حسین اقا برفت عمرم نرفتم کربلای تو به دل این ارزو بردم ندیدم بارگاه تو

به گزارش برنا از شهرکرد؛ هزاران سال از آن واقعه عظیم می گذرد و میلیونها انسان دلبستگی خود به محرم را به شکل هایی متفاوت نشان داده اند محرم چون اقیانوسی عظیم سالهاست تلاطم می کند و ما بر کنار ایستادگان، قرنهاست به اندازه درک و معرفتمان محرم را می فهمیم بعضی از ما تنها خشم و خروش و ظاهر این اقیانوس را دیده ایم و بعضی ها در اعماق این اقیانوس ناپیدا کرانه فرو رفته ایم و آن وقت دیده ایم آنچه را که جان و اصل محرم است.

نمی توان انتظار داشت همه از محرم اصل آن را دریابند اما می توان این آرزو را داشت به روزی برسیم که بدانیم معنای محرم و کربلای حسین چیست و بدانیم این اقیانوس خروشان را اعماقی است که باید برای رسیدن به آن تلاش کرد.

محرم اتفاقی نیست که با چشم روزمره عادت آن را ببینیم، اتفاقی است شگرف که ما هنوز آن را نشناخته ایم و از محرم تنها تشنگی ها و گرمایش را می دانیم. و اندوه حسین(ع) و یارانش تشنگی نبوده است هر چند تشنه بودن و جنگیدن سخت است اما حسین(ع) و یاران باوفایش بزرگتر از آن بودند که سر تسلیم در برابر تشنگی فرود آورند و از تشنگی بنالند چگونه می توان حسین و یارانش را تنها در تشنگی دید و بر تشنگی آنها گریه کرد حسین فراتر از همه تشنگی ها و عطش ها ایستاده، آنچه حسین را اندوهگین می کند چیزهای دیگری است که می تواند در همه دوره ها و زمانها وجود داشته باشد و حسین آن انسان آزاده همه انسانها را در هر عصر و دوره ای دعوت می کند به آزاد بودن.

خیمه سوزان طاقانک

 مراسم خیمه سوزان روز عاشورا در شهر طاقانک بنابر روایات شفاهی، بیش از 80 سال پیش با برپایی یک سیاه چادر عشایری که از عشایر ساکن در اطراف طاقانک  برگزار می شد که در ابتدا تنها هیزم های قرار داده شده در حاشیه این چادر به آتش کشیده می شد و پیش از آنکه آتش به سیاه چادر آسیبی وارد کند، چادر جمع آوری می گردید.

 برداشتن خاکستر برجای مانده از سوختن هیزم های قرار داده شده در اطراف سیاه چادر عشایری به عنوان تبرک در این دوره در میان مردم طاقانک رایج بوده است.

با گذشت زمان، خیمه نذر شده یکی از اهالی طاقانک جایگزین سیاه چادر عشایری شد و کم کم نذر خیمه در روز عاشورا و سوزاندن آن در حدود 50 سال پیش با استقبال چند نفر از اهالی به مراسمی رایج در عاشورای حسینی طاقانک تبدیل شد و با گذشت زمان تعداد خیمه ها افزایش یافت، با توسعه فضای شهری در طاقانک و ساخت و سازهای صورت گرفته در این شهر و همچنین افزایش تعداد خیمه ها و نیاز به فضای وسیع تر برای برگزاری مراسم خیمه سوزان، مکان برگزاری این مراسم به قبرستان این شهر منتقل شد.

 برگزاری مراسم خیمه سوزان در شهر طاقانک در چند سال گذشته با استقبال مردم طاقانک و دیگر شهرهای استان  چهارمحال و بختیاری و همچنین استان های همجوار روبرو شده به گونه ای که در مراسم سال 1389 تعداد خیمه های برپا شده در محل خیمه گاه از هفتصد عدد تجاوز کرده است.

 هرساله با نزدیک شدن ماه محرم هیئت های عزاداری و به ویژه هیئت خیمه گاه حضرت ابولفضل العباس ( ع) شهر طاقانک که فعالیت رسمی خود را از سال 1376 آغاز کرده است با همکاری شهرداری و شورای اسلامی شهر طاقانک برنامه ریزی برای برگزاری  مراسم خیمه سوزان طاقانک را شروع می کنند.

آوردن نخل خرما که در چهار یا پنج سال گذشته رایج شده است، از نخلستان های شهرستان بم و بروات در استان کرمان صورت می گیرد. نخل های خرما را نیز صاحبان نخلستان ها به عنوان نذر به هیئت خیمه گاه هدیه می کنند.

 پارچه های استفاده شده در خیمه ها که در گذشته عمدتاً به رنگ سفید بوده اند، امروزه در محل خیمه گاه در کنار خیمه های سبز رنگ و سیاه رنگ دیده می شوند. بنابر نظر و عقیده جمعی رنگ خیمه ها به نیت نذر کننده بستگی دارد. خیمه سبز رنگ به نیت  امام حسین(ع) و فرزندانش و حضرت ابوالفضل(ع) برپا می شود و خیمه سفید نیز متعلق به جوانان خاندان امام حسین(ع) و دیگر یاران او در واقعه کربلا است. برخی از نذرکنندگان نیز خیمه خود را به دلیل احترام و توسل به حضرت زینب (س) به رنگ سیاه تهیه می کنند.

از دیگر عقایدی که در میان مردم رایج بوده و بر رنگ خیمه های نذر شده تأثیرگذار است، تعلق رنگ سبز به سادات و خاندان  منسوب به ائمه اطهار و رنگ سفید برای عوام است.

 کاربرد پارچه های قرمز رنگ در دوخت خیمه ها برای انتساب این گونه از خیمه ها به سپاهیان کوفه در چند سال گذشته مرسوم شده و  سه تا چهار نمونه از این گونه خیمه ها در تپه مجاور محل برگزاری مراسم خیمه سوزان طاقانک برپا می شود.          

 با فروکش کردن شعله های آتش، جمعیتی که تعداد آنان بیش از 10 هزار نفر تخمین زده می شود به سوی خیمه های سوخته حرکت  می کنند. برداشتن باقی مانده خیمه های سوخته شده به عنوان تبرک، خواندن زیارت عاشورا در گروه های چند نفره و روشن کردن شمع درکنار باقی مانده اسکلت خیمه ها تا ساعتی پس از پایان مراسم خیمه سوزان ادامه دارد.

 پس از سوختن خیمه ها، حرکت هیئت های عزاداری به سوی بقعه شیخ زین الدین که در تپه مشرف به زمین خیمه گاه قرار دارد، ادامه یافته و سپس نماز ظهر عاشورا در مجاورت این امامزاده و گلزار شهدا اقامه می گردد.

مراسم شام غریبان هم که در سال های اخیر با حضور هیئت های عزاداری در محل خیمه گاه برگزار می شود با آدابی ویژه همراه است، حرکت کاروان نمادین اسراء ، برپا کردن دوباره خیمه ای سیاه رنگ با نام خیمه حضرت زینب (س ) و روشن کردن شمع در کنار این خیمه از آدابی است که در شام غریبان شهر طاقانک و در محل خیمه گاه اجرا می شود.

 مراسم فروبردن علم در گرداب بن

 هرساله در صبح روز عاشورا و پیش از طلوع آفتاب مردم شهر بن  با حمل تعداد بیشماری علم به حاشیه  گرداب توسط هیئت های عزاداری  و فروبردن قسمت بالای علم ها در آب انجام می شود. در این رسم عزاداران سر تک تک علم ها را سه بار با فریاد یا علی و حیدر در آب فرو می کنند . 

علت و چرایی حمل علم به سمت گرداب بن و فرو بردن آن در آب را کسی به درستی نمی داند اما آنچه بیشتر در میان صحبت های مردم شهر بن رایج است و نظر جمعی مردم بر آن تأکید دارد آن است که، چشمه قرار گرفته در حاشیه گرداب بن و سنگ بزرگی که در حدود 40 سال پیش در طرح توسعه گرداب تخریب شد به قدمگاه و یا نذرگاه شهرت داشته و نگاه معنوی و تقدس گونه به این مکان همچنان در میان سالخوردگان شهر وجود دارد. براین اساس بردن علم به گرداب و فروبردن آن در آب را می توان در ادامه جریان اعتقادی مردم به تقدس این مکان دانست.

 آب در فرهنگ عاشورا نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است و واقعه شهادت حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان علمدار کربلا وجانبازی های وی هم در نظر عامه مردم، نشانه ای از فضایل اخلاقی به شمار می آید. در میان ساکنان شهربن، رساندن علم به آب و فرو بردن آن در چشمه، به معنای رفع تشنگی و پیروزی نهایی حق بر باطل تعبیر می شود. از نکات دیگری که می توان در تفسیر و توجیه اجرای مراسم فروبردن علم در گرداب بن به آن اشاره کرد، موقعیت جغرافیایی چشمه حاشیه گرداب است. این چشمه در قسمت جنوب غربی شهر بن واقع شده و از دبی آب مناسبی برخوردار است. طلب برکت و افزونی آب این چشمه از اعتقادات رایج مردم شهر بن در مراسم فروبردن علم در آب محسوب می شود. ساکنان بن و به ویژه افراد مسن، خشک شدن این چشمه در چند دهه ی پیش را متأثر از عدم اجرای مراسم فروبردن علم در آب می دانند.

مراسم گل زنان

حمل کنندگان علم در صبح روز عاشورا پس از اجرای مراسم فرو بردن علم در آب در مسیر ورود به شهر برای نشان دادن حزن و اندوه خود بر روی سر و گاهاً بر روی شانه ها گِل می زنند .  این گل از خاک غربال شده مرغوب و گلاب ناب تهیه شده و  در ماشین ها و طروف مخصوصی جهت استفاده عزاداران نگهداری می شود . هیئت های عزاداری این  مسیر را به طور منسجم با نوای " ای واویلا ، صد واویلا  " در گوشه شوشتری طی می کنند . در حالیکه جمعیت عزاداران رو به افزایش است و  گروه گل زن نوحه ها و مداحی های ترکی به زبان دارند با هماهنگی میان دار شور گرفته و به عزاداری می پردازند . گل را بر رفیع ترین عضو صورت می مالند و به زبان حال خود را  در ماتم ابا عبدالله حسین چنان به تصویر می کشند که گویا خاک بر سرشان شده است.قافله گل زنان به در خانه سادات که می رسند به ادای احترام به سادات مراسم آقا سلام را اجرا می کند .

پس از گرفتن اذن از آن سید بزرگوار شهرشان به سمت اجرای مراسمات روز عاشورا و نذری دادن به مردم شهرشان می روند .

آیین های عزداری محرم در بین عشایر بختیاری

مراسم سوگواری در میان بختیاری ها اهمیت خاصی دارد و همراه با مراسم پر سوز و گدازی برگزار می شود که از یکسو نشانه انس و الفت آنها با اهل بیت (ع) و از دیگر سو نشانگر همبستگی اجتماعی آنها است که هم در عزاداری های مذهبی و هم در عزاداری های خصوصی قابل مشاهده است.

با شروع ماه محرم، بختیاری ها نیز به مانند تمامی شیعیان دنیا در عزای سرور و سالار شهیدان به ماتم می نشینند و با برگزاری آیین های ویژه به عزاداری می پردازند.

یکی از آیین های کهن بختیاریها در این ماه، قربانی کردن گوسفند نذری است. معمولاً از گوشت گوسفند قربانی غذایی تهیه می شود و افراد به صرف غذای نذری دعوت می شوند.

به طور کلی عزاداری بختیاری ها در روز تاسوعا و عاشورا حال و هوای دیگری دارد و بسیار پرشورتر از بقیه ایام محرم برگزار می شود.

در گذشته، عشایر بختیاری در روزهای تاسوعا و عاشورا دست از کار و فعالیت روزمره می کشیدند و گردهم جمع می شدند و به عزاداری می پرداختند.

از رسوم عشایر بختیاری در این ایام برپایی علم عزا است. علم، نمادی از رشادت و جان فشانی حضرت ابوالفضل(ع)، علمدار دشت کربلا است.

برجسته ترین تفاوت علم در منطقه بختیاری با سایر مناطق، در اندازه چوب علم است؛ اندازه چوب علم در بین عشایر بختیاری حدود دو متر است که نسبت به علم های سایر مناطق کوتاه تر است. بختیاری ها برای آراستن علم بیشتر از شال های سیاه استفاده می کنند. برافراشتن علم با شال های رنگی در بین عشایر بختاری کمتر مرسوم است.

عشایر بختیاری معمولاً پس از جمع شدن، برای برپایی عزا به سمت نزدیک ترین امامزاده در محل می روند. در بین راه، افراد به نوبت علم را بر دوش می کشند و حاجت خود را از باب الحوائج حضرت عباس (ع) طلب می کنند. چنانچه امامزاده و یا مکان مذهبی در آن حوالی نباشد، برای برپایی عزا بین خانه های آن منطقه می گردند.

نوحه های خوانده شده در این مراسم، بیشتر نوحه ها، اشعار و مرثیه های قدیمی و به زبان فارسی است که با شکسته شدن برخی افعال و کلمات به سبک بختیاری خوانده می شوند.

یکی از معروف ترین نوحه های این ایام نوحه ای است به نام "حسن - حسین" که با ترجیح بند "حسن - حسین، ای وای حسین، شهید کربلا حسین" خوانده می شود. این نوحه به اصطلاح «دو ضرب» است اما عشایر بختیاری در هنگام خواندن این نوحه به طور نامنظم بر سر و سینه می زنند و از عمق وجود به عزاداری می پردازند.

به طور کلی سینه زنی عشایر بختیاری چندان ریتمیک و هماهنگ نیست. در برخی مواقع شخص به مانند کسی که یکی از عزیزترین افراد خانواده خود را از دست داده باشد، به صورت نامنظم بر سر و سینه زده و ناله می کند.

همانگونه که گفته شد یکی از رسوم بختیاری ها در این روز دادن غذای نذری است؛ معمولاً دسته عزادار برای برپایی عزا به خانه بزرگ فامیل و یا سادات منطقه می روند و این فرد نیز گوسفندی را قربانی کرده و غذایی برای عزاداران تهیه می کنند.

تهیه غذای نذری در بیشتر موارد با توجه به همبستگی زیاد ایلی در بین عشایر بختیاری، به صورت شراکتی است؛ چند نفر گوسفند های نذری خود را در یک مال ذبح می کنند و در همان خانه به صورت مشترک غذای نذری خود را تهیه و بین عزاداران تقسیم می کنند.

از دیگر رسوم این ماه، پختن "حلوا" توسط زنان می باشد. حلوای پخته شده توسط زنان بیشتر بین کودکان و عزاداران خیرات می شود.

زنان در روز تاسوعا و عاشورا در امامزاده آن محل جمع می شوند و برای غربت امام حسین (ع) مویه می کنند. چنانچه امامزاده ای در آن حوالی نباشد، زنان هر مال در یک خانه جمع می شوند و ضمن پختن خیرات و غذای نذری به عزاداری مخصوص خود می پردازند.