"پلان" یا به قول کردها "په لان"

 برنا ایلام-بازیهای بومی و محلی ایلام با هدف سرگرمی، در گذشته به دلیل کمبود امکانات در مناطق چادرنشین و عشایر شکل گرفته است و در حال حاضر بعضی از این بازیها به نسلهای جوان منتقل شده است.

یکی از بازیهایی که به تازگی در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است "پلان" یا به قول کردها "په لان" است که افراد کم سن و سال استان ایلام نیز با آن آشنایی دارند.

این بازی در بین سنین مختلف رایج است و حتی افراد مسن هم برای تنوع این بازی را برگزار می‌کنند.

آقای علی حسین خسروی پور در مورد ترکیب گروه و نحوه بازی پلان که از جمله بازی‌های جمعی سنتی است ، می‌گوید:

علاقه مندان به این بازی به دو گروه سه نفره تقسیم می‌شوند و یکی هم از میان جمع به عنوان داور انتخاب می‌گردد. داور بقیه‌ی قرعه گروه اول و دوم را معین می‌کند، و سپس زمینی مسطح و هموار به طول حدواً 40 و عرض 3 تا 4 متر در نظر می‌گیرد و در دو سر یک خط مستقیم در دو دسته‌ی سه تایی سنگ هایی تخت به صورت ایستاده و بدون تکیه گاه به ارتفاع 20 تا 30 سانتیمتر نصب می‌کند . در هر طرف، فاصله‌ی سنگ‌ها بین 1 تا 5/1 متر تعیین می‌شود و هنگام بازی افراد دو گروه نباید از سنگ اول جلوتر بروند . به قید قرعه یکی از تیم‌ها بازی را شروع می‌کند. رایج‌ترین نوع قرعه " ته ره و هشکه " یعنی‌تر و خشک است . بدین شکل که یک طرف سنگِ تخت کوچکی را‌تر و به هوا پرتاب می‌کنند و هر یک از تیم‌ها یک طرف قرعه (‌تر یا خشک ) را انتخاب می‌کنند و قرار گرفتن طرف‌تر یا خشک سنگ بر زمین و نوع انتخاب ، شروع کننده‌ی بازی را تعیین می‌کند .

ابتدا هر یک از افراد گروه اجازه‌ی پرتاب یک سنگ به طرف سنگ‌های طرف مقابل را دارند و در ازای خواباندن هر یک از سنگ‌ها ی ایستاده‌ی حریف، اجازه‌ی پرتاب یک سنگ دیگر را می‌یابند . چنان چه در نوبت اول تیمی نتوان کل سنگ‌ها ی حریف را بخواباند ، تیم مقابل بازی را با همان شرایط ادامه می‌دهد . 

از مهمترین کارکردهای این بازی تفریحی و مسابقه است که معمولا وقتی مردم استان به طبیعت می‌روند این بازی را انجام می‌دهند.

گروه سنی این بازی بیشتر بین جوانان و بزرگسالان است که فضایی باز انجام می‌شود و بیشتر در بین پسران رایج است و فصل این مسابقه بهار است و حتی گاهی به مناسبت طلب باران نیز بازی می‌شود.

این بازی به قدرت بازوان و دقت شخص بازی کننده بستگی دارد زیرا میزان پرتاب سنگ حرف اول را در این بازی بومی و محلی می‌زند.

بازی "په لان" حتما باید در صبح یا ظهر انجام شود ولی در حین بازی باید مواظب پرتاپ سنگها بود هرچند پرتاب خود سنگهاست که باعث شده این بازی جذاب باشد.

این سنگها که به طور عمود قرار گرفته اند به اصطلاح "په ل" گفته می‌شود که در این بازی به این صورت باید قرار بگیرند.

در مرحله بعدی، "په لان" یعنی بازی با سنگ و پرتاب سنگ به سمت سنگ هایی که عمود قرار گرفته اند، آغاز می‌شود.

در این بازی نفرات هر تیم می‌توانند یک نفر تا سه نفر باشند که به قید قرعه یک تیم آغازکننده بازی است.

بازی با پرتاپ سنگ به سوی سنگهای عمودی از سوی تیم اول آغاز می‌شود، اگر موفق شود یکی از سنگهای تیم حریف را از حالت عمودی خارج کند می‌تواند به عنوان جایزه یک سنگ دیگر پرتاب کند.

اگر این بازیکن توانست سنگ دیگر را بزند دوباره جایزه می‌گیرد و چناچنه نتوانست سنگ باقی مانده را بزند نفر بعدی تیم سنگ را پرتاب می‌کند که بستگی به تعداد نفرات تیم دارد.

بازی به همین ترتیب بین بازینکان حریف چرخش می‌خورد و به اصطلاح بازی گرم می‌شود.

اگر تیم پرتاب کننده بتواند هر سه سنگ را بزند سه امتیاز گرفته و دوباره سنگها را به صورت عمودی قرار داده و بازی از نو شروع می‌شود.

اگر چنانچه تیم شروع کننده توانست فقط یک سنگ را بزند و یا اصلا نزند، تیم مقابل سنگ پرتاب می‌کند و همان وضعیت برای تیم مقابل نیز وجود دارد.

در این بین اگر تیم آغازگر بتواند یک یا دو سنگ را بزند و تیم مقابل هر سه سنگ را بزند، به هرتیم به ازای هر سنگ زده شده یک امتیاز تعلق می‌گیرد و این رویه چندبار تکرار می‌شود.

وقتی سه سنگ عمودی یکی از دو تیم توسط بازیکنان تیم دیگر بیفتد در اصلاح بازی می‌گویند یک "نه رگ" (یک امتیاز کامل) به نفع تیم برنده است.

در این حالت برای شروع مجدد بازی دیگر جای دو تیم عوض نمی‌شود و افراد تیم برنده به عنوان تیم پیروز ابتدا سنگ را پرتاب می‌کنند.

اگر در بازی سه سنگ یکی از دو تیم بیفتد و در مقابل یکی از سنگهای تیم دیگر نیز بیفتد در این هنگام می‌گویند یک "نه رگ" به نفع تیم برنده و یک "تول" به نفع تیم بازنده محسوب می‌شود.

به طور کلی این بازی خیلی به دقت و توان بازوان بازیکنان بستگی دارد و این دو عامل، باعث پیروزی یک تیم می‌شوند.

بازی "په لان" به تازگی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و هم اکنون در بسیاری از مناطق استان ایلام چه در شهرها و چه در روستاهارایج است.