استانی با آیین‌های عاشورایی چند صد ساله

به گزارش گروه جوان و جامعه خبرگزاری برنا، با شروع ماه محرم، سراسر ایران رنگ و بوی خاصی به خود می گیرد، هر گوشه ای از کشور به سبک و سیاق خود به استقبال این ماه می رود و عزاداری خاص خود را دارد، آیین‌های عاشورایی که پشت سر هر کدامشان تاریخچه و داستان به خصوصی قرار دارد و آن را متمایز کرده است، تا آنجایی که بسیاری از این مراسم‌ها در فهرست آثار معنوی، ثبت ملی شده اند تا به عنوان بخشی از فرهنگ و تاریخ سوگواری‌های ایران، جاودانه شوند.

استان فارس یکی از استان‌های کشور است که تنوع فراوانی در زمینه آیین‌های عاشورایی ثبت شده در فهرست آثار ملی دارد، هرکدام از مراسم‌های این استان زیبایی خودش را دارد و در نوع خود چشم نواز است، کارشناسان میراث فرهنگی این استان تعداد آیین‌های عاشورایی ثبت شده در فهرست آثار ملی  را 12 مورد می دانند.

از جمله آن ها می توان به مراسم‌های تعزیه شیراز، سروستان، کازرون، صحرارود فسا، خرمبید و مراسم عزاداری عاشورای روستای دوان، همچنین مراسم خیمه‌های برافراشته زرقان، سینه‌زنی قطاری شیراز، سینه‌زنی لاری‌ها، مراسم عمه کبار خرمبید، مراسم چک چکو و چارچوگردانی استهبان اشاره کرد.

تعزیه خوانی در شهرستان‌های استان فارس

تعزیه خوانی در نقاط مختلف ایران، از جمله استان فارس رواج دارد اما در بین تعزیه هایی که در شهرهای شیراز، سروستان، کازرون، خرمبید و صحرارود فسا انجام می شود، که همگی ثبت ملی شده اند، تعزیه صحرارود فسا از شهرت بیشتری برخوردار است، چرا که به گفته کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان، این تعزیه بزرگترین تعزیه میدانی کشور است، که 250 سال قدمت دارد و در سال 91 به فهرست آثار ملی این استان اضافه شده است. در این تعزیه هر ساله به یکی از داستان‌های عاشورایی پرداخته می شود. تعزیه صحرارود در تپه های ا‌لله اکبر این روستا و در زمینی به مساحت 5 هکتار برگزار می‌شود.

مراسم عزاداری عاشورای روستای دوان

دوانی‌ها هر ساله به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه ای دارند که در نوع خود جالب و قابل توجه است. در این روستا، دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می شود.مراسم عاشورا از قدیم الایام در این دو محله به طور جداگانه اجرا می شده و تا به امروز نیز ادامه دارد.

اهالی محله بالا بعد از آنکه مدتی در روستای خود به عزاداری پرداختند، به محله پایین می روند و اهالی محله پایین نیز همزمان به محله بالا می روند و جا به جا می شوند و بدین نحو در هر دو محله هیات عزاداران به سینه زنی و نوحه سرایی می پردازند.

سینه زنی از شب هفتم شروع می شود و گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع، شروع به نواختن سنج و دمام می کنند و این برای اهالی ده نشانه ای برای جمع شدن  و اجرای مراسم سینه زنی است. با نواختن سنج و دمام مردان و زنان به محل تجمع می روند. تجمع مردم محله پایین در کنار بقعه شاه سلیمان و تجمع مردم محله بالا در  کنار مسجد اسفندیاری (مسجد جامع دوان) صورت می گیرد.

محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می دهد که به وسیله رنگ خط کشی شده است.

دایره کوچکتر که در مرکز قرار گرفته محل سینه زنی کودکان، دایره دوم محل سینه زنی جوانان و دایره سوم که بزرگتر است به بزرگان و ریش سفیدان اختصاص دارد.

قبل از آمدن سرخون که همان نوحه خوان یا تک خوان است یک نفر که صدایش خوب است، اشعاری را می خواند و بقیه جواب می دهند.

این اشعار در یک تا دو بیت خلاصه می شود و سینه زنان در حالی که هر یک با دست چپ کمربند نفر سمت چپ خود را گرفته اند در یک دایره قرار می گیرند و هر چه افراد بیشتر شوند محیط دایره بزرگتر می شود.

شب عاشورا علاوه بر اینکه مردان در میدان سینه زنی تجمع می کنند، زنان نیز در خانه عهده دار مراسم عاشورا در پای گهواره علی اصغر که با پارچه های رنگین تزیین شده است به عزاداری مشغول می شوند و عده ای نیز به پختن آش نذری می پردازند.

مراسم خیمه‌های برافراشته در روستا  زرقان

هر ساله به مناسبت برگزاری مراسم عزاداری دهه عاشورا و اجرای تعزیه، مردم زرقان طی آیین‌های خاصی، حیاط مرکزی حسینیه های محلات خود را با خیمه های بزرگ پوشش می دهند. بیست و هفتمین روز از ذیحجه، خیمه های سه حسینیه در سه محله قدیمی این شهر به نشانه خیمه ها ی امام حسین(ع) با ذکر دعا برافراشته می شود و سپس اطراف حسینیه و دیواره ها با پارچه های مشکی پوشیده می شود.

وسعت این خیمه ها متفاوت  و بزرگترین آن حدود 480 متر مربع است که به وسیله 4، 6 تیرک چوبی به ارتفاع 17 تا 20 متر است. این تیرک ها توسط مردم روستا در صحرای آهوچر به این منظور و به نیت امام حسین کاشته می شود و با طنابهایی که از اطراف این چادرها کشیده و به پشت بام حسینیه متصل می شود.

قدمت برخی از این خیمه ها به استناد رقم حاشیه خیمه ها به حدود صد سال می رسد. جنس این خیمه ها از پارچه پنبه ای و به رنگ سفید است که پس از تهیه تکه های آن طی مراسمی به هم دوخته می شوند و در قسمت بالای خیمه پرچم سرخ، سبز که نمادی از عاشورا است، نصب می شود.

قدمت اجرای مراسم و آیین برافراشتن خیمه ها آنطور که مردم شهر زرقان می گویند، به دوران صفویه باز می گردد و استناد دیگر آن تاریخی است که در حاشیه خیمه هاثبت شده است. از تاریخی که در حاشیه خیمه یکی از حسینیه های زرقان بافته شده است صد و پنجاه سال گذشته است. این خیمه با تزیینات دوخته شده و اشکال شیر و شمشیر و سرو و اشعار رنگی مزین شده است و پنجره های مشبک آن مقاومت چادر را در مقابل باد دوچندان می نماید.

 بیست و هفتمین روز از ذیحجه هر سال خیمه های سر حسینیه در سه محله قدیمی زرقان برافراشته می شود و برپایی این خیمه ها چنان با فرهنگ مردم زرقان عجین شده که تصور محرم بدون این خیمه ها برای مردم روستا، ممکن نیست.

سینه زنی قطاری

در شهر شیراز،  نوع خاصی از  سینه‌زنی وجود دارد به نام قطاری یا به اصطلاح مردم محلی ، حَسیِن . این سینه‌زنی به شکل حلزونی اجرا می‌شود، یعنی ابتدا می‌ایستند، دو گام برمی‌دارند و بر سینه می‌زنند و می‌گویند حَسیِن که همان حسین است پس از آن در نیمه سینه‌زنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می‌کنند به راس که رسید سینه‌زنی تمام می‌شود .

سینه زنی لاری

شیوه ی سینه زنی لاری را می توان شبیه به سینه زنی بوشهری ها دانست اما بر خلاف سینه زنی بوشهری که حرکت آنها به صورت دایره است حرکت هیات سنتی سینه زنی لاری دارای حرکت طولی است و به سمت مسجد و تکایا حرکت می کند و مراسم ختم سینه زنی را به جا می آورند.

به گفته بزرگان، این سبک سینه زنی در لارستان از زمان صفوی باب شده است و دلیل این ادعا هم این است که نحوه زدن سینه زنی با یک ریتم خاص صورت می گیرد.

 نوحه هایی که به وسیله  مداحان، برای این مراسم خوانده می شود حتما باید به این سبک نوشته شود و کوچکترین مکث و اختلالی از طرف مداح، سینه زنی را خراب، و از ریتم خارج می کند.

مراسم چک چکو

واژه چک‌چکو برگرفته از کلمه چکاچک و صدای برخورد شمشیرهاست. نحوه اجرای مراسم به این صورت است که  دسته عزاداران با لباس های سیاه و شال های سبز در یک دایره در میدان مرکزی شهر حلقه می زنند و در فاصله یک قدم می گردند، در میان دست هایشان چوب های کوچکی وجود دارد. در میانه میدان  مرثیه خوان می ایستد و می خواند. مردان سیاه پوش چوب ها را به بالای سر می برند، بر هم می کوبند و با آهنگ مرثیه خوان، آنچه را او میگوید، تکرار می کنند.

این آیین نمایشی هر سال در ظهر عاشورا در استهبان فارس بر پا می شود و شکلی سمبلیک است از اتفاقاتی که پس از شهادت امام حسین شکل گرفته است.

مراسم چارچوگردانی در شهرستان استهبان

چاچو که یزدی‌ها به آن نخل می گویند، اتاقکی چوبی است که چهارپایه دارد و آن را بر دوش می گذارند و میچرخانند. معمولاً هر چوبی را دو نفر در اختیار گرفته و مجموعه« 16» نفر مسئول چرخاندن چارچو می شوند . مراسم چارچوگردانی در اصل از یزد به استهبان رفته و عمر آن 250 سال است.

در حاشیه چارچوها شمعدان هایی وجود دارد که مردم با توجه به نذر و نیتی که دارند شمعهایشان را در آنجا روشن می کنند. چرخاندن چارچو، طی مراسم خاصی برگزار می شود در استهبان چارچوی محله اهر از سایر چارچوها اهمیت بیشتری دارد و مردم اعتقاد دارند که تنها چارچوبی که زنگ حیدری دارد چارچوی این محله است .

شب عاشورا دسته های زنجیرزنی همه محله ها به حسینیه اهر می روند و پس از نوحه خوانی و سینه زنی چارچو را از داخل حسینیه به میدان جلو آن می آورند و مردانی که روی کول خود را با حوله پوشانده اند زیر چارچو رفته و آن را به چرخش در می آورند . این کار را سه بار انجام داده و در هر بار سه دور آن را می چرخانند.