مواد به داخل کشور  می کنند.اما لازم به ذکر است، موارد بیان شده راجع به مواد مخدر سنتی بود.

اما گزارشات در مورد مواد صنعتی، حاکی از آن است که در چند ماه اخیر، این مواد در کشور کم شده اند، چرا که  پیش سازهای آن ها کم شده است، بعضی از افراد سودجو و قاچاقچیان بین المللی در داخل خاک افغانستان و پاکستان مبادرت به تولید شیشه، ترامادول و موادهای اینچنینی حتی با برچسب کارخانه های ایرانی  دارند و سعی می کنند این مواد را وارد کشور کنند.اما در خصوص ورود پیش سازها نیز گزارشات حکایت از این دارد که در مرزهای غربی کشور مثل آذربایجان غربی و کردستان، افراد سودجو سعی می کنند از فضای ملتهب عراق و درگیری های این مناطق استفاده  و  مواد پیش ساز برای تولید شیشه را وارد کشور کنند، اما در آن مناطق هم   مرزبان ها  و ماموران انتظامی به خوبی مبارزه می کنند و وضعیت مناسبی بر مرزها  حاکم است.

تریاک  همچنان در صدر انتخاب مصرف کنندگان

* کدام نوع مواد در ایران بیشتر رواج دارد؟

_علی رغم تغییر الگوی مصرف و شیوع شیشه در کشور ما هنوز شایع ترین ماده مصرفی، تریاک و مشتقات آن است ،بیش از 65 درصد از مصرف کنندگان، تریاک و هروئین و مشتقات آن ها را استفاده می کنند، حدود 26 درصد شیشه مصرف می کنند و بقیه مصرف کنندگان، مواد محرک دیگر مثل روان گردان ها و توهم زاها، داروهای روانپزشکی، آرامبخش ها را برمی گزینند،اما قابل توجه است که اگر این درصدها  را جمع بزنیم رقم از صد در صد بالاتر می رود و این به دلیل آن است که  پاره ای از معتادان، مصرف چند دارویی دارند یعنی ممکن است شیشه مصرف کنند و همزمان با آن ترامادول هم استفاده کنند.

آمار تفکیکی از نوع مواد مصرفی زنان نداریم

* مصرف مواد، در بین زن ها و مردها چه تفاوتی دارد؟

_سوء مصرف مواد در زن ها، ده سال پیش حدود 5 درصد بود اما امروزه  به حدود 9 درصد رسیده است . به صورت تفکیکی اطلاع دقیقی نداریم که زنان بیشتر از چه موادی استفاده می کنند و این افزایش 9 درصدی شامل چه موادی است اما برداشت ما این است که با توجه به تبلیغات ماهواره ای، بیشتر جمعیت زنان  به سمت مصرف مواد محرکی که باعث لاغری و به اصطلاح تناسب اندام می شود، رفته اند و متاسفانه زمانی متوجه می شوند این قرص هادارای  ترکیبات شیشه بوده است که  کار از کار گذشته و به این مواد معتاد شده اند.

اعتیاد مختص گروه اجتماعی خاصی نیست

* اعتیاد بین کدام اقشار جامعه ایران  بیشتر است؟

_زمانی  می گفتند:« اعتیاد بیماری فقرا است »و بیشتر در افراد سطح پایین اجتماعی- اقتصادی بروز می کند. گرچه شیوع اعتیاد در افراد پایین اجتماعی- اقتصادی بالاست اما اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، بهداشتی است.

 در جماعت سطح پایین کشور و فقرا عوامل اجتماعی  به افراد فشار می آوردند و آن ها را به سمت مصرف مواد سوق می دهند اما به همان نسبت در سایر گروه های اجتماعی نیز عوامل دیگری وجود دارد  تا افراد را به سمت اعتیاد سوق دهند، در حال حاضر اعتیاد مخصوص یک گروه اجتماعی نیست.

 در طرح ارزیابی سوء مصرف مواد سه عامل مهم، که افراد به عنوان علل اولیه گرایش به اعتیاد ذکر کردند عبارت است : لذت جویی، تفریح و تنوع طلبی.

یک زمانی گفته می شد،اعتیاد خاص افراد بیکار، مجرد و افرادی که تعهد خانوادگی ندارند است، اما طرح ارزیابی مصرف مواد در سال 1390 به وضوح حکایت از آن دارد که حدود 65 درصد از معتادان زمانی که معتاد شدند شغل داشتند و این موضوع نشان دهنده این است که در جمعیت شاغل هم احتمال اعتیاد بالاست.52 درصد از معتادان، متاهل بودند و این نکات نشان می دهد که نباید فقط بعضی از عوامل اجتماعی را به عنوان عوامل اعتیاد در نظر بگیریم ،باید  نگرشی چند وجهی داشته باشیم تا بتوانیم سایر جنبه ها را هم پوشش دهیم.

مجموع عواملی که سبب کشیده شدن افرادبه سمت اعتیاد می شود  می توان در لذت، تفریح، تنوع طلبی و تجربه های جدید خلاصه کرد و برای اینکه اعتیاد را کاهش دهیم باید نشاط عمومی و همگانی و تفریحات سالم را برای افراد افزایش دهیم که این توجه   بیشتر متوجه وزارت ورزش و جوانان است که تجربه هایی مثل مجموعه ورزشی انقلاب و  سایر امکانات رفاهی از این قبیل را تکرار و دسترسی به آن ها  را بهتر کنیم چرا که  دسترسی به مراکز اینچنینی و پیست های پیاده روی برای اقشار متوسط و پایین  جامعه آنطور که باید فراهم  نیست.

هر چه قیمت یک ماده مخدر بالاتر باشد گروه های اجتماعی دارای تمکن و تمول مالی بیشتر از آن استفاده می‌کنند

* نوع مواد انتخابی بین قشر پردرامد و کم درامد جامعه به چه صورت است؟

_ظاهر امر حکایت از این دارد که گروه‌های پر درآمد،  برای ایجاد نشاط و حضور در پارتی ها به سمت و سوی مواد صنعتی جدید می روند اما وقتی یک ماده ای در کشور شیوع پیدا کند و قیمتش خیلی پایین بیاید دیگر محدود به یک گروه و قشر خاص نیست و بقیه هم به سمت و سوی آن ماده می روند. سطوح میانی و پایین اجتماع وقتی  می بینند ماده مخدری در سطوح متمول جامعه توسعه پیدا کرده است به دلیل حس تنوع طلبی و لذت جویی به سراغ آن می روند. مهمترین مولفه ای که در این زمینه وجود دارد مولفه اقتصادی است. هر چه قیمت یک ماده مخدر بالاتر باشد گروه های اجتماعی دارای تمکن و تمول مالی بیشتر از آن استفاده می کنند.

گزارشات جسته و گریخته ای وجود دارد که بیان می کند ماده ای مثل کوکائین، به دلیل دسترسی دشوار در کشور ما گران است.اما افرادی تلاش می کنند این ماده را از آمریکای جنوبی به آفریقا و از طریق کشورهای حاشیه خلیج فارس  به سمت ایران  بفرستند و این امر بیشتر متوجه جمعیت پولدارهای شمال شهری است، پولدارها با مواد مخدر مصرفی خود به یکدیگر پز می دهند.

شبکه درمانی ترک اعتیاد در ایران  از بزرگترین شبکه‌های درمان اعتیاد  دنیاست

* تعداد مراکز ترک اعتیاد به نسبت جمعیت معتادان کشور در چه وضعیتی قرار دارد؟

_بر اساس آخرین طرح ارزیابی سوء مصرف مواد در کشور، یک میلیون و 325 هزار معتاد در کشور وجود دارد.

*فقط یک میلیون و 325 هزار معتاد!؟

_بله ! آمارهای ما حکایت از این تعداد معتاد در کشور  دارد . و اما درادامه پاسخ به سوال قبلی ،از لحاظ درمانی شبکه بسیار خوبی داریم. این شبکه شامل بیش از شش هزار مرکز سرپایی  و بیش از هزار مرکز درمان اقامتی است. مراکز درمان سرپایی، حدود پانزده سال پیش حرکت خود را شروع کرده اند و سالانه حدودا ششصدهزار نفر تحت پوشش این مراکز قرار دارند که معادل نیمی از جمعیت معتادان کشور است. این شبکه یک افتخاری برای کشور و نظام  است چرا که یکی از بزرگترین شبکه های درمان اعتیاد در دنیاست که می تواند به بهترین تجربه در سطح جهان تبدیل شود به شرط اینکه دست به دست هم دهیم و نواقصش را رفع کنیم.تنظیمات و قواعد و پروتکل ها و دستورالعمل های این شبکه در زمان تنظیم و راه اندازی، برای درمان مواد سنتی بود، اما در حال حاضر مواد صنعتی وارد شده که روند درمانشان پیچیده و سخت است به همین منظور باید این کلینیک ها را دانش افزایی کنیم و برایشان  زیر ساخت های لازم را درست کنیم تا بتوانند درمان شیشه را هم به نحو احسن انجام دهند.

_علاوه بر این مراکز می توانند در زمینه پیشگیری اولیه برای گروه های در معرض خطر مثل خانواده هایی معتادانی که در معرض بیشتر ریسک هستند کمک کند و همچنین از دل این کلینیک ها با استفاده از ظرفیت معتادان بهبود یافته تحت پوشش خود آن کلینیک که درهمان محل ها حضور دارند، گروه های  موبایلی را ایجاد کنیم که برای معتادان خیابانی سخت دسترس ارایه خدمت کنند. همچنین اقدامات دیگری مثل توزیع سرنگ، سوزن و لوازم کاهش آسیب نیز از سال ها قبل در حال انجام است. دومین امتیاز بزرگ این مراکز این است که بیش از 95درصد از این مراکز، بخش خصوصی هستند و بار سنگین  درمان روی دوش دولت نیست. گرچه اقداماتی شده است که ما بتوانیم با استفاده از پوشش بیمه ای بخشی از هزینه های درمان معتادان کم بضاعت و گروه های پایین اجتماعی را تحت پوشش قرار دهیم اما بار درمان عمدتا روی دوش مراکز خصوصی و مردم است.

مراکز درمانی که مجوزشان از سوی بهزیستی صادر می شود برای  دارو درمانی باید دوره‌هایی را بگذرانند

*آیا فعالیت کمپ های ترک اعتیاد جدا از شبکه بهداشتی و بیمارستانی کشور است؟

 _در راستای این کمپ ها باید گفت، چند نوع خدمت درمانی مصوب برای درمان معتادان وجود دارد، از جمله مراکز سرپایی و مراکز درمان اقامتی غیردارویی یا پرهیزمدار که در حقیقت همان کمپ ها هستند. این کمپ ها با تخت های بستری بیمارستانی که عمدتا در بیمارستان های دانشگاهی یا در بیمارستان های روانپزشکی هستند متفاوتند. رویکرد درمانی برای ترک اعتیاد معتادان درمان دارویی نیست و بیشتر از طریق مکانیزم های کمکی از طرف خود گروه ها و افراد بهبود یافته و استفاده از تجارب آن ها و با روش های غیردارویی مبادرت به درمان اعتیاد می کنند و بعد از آن هم یک سری گروه های هم سان  وجود دارد که افراد ترخیص شده از این کمپ ها به این گروه ها متصل می شوند و از  تجارب و مشکلاتشان را با هم مرور می کنند و پیشگیری از عود اتفاق می افتد.

مراکز درمان سرپایی مجوزشان توسط وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی صادر می شود ، اگر این مراکز که بهزیستی به آن مجوز می دهد، بخواهد درمان از طریق داروهای آگونیسم مثل متادون و بوپرنالیسم انجام دهد،پزشکان و پرسنل فنی این مراکز باید یک دوره دو هفته ای بگذارنند و مجوز جداگانه ای برای درمان درمان با متادون داشته باشند. در خصوص مراکز اقامتی با روش پرهیز مدار مجوزها توسط سازمان بهزیستی داده می شود و زیر نظر وزارت بهداشت نیستند.

در آینده با توجه به وضعیت اعتیاد در کشور  شاید ضرورت تاسیس رشته تخصصی پزشک ترک اعتیاد حس شود

* آیا رشته تخصصی به عنوان پزشک ترک اعتیاد در کشور ما وجود دارد؟

_در حال حاضر کار درمان اعتیاد روی دوش پزشکان عمومی است که  دوره های مصوب اعتیاد را گذرانده اند و به طور مرتب در دوره های بازآموزی سالانه شرکت می کنند و بر اساس این دوره هایی که دیده اند به آن ها مجوز راه اندازی مرکز ترک اعتیاد داده می شود. اما این مراکز، مراکزی جامع هستند و کار ترک فقط متوجه پزشک آموزش دیده نیست، بلکه  باید روانشناس، مددکار اجتماعی، پرستارو بعضا در برخی مراکز روان پزشک پاره وقت حضور داشته باشد و به درمان بیماران کمک کنند.           

اما در خصوص رشته های تحصیلی مرتب با اعتیاد برای اولین بار با پیگیری جدی ستاد مبارزه با مواد مخدر، رشته پیشگیری اولیه از اعتیاد در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مجوز گرفت و پاره ای از دانشگاه ها در این رشته دانشجو جذب می کنند. درتعدادی از دانشگاه های علوم پزشکی کشور دوره های Phd مطالعات اعتیاد طراحی شده که در این رشته  مطالعات اعتیاد فقط خاص درمان نیست و پژوهش های مرتبط با اعتیاد را نیز تحت پوشش قرار دارد  اما نکته مهم این است که دنیا  به این سمت و سو می رود که  اعتیاد بیماری مغز است و به همین منظور در پاره ای از کشورهای دنیا مثلا در آسیای جنوب شرقی یا آمریکا  رشته تخصصی به نام «برد تخصصی اعتیاد» راه انداخته شده است. در حال حاضر در کشور ما   این رشته وجود ندارد اما شاید در آینده با توجه به وضعیت اعتیاد در کشور ما این ضرورت حس شود و فعالیت هایی در این راستا انجام شود.

حمایت و افزایش توان و ظرفیت سمن ها جزو وظایف  ستاد مبارزه با مواد مخدر است

* آیا نقش سمن ها در زمینه اعتیاد به نظر شما مطلوب است؟

_به طور کلی سمن هایی در کشور وجود دارد که در زمینه آسیب های اجتماعی و به ویژه اعتیاد کار می کنند. تعدادی از این سمن ها در سطح محلی مثل شهرستان ها هستند. تعدادی فعالیتشان استانی است و تعدادی از این ها حیطه فعالیت کشوری دارند و به عنوان سمن ملی شناخته می شوند و در سطح شهرستان از فرمانداری ها، در سطح استان،استانداری ها و در سطح ملی از وزارت کشور مجوز فعالیت خود را دریافت می کنند. اداره کلی در خصوص سمن ها در وزارت کشور وجود دارد که متولی ساماندهی و ثبت مجوز به سمن هاست. برای راه اندازی یک سمن در زمینه تخصصی اعتیاد کسانی که مجوز را اعطا می کنند از مرجع تخصصی یا ستاد مبارزه با مواد مخدر استعلام انجام می دهند. در حال حاضر یک اداره کلی، به نام توسعه مشارکت ها و امور سمن ها در ستاد داریم که زیر نظر بنده است. حدود چهارصد سمن در بانک اطلاعاتی این اداره کل ثبت شده است. در زمینه پیشگیری اولیه، درمان، کاهش آسیب، حمایت های اجتماعی برای معتادان و خانواده آن ها، صیانت اجتماعی، حرفه آموزی و اشتغال معتادان بهبود یافته و خانواده آن ها این سمن ها فعال هستند.

سمن ها نیاز به حمایت و هدایت براساس نیازهای سازمانی دارند. آن چیزی که باید اتفاق بیافتد این است که این سمن ها در راستای سند جامع پیشگیری و درمان حرکت کنند تا از موازی کاری و دوباره کاری پرهیز شود . اداره کل به این سمن ها سفارش کار می دهد و از آن ها حمایت می کند، کلاس های آموزشی می گذارد و اولویت ها را به این سمن ها ذکر می کند و در حقیقت حمایت و افزایش توان و ظرفیت سمن ها جزو وظایف ماست .

کشف واکسن اعتیاد به این معنا نیست که با واکسیناسیون عمومی این ماده بتوانیم قاطعانه بگوییم که کشور را در برابر اعتیاد  واکسینه می‌کنیم و بعد دیگر کسی درگیر اعتیاد نمی‌شود

* چند هفته پیش از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد  واکسنی برای مورفین، هروئین و شیشه اختراع شده است. راجع به این موضوع توضیح دهید؟

 _متخصصان یکی از موسسات تخصصی کشور متوجه شدند که مورفین و سایر مولکول هایی که می توانند باعث وابستگی بدن شوند و برای بدن نرمال تلقی می شوند را می شود به شکلی تهیه کرد تا بدن آن ها را به عنوان یک مولکول و ماده نرمال تلقی نکند و علیه آن ها آنتی بادی بسازد.

فرض کنید یک مولکول مورفین که وارد بدن می شود، بتوانیم تغییراتی بر روی آن انجام دهیم که بدن آن  را به عنوان یک مزاحم خارجی تلقی کند یا آنتی ژن و سلول های ایمنی بدن آنتی بادی یا پادتن را در سطحی بسازند که اثر محافظتی داشته باشد تا هر وقت مورفین وارد بدن شد آن آنتی بادی سریعا با آنتی ژن مورفین ترکیب شود و یک کمپلکسی را تشکیل دهد تا نگذارد مورفین به صورت آزاد به مغز برسد و  کمپلکس به راحتی از راه کلیه و سیستم دفعی بدن خارج شود.

در این راستا متخصصان مورفین را به آلبومین گاوی وصل کردند و بعد در سطوح آزمایشگاهی مورد بررسی قرار دادند ، پس ازآن  مطالعات حیوانی روی موش و بز انجام شد که  مشخص کرد  مورفینی که به آلبومین وصل می شود  آنتی ژن بودنش آنقدر بالا می رود که سلول های ایمنی بدن حیوانات را وادار به ترشح آنتی بادی ضد مورفین می کند . چندین سال مطالعات حیوانی صورت گرفت سپس مطالعات محدود انسانی و در نهایت مطالعه بزرگتری روی بیش از هزار نفر افراد کاملا داوطلب که پرسشنامه های مربوطه را پر کرده بودند، انجام شد. تزریق سه دوز واکسن به فواصل یک ماهه نشان داد که سطح ایمنی و آنتی بادی ضد مورفین در بدن افرادی که تزریق برایشان انجام شده آنقدر بالا است که اگر مورفین بیرونی به آن ها داده شود، دیگر در بدن آن ها اثرات سرخوشی ندارد زیرا آن آنتی بادی با مورفین ترکیب می شود و نمی گذارد مورفین به مغز برسد.بعد از اینکه این اقدام روی مورفین انجام شد، محققان روی نیکوتین سیگار، الکل، هروئین و مواد محرک هم اقداماتی انجام دادند.

این کار در حد یک کار تحقیقاتی و پژوهشی بود، نهایتا باید این مطالعات و نتیجه آزمایشات  به تولید صنعتی برسد . البته لازم به ذکر است که این به هیچ عنوان به این معنا نیست که واکسنی اختراع شده است که افراد بروند هرچقدر دلشان می خواهد مصرف کنندبعد بیایند این واکسن را استفاده کرده و ترک کنند . بیشترین کاربردش در افرادی است که  سم زدایی کرده  و ماده مخدر را ترک کرده اند.این واکسن بیشتر از همه در پیشگیری از عود اثر گذار است .  اینطور نیست که با واکسیناسیون عمومی این ماده بتوانیم قاطعانه بگوییم که کشور را در برابر اعتیاد  واکسینه می کنیم و زین پس دیگر کسی درگیر اعتیاد نمی شود.

* چرا نهادهای غذایی و دارویی  و وزارت بهداشت، کشف واکسن ضد اعتیاد را تایید نمی کنند؟

_فکر می کنم این سوال را باید از خودشان بپرسید ، می توانید این سوالات را از مخترع و مبتکر واکسن هم  بپرسید.

آینده اعتیاد در دنیا و کشور ایران هم به عنوان جزوی از دنیا، متاثر از تنوع و تکثر در حوزه مواد مخدر و محرک است

 * پیش بینی شما به عنوان معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با مواد مخدر، برای آینده کشور در زمینه اعتیاد چیست؟

_سوال بسیار سختی است. آینده نگری یا آینده پژوهی اعتیاد ازحلقه های مفقوده ای است که ما در کشورمان کمتر به آن پرداختیم. الگوی اعتیاد در دنیا در طول یک سده اخیر تغییرات بسیار زیادی کرده است . حدود چهل سال قبل، 98درصد مواد مصرفی در کشورهای آسیای جنوب شرقی و مثلث طلایی شامل تایلند لائوس کامبوج و میانمار، مواد سنتی بود اما ظرف کمتر از یک دهه این 98درصد  مواد سنتی به بیش از 90درصد مواد صنعتی، مثل  شیشه و آمفتامین و محرک ها رسید.

مواد صنعتی بعد از آن متوجه سایر نقاط جغرافیایی شد، اروپای شرقی را درنوردید و تبدیل به معضل بزرگ دنیا شد. در حال حاضر مواد جدیدی که به آن ها « ان پی اس » می گویند، تبدیل به  لیست بلند بالای چند صد تایی یا چند هزارتایی در آینده می شود و هر کدام در یک نقطه جغرافیایی دنیا ممکن است شیوعشان بالا و پایین شود و این موضوع  دنیا را تهدید می کند. متاسفانه عمده این مواد «ان پی اس » پیش سازهایشان کاربرد دوگانه دارد یعنی در صنعت کشاورزی و سایر صنایع استفاده می شود و اگر مورد سوء استفاده قرار گیرد می تواند به عنوان تولید مواد هم استفاده شودو به دلیل همین مصرف چندگانه ای که در صنعت کشاورزی و غیره دارند، کنترلشان سخت است. اگر بخواهیم خیلی کنترلشان کنیم کشاورزی و صنعتمان تحت تاثیرقرار می گیرد و اگر کنترلشان نکنند، اتفاقاتی خواهد افتاد که باعث افزایش سوء مصرف مواد در جامعه می شود.

آینده اعتیاد در دنیا و کشور ما هم  به عنوان جزوی از دنیا، متاثر از این تنوع و تکثر در حوزه مواد مخدر و محرک خواهد شد. اعتقاد دارم در آینده ، دنیا اعتیاد و وابستگی ها دیگر خیلی متوجه یک مواد محرک بیرونی نیست. شاید با افزایش دانش و تکنولوژی های مرتبط با تغییرات مغزی حتی زمینه به سمت و سوی  برود که بعضی از داروهای جدید تولید شود که  بتوانند خلق را تغییر دهند ، یا دست کاری های بدن از طریق ژنتیکی و تغییرات مغزی اتفاق بیافتد. البته هر کدام از این تکنولوژی ها تیغ دولبه است شاید تغییرات مغزی، ژن درمانی و پیشرفت های سریعی که در این حوزه در حال  اتفاق افتادن است، همچنان که در خدمت توسعه وابستگی به مواد قرار می گیرد ،می تواند راهکارهایی را برای درمان اعتیاد ایجاد کند  . در حال حاضر ،مراکز مجهز مطالعات اعتیاد در دنیا مشغول مطالعه روی ژن درمانی هستند. ما متاثر از جامعه جهانی هستیم و الگوی اعتیاد ما هم با یک سرعت تاثیرپذیری کمتر و تقریبا یک دهه دیرتر از دنیا پیش می رود . در این وضعیت پساتحریم ،تبعیت از الگوهای سایر مناطق جغرافیایی دنیا و ارتباطات بیشتر جهانی شاید باعث شود  تاثیرپذیری ها و تغییرات در کشور ما نیز  زودتر اتفاق بیافتد.