کرمانشاه؛ مهد تمدن

کرمانشاه یکی از شهرهای فرهنگی، تاریخی و باستانی ایران زمین است که با داشتن پتانسیل‌های بسیار می‌تواند قطب بزرگ گردشگری کشور شود.

این شهر نسبت به دیگر شهرهای کشور بیشترین تنوع آثار تاریخی را دارد و قدیم‌ترین نوشته‌ها گویای این است که کرمانشاه از نخستین زیستگاه‌های بشری و مهد تمدن بوده است واکنون نیز یکی ازغنی‌ترین مناطق ازنظرآثار تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و قابلیت‌های گردشگری در دنیا است.

باستان شناسان و مورخان قدمت کرمانشاه را بین 8 تا 12 هزار سال برآورد کرده‌اند و برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار می‌گرفته‌اند، این مکان همواره مورد سکونتگاه انسان در دوره‌های مختلف بوده ‌است.

کرمانشاه از نظر استراتژیکی و موقعیت جغرافیایی از دیرباز اهمیت بسزایی داشته است و با شاهراه‌هایی همچون جاده شاهی، جاده ابریشم، جاده بزرگ خراسان و راه اصلی مرزعراق مرتبط بوده است و اکنون نیز بزرگراه کربلا وعتبات‌عالیات از این منطقه می‌گذرد.

از طرف دیگر ویژگی‌های‌ طبیعی، شرایط آب و هوایی، وجود آب‌های معدنی فراوان، چشمه سارها و سراب‌ها، مرداب‌ها، پوشش جنگلی و گیاهی، دشت‌های وسیع وجلگه‌های سرسبز، کوه‌های سرافراز، غارهای شگفت انگیز، حیات وحش، زندگی سنتی، فرهنگ و آداب و رسوم اصیل، گویش‌ها و آئین‌ها متنوع، صنایع دستی وروستاهای زیبا، استان کرمانشاه را از موقعیت ویژه جغرافیایی، شرایط اکوتوریستی و استراتژیکی بسیار مهمی برخوردار کرده است، اگر چه پتانسیل‌ها و جاذبه‌های دیدنی این منطقه، هنوز ناشناخته مانده است.

* ـ وجه تسمیه کرمانشاه

کرمانشاه نام‌های مختلفی داشته که معمولاً با تغییر از حکومتی به حکومتی دیگر بوده است، واژه کرماشان از سه جزء «کار ـ مای ـ سیای» تشکیل شده و به معنای مکان مقدس مردم ماد است و معنی این سه جزء در کتیبه بیستون به زبان عیلامی موجود است.

بنابراین می‌توان دریافت که 3000 سال پیش از میلاد، قوم ماد در دامنه‌های کوه زاگرس سکونت داشته است و اما سند تاریخی حضور مادها در کرمانشاه از تیره «آریایی» ماد به نام «آمادای» در حملات آشوریان به نواحی کوهستان زاگرس شکل گرفته است.

کرمانشاه به علت ویژگی‌ها و جایگاهش از نظر نیایشگاه پارسیان دوران باستان در دوره هخامنشینان همانند پاسارگاد (پرسپولیس) یکی از مقدس‌ترین مکان‌های ایرانیان بوده است. از دیر باز کوه اهورایی و اسطوره‌ای بیستون (بغستان) به سرزمین خدایان معروف شده و نقش خفته شیرین که در بالای کوه آرامیده یادآور دلیری‌ها، رادمردی‌ها و افسانه‌های ایران زمین است.

قدیمی‎ترین آثارسکونت بشر درکرمانشاه مربوط به پارینه سنگی قدیم در غار «بیستون»، غار «کولیان»، غار «قبه»، غار «دواشکفته»، منطقه «گاکیه»، «گنج‎دره»، «گودین تپه»، «تپه سراب» و «تپه آسیاب» کشف شده است و باستان‌شناسان، قدمت آن‌ها را پایان هزاره نهم و هزاره دهم پیش از میلاد (11تا13 هزار سال پیش از میلاد) تعیین کرده‌اند.

نخستین مردمانی که حدود 9000سال پیش به علت گرم شدن هوا، غارنشینی را ترک کردند و به یکجانشینی روی آوردند، اهالی این منطقه بودند که نخستین خشت خام را نیز طراحی و تولید کردند و در ساخت خانه به کار بردند. مردمان این منطقه با اختراع سفالگری، نخستین انسان‌هایی بودند که روبه فعالیت‌های صنعتی آوردند و هنوز آثار فراوانی از آن تمدن باستان در پهنه کرمانشاه باقیمانده است.

باستان‌شناسان در سال 1945 میلادی دانه‌ای به نام «امر» در منطقه کرمانشاه کشف کردند که می‌توان آن را نوعی بذر جو و گندم دانست و پویایی کشاورزی این سامان را به اثبات می‌رساند.

 کشف چند «تبردستی سنگی» در روستای گاکیه کرمانشاه مربوط به حدود 200 هزار سال پیش، و نیز کشف قدیمی‌ترین مدارک اهلی کردن حیوانات به ویژه «بز» در تپه‌های کرمانشاه حاکی از قدمت و پویایی دامداری و اقتصاد پیشینیان در این سامان است.

بنا برآثار باقی مانده، کرمانشاه در هزاره چهارم پیش از میلاد جزو مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده است و بازرگانان شوشی و بین‌النهرینی درآنجا به داد و ستد کالا مبادرت می‌ورزیده‌اند، بقایای بازارهایی در گودین تپه و چغاگاوانه از آن دوران، شواهدی براین مدعا است.

* مذاهب

بیشتر جمعیت مردم کرمانشاه را کردهای اقوام اصیل آریایی تشکیل می‌دهند. در این دیار اقوام، مذاهب و نژادهای بسیاری همواره در کنار هم زندگی کرده‌اند، و مردم آن دارای آداب و رسوم گوناگون، فرهنگ غنی، تنوع گویش و نوع پوشش ویژه خود هستند.

بیشتر مردم کرمانشاه مسلمان و شیعه اثناعشری‌اند و به لهجه کردی و فارسی صحبت می‌کنند. گویش‌های متفاوتی از زبان کردی مانند؛ کلهری، کرمانشاهی، اورامی یا هورامی، جافی، سورانی، لکی و همچنین لری و زبان ترکی در نقاط مختلف این منطقه رواج دارد و زبان کنونی مردمان کرمانشاه از پهلوی و اوستایی ایران گرفته شده و مهم‌ترین سند ریشه پهلوی زبان کوردی سروده‌های باباطاهرعریان شاعر بلند آوازه ایران است که به لهجه محلی کوردی و از واژه‌های پهلوی استفاده کرده است.

موسیقی کردی یکی از پایه‌های اصلی موسیقی اصیل است که از ادوار گذشته، داستان‌های پهلوانی و رزمی را به شعر و تصنیف بیان می‌کرده است و سپس نواها، ریتم‌ها و آهنگ‌های بزمی وارد این موسیقی شده است.

یکی از آوازهای رایج درروستاهای این منطقه «هوره» است و برخی از موسیقی دانان معتقدند «هوره» که شاید نخستین آواز بشر باشد، 7000 سال پیش دراین سامان خوانده شده است و به دوران زرتشت می‌رسد. خواندن «گات‌های یسنا» از اوستا کتاب مقدس زرتشتیان درآن زمان به صورت «هوره» خوانده می‌شده است.

* آثار تاریخی

بیستون

کوه اهورایی بیستون، این نیایشگاه پارسیان دوران باستان از روزگاران کهن رازهای سربه مهری در سینه دارد و از هر دوره تاریخ کهن این مرز و بوم آثاری را در خود جا داده و از دستبرد ادوار مختلف محفوظ داشته است. بیسُتون، بیسِتون، بیسْتون، بهیستون یا بیستون اینک نام بخش و شهر کوچکی در دامنه کوهی استوار و پابرجا است که شاهد لشکرکشی‌ها و حوادث بی‌شماری از امپراتوری‌های ماد، هخامنشیان، ساسانیان و دیگر حوادث مهم تاریخی بوده است. دشت گسترده بیستون در دامنه‌های شرق، جنوب و بخشی از دامنه غرب کوه بیستون، قرار دارد و رودخانه گاماسیاب در آن جاری است. این دشت حاصلخیز، یکی از مراکز باستانی، کشاورزی و از زیستگاه‌های دیرین انسان متمدن است.

نام کوه بیستون از واژه پارسی باستان «بغستان» به معنی جایگه بغ و «بگستان» به معنی جایگاه خدایان به نشانه مقدس بودن این مکان گرفته شده است.

بیستون در کنار یک راه باستانی پررفت وآمد و محل عبور کاروان‌ها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی کوه‌های زاگرس و همدان (اکباتان) یا هکمتانه پایتخت قدیم ماد به بابل قرار داشته است.

کوه شگفت‌انگیز بیستون به ارتفاع تقریبی 2800 متر در 32 کیلومتری شمال شرق شهر کرمانشاه قراردارد و جبهه جنوبی آن یکپارچه از سنگ وصخره، تقریباً عمودی و مشرف بر جاده همدان ـ کرمانشاه است.

محوطه تاریخی و نگاره‌های بیستون به طول تقریبی پنج کیلومتر وعرض سه کیلومتر آثاری را از دوران پیش از تاریخ تا به امروز دربر دارد که 28 اثر آن در فهرست آثار ملی قراردارد و 13 اثر نیز به ثبت جهانی رسیده است.

مهم‌ترین و مشهورترین اثر باستانی در این محوطه نقش برجسته و کتیبه داریوش بزرگ است که سنگ نبشته به نخستین سال فرمانروایی داریوش اول در سال (522 پیش ازمیلاد) از زبان خود او می‌پردازد.

نگاره‌ها بر بخش بالایی کوه به بلندی 100 متر از سطح جاده و دور از دسترس در سطحی عمودی به بلندی 04/3 متر و در پهنای 48/5 متر نبشته شده است. در کنار کتیبه بزرگ بیستون 11 کتیبه کوچک نیز وجود دارد که آن‌ها هم به سه خط و زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نمایشگر درست اندیشی ایرانیان پاک سرشت، دلاوری و قدرت ایرانیان، واگذاری تاج سلطنتی و آیین مذهبی هستند.

کتیبه بیستون سال 85 در سومین اجلاس کمیته ثبت میراث جهانی یونسکو در شهر یلنیوس کشور لیتوانی به ثبت رسید. در این اجلاس کتیبه بیستون از سوی یونسکو به عنوان «میراث بشری» و مفصل‌ترین سنگ نبشته جهان و یکی از قدیمی‌ترین متون شناخته شده ادبیات ایرانی و مهمترین اثر تاریخی ـ ادبی دوره هخامنشی شناخته و به جهانیان معرفی شد.

* تاق‌بستان نماد کرمانشاه

محوطه تاریخی تاق بستان (تاق وسان) از شاهکارهای حجاری، نقاشی و روح هنر ایرانی در دوره ساسانیان بوده که ازنظر زیبایی و ظرافت بی‌مانند است، این محوطه در دامنه کوهی به همین نام و مکانی بسیارخوش آب وهوا با چشم اندازی ازچشمه‌های پر آب و درختانی انبوه در 9 کیلومتری شمال شرق شهر کرمانشاه واقع شده است.

طبیعت اطراف آن نیز بیشه زاری مناسب برای شکار سلاطین به شمار می‌آمده است و اکنون هم بقایای گورهای سفالین، مجسمه‌ها، ستون‌ها و سرستون‌های زیبا یی که ازقصرهای باشکوه برجای مانده همراه دیواره‌های شکارگاه شاهی درجنوب مجموعه تاق‌بستان مشاهده می‌شود.

در این محوطه آثاری ازدوره ساسانی شامل سنگ نگاره تاج ستانی «اردشیردوم» نهمین پادشاه ساسانی، پیکر شاپوردوم و پیکر شاپورسوم از پادشاهان ساسانی مربوط به سال‌های 383ـ388 میلادی با فرامینی از آن‌ها با خط پهلوی در تاق کوچک سمت راست دیده می‌شود و تاق بزرگ نیز صحنه تاج‌گذاری خسرو پرویز پادشاه ساسانی در (590ـ628 میلادی)، سنگ‌نبشته خسرو پرویز سوار بر اسب معروف به «شبدیز»، پیکر اهورا مزدا، پیکر آناهیتا (ناهید) الهه آب‌ها، دو فرشته بالدار، درخت‌های زندگی، نخجیرگاه و نقش محمد علی میرزا دولت شاه و کتیبه‌ای به خط پهلوی ساسانی در بردارد.

* تپه چیاخزینه

این تپه باستانی در دشت‌گوزران در شمال غرب شهرستان کرمانشاه واقع است و باستان‌شناسان آثاری از دوره نوسنگی (پیش از سفال)، دوره نوسنگی میانه، دوره نوسنگی جدید و همچنین عصر مس، مفرغ، آهن، سنگ میانه، دوران اروک میانه، جدید، سنگ قدیم و انواع سفال‌های گلی لعابدار و سفال‌های نخودی در آن به دست آوردند.

از دیگر آثار باستانی شهرستان کرمانشاه می‌توان به حجاری شیخ‌خان، نقش آنوبانی نی، اتاق فرهاد، کاخ ساسانی، نقش فروهر بر سینه کوه، تپه ماهان کوه، تپه رَشَنْ، تپه زنن، قره تپه، تپه امام زاده باقر، تپه چغاگنوره، تپه دیار، تپه چغاماران، تپه خیبر، تپه چغاالهی، تپه سه گابی‌ها، تپه سیاه بید، قلعه سی ( خسرو)، تخت شیرین، زیج منیژه، قلعه منیژه، بقایای جاده باستانی، برج هزار گریه، قلعه مریم ( شکربانو همسر خسرو پرویز)، نهر ولاش و قریه نوشیروان، گنبدکلایی (گنبد طلایی)، قلعه و برج خاموشی، زندان دوناب، قلعه ساسانی، کاروانسرای شاه عباسی، تخت تیمور، فراتاش، برج کل گار، نقاره کوب، برج بلاش، قلعه تلاش، بهشت ودوزخ، بابا شیخ، حجاری‌های دوره هونان، چشمه دیوار واتاق، قلعه تامش خزری، گور شیخ بایزی، سان رستم، آشیابا و نهر گبری اشاره کرد.

* پرستشگاه باستان

مردم این دیار بنا به مدارک و شواهد موجود از عهد باستان و به ویژه سلسله هخامنشیان و ساسانیان ایزدپرست بوده‌اند و در این راستا پرستشگاه‌های مختلفی در گوشه و کنار این شهرستان کشف شده است؛ پرستشگاه پارتی، مقبره صخره‌ای کیکاوس، آتشکده کوئیک (کویک)، آتشدان میل صفی، آتشگاه ملک (گمُه‌ی ملک) و آتشدان یا حوض برد عاشقان، از معابد و پرستشگاه‌های کرمانشاه هستند.

* پل خسرو ساسانی

این پل که بنای اصلی آن را به خسرو شاهنشاه ساسانی نسبت می‌دهند، بر سر راه قدیمی بیستون به سرماج قراردارد. درازی پل خسرو 152متر و 80 سانتیمتر و پهنای آن چهارمتر و20 سانتیمتر است در طول پل هشت چشمه وجود دارد و پایه‌های آن شش ضلعی است و هر پایه سه قسمت دارد.

* پل کهنه کرمانشاه

این پل در حاشیه شرقی کرمانشاه بر روی رودخانه قره سو قرار دارد، قدمت پایه‌های این پل به دوره ساسانی برمی‌گردد و در دوره سلجوقی تعمیر و در دوره صفویه بازسازی شده است. پل بیستون، پل قوزیوند و پل میان‌راهان از دیگر پل‌های دوران ساسانی در این منطقه هستند.

* صفه مادی

بنایی قدیمی در زیر کتیبه و حجاری داریوش در بیستون به جای مانده که پژوهشگران آن را به دوران ماد نسبت می‌دهند ومعتقدند این بنا صفه‌ای سنگی به بلندی 10 تا 15 متر، مکانی برای انجام امورمذهبی آن زمان بوده است. هیأت حفاری ایران و آلمان در سال (1346 هـ. ش) ناحیه بیستون را حفاری کرد، و به یک راهرو و اتاق مستطیل شکلی به طول 5/6 و قطر 5/1 متر برخورد.

مصالح اصلی بنا، سنگ‌های کوچک و بزرگ بی تراش است و در این صفه و پیرامون آن ضمن کاوش مقداری سفال به دست آمده است که قدمت آنها به نیمه اول هزاره اول پیش از میلاد برمی‌گردد.

* اماکن مذهبی

شهر کرمانشاه دارای 76 مسجد، 11 کانون فرهنگی و هشت کتابخانه عمومی است.

مساجد قدیمی کرمانشاه شامل مسجد «عمادالدوله»، مسجدحاج «شهبازخان»، مسجد «دولتشاه»، مسجد «آیت‌الله بروجردی»، مسجد «چهل ستون (جامع)»، مسجد «شافعی»ها، مسجد «شاهزاده»، مسجد «معتمد» می‌شود.

* تکایا

تکایای شهر کرمانشاه مربوط به دوران قاجار و پهلوی اول است و معماری قدیمی شهر نیز در این حال و هوا قرار دارد.

تکیه معاون‌الملک ـ این تکیه معروف‌ترین اثر از دوره قاجاریه در شهر کرمانشاه است که کاشی‌های منحصر به فردش آن را از دیگر تکایا متمایز می‌کند. این تکیه با آیینه کاری وگچبری‌های زیبا برای آیین‌های حسینی در سال 1315 تا 1320 هجری قمری، توسط حسن خان معروف به معاون الملک (معین الرعایا) بنا نهاد ه شد.

هنرمندان آن دوره تصاویر واقعه دشت کربلا و تصاویر رجال و بزرگان دوره قاجاریه را با قلمی ظریف و رنگ‌های طبیعی برکاشی‌های آن حک کرده‌اند.

تکیه دارای سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه است، قسمتی از بخش عباسیه آن به موزه مردم شناسی و پوشاک استان کرمانشاه اختصاص یافته است.

تکیه بیگلربیگی ـ این تکیه که در دوره قاجار توسط عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شد، از نظر آیینه کاری بین تکایای کشور بی‌مانند است. در سمت غربی حیاط، تکیه تالار آیینه‌کاری بزرگی وجود دارد که به حسینیه معروف است. آیینه‌کاری وتزیینات این تالار و کتیبه‌های متعدد آن مربوط به دوران سلطنت مظفرالدین شاه است.

تکیه بیگلربیگی در سال 1382 مرمت شد و بخشی از آن به موزه خط و کتاب اختصاص یافت و بخش دیگری از آن هم در سال 1387 به موزه پارینه سنگی زا گرس تبدیل شد.

* موزه‌ها

شهر کرمانشاه 14 موزه دارد. موزه سنگ در مجموعه تاریخی و فرهنگی تاق‌بستان قرار دارد، در این موزه سرستون‌های نگاره دار دوره ساسانی، نیم تنه خسرو پرویز (شاه ساسانی)، پیکر اهورا مزدا، پیکرآناهیتا و بهرام نقش شده است. همچنین پایه ستون‌ها، ساق ستون‌ها، و سر ستو ن‌ها یی از ادوار تاریخی سلسله‌های مختلف موجود است.

موزه خط و کتاب که شامل اسناد و مدارک تاریخی، نسخ خطی، آثار استادان معروف خوشنویسی و کتاب‌های خطی است، در محل تکیه بیگلربیگی قرار دارد.

موزه مردم شناسی در بخش جنوبی عباسیه تکیه معاون الملک قرار دارد، و در 30غرفه آن اشیای مختلف مردم شناسی از قبیل؛ وسایل کشاورزی، دام پروری، شکار، بافت گیوه، آلات موسیقی، وسایل نگارش، روشنایی و نمونه‌هایی از نساجی، پوشاک، لباس‌های بومی و محلی به چشم می‌خورد.

موزه تاریخ طبیعی در دانشگاه رازی کرمانشاه است، این موزه دارای دو تالارو هشت غرفه حاوی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری مانند انواع پرندگان، چهارپایان و سنگواره‌ها است.

موزه محیط زیست در این موزه نمونه‌هایی از حیوانات و پرندگان تاکسیدرمی در معرض دید قرار دارد.

موزه شهدا در گلزار شهدای کرمانشاه قرار دارد و دارای یک تالار بزرگ و42 غرفه است که در این غرفه‌ها وسایل شخصی شهدا و وصیت نامه‌های آنان نگهداری می‌شود.

موزه دفاع مقدس بنای سه طبقه‌ای است که در آن آثاری از حماسه پاوه، حلبچه، جانبازان، آزادگان، شهدای هوانیروز، شهدای ارتش، عملیات مرصاد، فعالیت‌های عمرانی، سرداران شهید، بانوان، وسایل جنگ و فیلم‌های مستند دفاع مقدس جلب توجه می‌کند.

در موزه اسناد پوستی و نمایشگاه تمبر علاوه بر وسایل و ماشین‌آلات مربوط به چاپ تمبر، تمبرهای ایرانی از دوره قاچار تا به امروز نگه‌داری می‌شود.

* طبیعت کرمانشاه

کرمانشاه دارای آب و هوایی چهار فصل است و با توجه به این که در مسیر بادهای مدیترانه‌ای قرارگرفته است دو منطقه گرمسیر و سردسیر درکرمانشاه پدید آمده است.

سراب‌ها، چشمه‌ها، نهرها و رودهای پر آب بسیاری که از دل کوه‌های سر به فلک کشیده در دشت‌های این شهرستان جاری است، نگاه هر بیینده را مجذوب خود می‌کند. از جمله سراب‌های این منطقه سراب نیلوفر است.

این سراب نمادی از تقدس گل‌های نیلوفر که ریشه دراعتقادات و باورهای مردم ایران زمین دارد، در لابه‌لای نیزارها و برگ‌های سبز نیلوفرش که قسمتی از دریاچه را پوشانده با زیبایی‌های چشم نوازخود اوج آرامش را به جان می‌بخشد.

سراب‌های پرآبی همچون: قنبر، طاق‌بستان، یاوری، خضرزنده، خضرالیاس، جابری، هشیلان، بیستون هر کدام بخشی از این شهرستان را سیرآب کرده و طبیعتی با صفا و بکر و خیال انگیز را به وجود آورده‌اند.

* نهرها و رودها

کرمانشاه با توجه به بارش برف و باران فراوان و وزش بادهای مرطوب از طرف مدیترانه و اقیانوس اطلس دارای نهرها و رودخانه‌ها ی سیلابی و پر پیچ وخم متعددی است که دره‌های بسیاری را در این شهرستان خلق کردند و از مهمترین رودهای این منطقه می‌توان به «قره سو»، «گاماسیاب (گاوماهی یا گاو ماسی آو)»، «مِِرِِگ»، «گاوآسیاب» و «سیمره» اشاره کرد.

* تالاب هشیلان شاهکار خلقت

تالاب‌ها به عنوان شاهکارخلقت درمجموعه‌ای طبیعی هر سرزمین جزء زیباترین اکوسیستم‌های طبیعی به شمار می‌روند، دانشمندان علم اکولوژی تالاب‌ها را به مثابه کیسه هوایی دانسته‌اند و شهرستان کرمانشاه از این نظر غنی است با وجود تالاب هشیلان ازجنبه‌های مختلف اکولوژیکی، علمی، زیباشناختی، تفریحی، اقتصادی، اجتماعی، و هیدرولوژیکی نیزدارای ارزش‌های متنوعی است.

تالاب (مرداب) هشیلان با مساحت تقریبی 450 هکتار که یکی از بوم سازگارهای جهان به شمار می‌آید حدود 110 جزیره بزرگ وکوچک دارد وبه تناسب شرایط ویژه تالاب گونه‌های گیاهی متنوعی در آن روییده است به طوری که محل امنی برای حدود 200 نوع پرنده بومی و مهاجربه وجود آمده است.

* کوه‌ها

کرمانشاه به علت وجود کوه‌های فراوان، دارای پوشش جنگلی و سرسبز است و قله‌های مرتفع و منظم برفگیری دارد که سرچشمه رودهای دایمی و چشمه سارهای متعدد هستند. کوه‌های پراو (پر آب)؛ از کوه‌های شرق پرآو، بیستون، سه کل، طاق بستان، فرخ شاد (فرح شاد)، ورمنجه است و بلندترین قله آن یعنی شیخ علی خان 3389 متر ارتفاع دارد.

* غار پرآو

غار پرآو که بزرگترین غار عمودی دنیا و دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه به شمار می‌آید، از مکان‌های مهم برای غارنوردی است که هر سال غارنوردان داخلی و خارجی بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند.

غار سخت‌گذر پرآو، عمیق‌ترین غار آسیا است. این غار که به علت شیب و چاه‌های عمیق و سختی صعود، به «اورست» غارهای جهان مشهور شده است. در شمال شرق شهر کرمانشاه حدفاصل کوه «طاق بستان» و «بیستون» قرار دارد.

* غار کنشت

این غار در کنار راه قریه کنشت قرار دارد و در سال‌های 39ـ38 شمسی توسط هیات باستان‌شناسی دانشگاه شرقی شیکاگو به سرپرستی «بروس‌هاو» مورد بازدید قرار گرفت و پس از انجام مطالعات باستان‌شناسی و حفاری، قدمت آن، بیش از 40 هزار سال اعلام شد.

* غار شکارچیان

بر دامنه کوه بیستون و برفراز سر تندیس هرکول، غاری دیده می‌شود که به «غار شکارچیان» معروف است. به گفته باستان‌شناسان این غار در دوره‌های مختلف از جمله دوره جمع‌آوری غذا، دوره کشاورزی، دوره تنولیتیک و دوره‌های تاریخی دیگر مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

در قدیمی‌ترین طبقه این غار مقدار زیادی ابزار سنگی از عهد «لوآلوای جدید» یا «اوریتیک قدیم» کشف شده است و این لایه را می‌توان قدیمی‌ترین آثار فرهنگی و هنری انسان نئاندرتال در ایران دانست.