فیلمبرداری با موبایل پیچیدگی زیادی دارد

معیریان در جمع دانشجویان دانشگاه شریف که روز دوشنبه ۱۰ آبان‌ماه در سالن آمفی تئاتر گردهم آمده بودند، با تاکید بر اینکه میان سینما و صنعت انسجام مستحکمی وجود دارد، بیان کرد: ماهیت سینما براساس ویژگی‌های هنری و صنعتی بنا شده و یکی از انواع شاخه‌های سینما، نوع صنعتی آن است. همچنین ساخت فیلم‌های صنعتی ریشه در فیلم‌های مستند دارد و اساسا نمی‌توانیم سینمای صنعتی را با سینمای داستانی که در سینما می‌بینیم، مقایسه کنیم. در حقیقت فیلم‌های صنعتی ماهیت مجزایی دارند که برای شناخت شفافتر آن‌ها باید نگاهی به سینمای مستند بیندازیم.

«ایستاده در غبار» نمونه ایده‌آل سینمای مستند باواسطه است

وی در ادامه با اشاره به اینکه سینمای مستند در ۲ دسته باواسطه و بدون‌واسطه قرار می‌گیرد، عنوان کرد: منظور از سینمای بدون‌واسطه نوعی از فیلمسازی است که دوربین واقعه پیش‌رو را همانطور که هست و پیش چشم‌های فیلمساز قرار دارد، ضبط می‌کند. یعنی همانطور که چشم آدمی با یک نظام صنعتی روبه رو می‌شود و استنباط می‌کند، دوربین هم به همان شکل ثبت کرده و هیچ تحریفی در این جریان رخ نمی‌دهد. در عین حال، مستند باواسطه، سینمایی است که میان دوربین و حقیقت، المان‌ها و پارامترهایی قرار می‌گیرد. این واسطه‌گری‌ها ماهیت فیزیکی و نور سوژه را تغییر می‌دهند و به این شکل است که در واقعیت هم تحریف به وجود می‌آید و دیگر چیزی که به تصویر درمی‌آید همه حقیقت نیست.  

«آیا بازسازی واقعیت هم مستند داستانی است؟» این سوال یکی از دانشجویان بود و معیریان هم توضیح داد: در بازسازی، فیلمساز نهایت استفاده را از پارامترهای سینمای مستند دارد، مانند فیلم «ایستاده در غبار» به کارگردانی محمدحسین مهدویان که نمونه ایده‌الی برای سینمای مستند داستانی و باواسطه است. به این منظور که کارگردان با دوربین وارد ماجرایی می‌شود و صحنه‌هایی را برای مخاطب به تصویر می‌کشد که وقتی به تماشای آن می‌نشینیم در نظرمان ۸۰ درصد آن مستند است و ۲۰ درصد بازسازی جلوه می‌کند. در حقیقت این کارگردان است که برای بیننده بایدها و نبایدهایی را در نظر می‌گیرد.

 تفاوت حقیقت و واقعیت در سینمای مستند

کارگردان فیلم سینمایی «کُما» در ادامه به ۲ کلمه کلیدی در سینمای مستند و داستانی اشاره کرد و گفت: «حقیقت‌نمایی» و «واقعیت‌نمایی» ۲ عنصر مهم در سینمای مستند و داستانی هستند. باید بدانیم که حقیقت و واقعیت با یکدیگر تفاوت دارند، حقیقت همه آن‌چیزی است که از یک ماجرای در شُرُف رخداد مطلع می‌شویم و واقعیت چیزی است که با توجه به محدودیت‌هایی که وجود دارد از یک موضوع در شُرُف وقوع باخبر می‌شویم.

وی بیان کرد: وقتی فیلمساز دوربینش را روی یک موضوع یا شخصیت قفل می‌کند و همه هدف به تصویر کشیدن شرایط او است، پس کارگردان در بیان واقعیت تحریف می‌کند. این همان سینمای واقعیت‌نما است. اما وقتی زاویه و موضع عادلانه نسبت به همه موضوعات و رخدادهای مطرح شده در فیلم وجود داشته باشد، با سینمای حقیقت‌نما روبه رو هستیم.

در ساخت انواع فیلم، چه دیدی را انتخاب کنیم؟

این استاد دانشگاه در بخش دوم این کارگاه فیلمسازی، اولین گام برای فیلمسازی با موبایل را مشخص شدن موضع فیلمساز دانست و عنوان کرد: فیلمساز باید بداند که قرار است فیلمی حقیقت‌نما و بدون‌واسطه بسازد یا باواسطه و واقعیت‌نما. این مهم‌ترین نکته در ابتدای راه است.

معیریان در عین حال، حقیقت‎نمایی را شکل ایده‌آل فیلمسازی صنعتی دانست و گفت: وقتی قرار باشد فیلمی از خط تولید محصولات یک کارخانه بسازید که بخواهند آن‌ را به جشنواره‌ها و دیگر کشورها بفرستند، باید همه‌چیز حقیقت داشته باشد تا قضاوت صحیحی روی محصول اتفاق بیفتد. در ساخت فیلم‌های صنعتی در حوزه‌های علمی و پژوهشی، اکتشافی، تحقیقاتی، آموزشی و گزارش خبری از سینمای بدون‌واسطه استفاده می‌کنند، به این شکل با استفاده از لنز عادی برای دوربین بدون اغراق، افراط و تفریط فیلمبرداری کنند و همه‌چیز را صادقانه به تصویر می‌کشند.

 فیلمبرداری با موبایل ظاهرا بسیار ساده است اما پیچیدگی زیادی دارد!

معیریان سپس به برخی کاربردهای موبایل در فیلمسازی اشاره و عنوان کرد: استفاده از موبایل برای فیلمسازی بسیار ساده است و حتی یک کودک هم از پسِ کار کردن با آن برمی‌آید، اما به دلیل همین سادگی بیش از اندازه، سختی‌ها و پیچیدگی‌هایی هم دارد.

وی توضیح داد: زمانی در سینما فیلمساز برای فیلمبرداری نماهای دور بهانه‌ داشت که به ابزاری برای بالا بردن دوربین نیاز دارد. معمولا این کار هزینه زیادی داشت و می‌توانستند اصلا این کار را انجام ندهند، اما حالا تنها با یک موبایل می‌توان از زاویه‌های مختلفی از یک سوژه فیلمبرداری کرد. در این‌جا است که خلاقیت در سینما معنا پیدا می‌کند و یکی از عواملی که در این خلاقیت دست دارد، دکوپاژ صحنه فیلمبرداری است.

این استاد دانشگاه درباره دکوپاژ اظهار کرد: منظور از دکوپاژ این است که چطور از یک واقعه فیلمبرداری شود که بهترین شکل ممکن را داشته باشد. گاهی ممکن است واقعه‌ای در حال رخ دادن باشد و فیلمساز نتواند اعمال نظری در اتفاق‌ها داشته باشد که در این صورت باید بهترین نقطه برای فیلمبرداری را پیدا کند. گاهی هم شرایط در اختیار کارگردان است و می‌تواند جابه‌جایی‌های مورد نظر را داشته باشد و به چیدمان مورد دلخواه برسد. در هر صورت فیلمبرداری از یک واقعه نیازمند دکوپاژ است.

معیریان افزود: اگر می‌خواهید فیلمی که می‌سازید یک راوی قابل اعتماد باشد، باید لنز نرمال داشته باشید. برای اینکه به لنز نرمال در دوربین‌های موبایل دست پیدا کنید، دوربین را به سمت سوژه نگه‌دارید، به طوریکه یک چشم به سوژه داشته باشید و چشم دیگر به صفحه گوشی. موبایل را تا جایی که دیدِ هر دو چشم به تصاویر یکسانی از اتفاق برسد، جابه‌جا کنید. این نقطه همان لنز نرمال است.

اشکالات فیلمبرداری با موبایل را بشناسید و حل کنید

معیریان در این بخش، با اشاره به برخی از اشکالات فیلمبرداری با موبایل که مورد پرسش تعدادی از دانشجویان بود، اظهار کرد: از آنجا که دوربین‌های موبایل با یک لنز فیلمبرداری می‌کنند، ممکن است در بعضی پلان‌ها اشیا را ۲ بُعدی نشان دهند که برای برطرف کردن این نقصان بهتر است جای دوربین را در هنگام فیلمبرداری چندبار تغییر دهید.

این کارگردان سینما یکی دیگر از مشکلات اصلی دوربین‌های موبایل را سطح بالای تحریف در رنگ‌ها دانست و افزود: تحریف رنگی در این دوربین‌ها به حدی است که از یک تصویر می‌توان هم سیاه‌ و سفید و هم با بیشترین میزان رنگ آن را تولید کرد. برای اینکه میزان این تحریف را به حداقل برسانید، بهترین کار این است که یک صفحه سفید را مقابل دوربین و در حالتی که نور به طور مستقیم به آن خورده، بگیرید و پیش از شروع فیلمبرداری دوربین را با آن هماهنگ کنید.

وی کوچک بودن قاب موبایل را نیز از محدودیت‌های کار با این دستگاه توصیف و تاکید کرد: چشم ما می‌تواند محدوده وسیعی را در یک لحظه ببیند، اما دوربین قاب کوچکی دارد و دید ما را محدود می‌کند. در فیلمبرداری بهتر است قاب‌ها در وهله اول سوژه یا سوژه‌های مهمتر را به تصویر بکشند. همچنین در بسیاری موارد، شات ابتدایی به عنوان شات معرف همه فضا را از نمایی دورتر نشان دهند و سپس به جزییات بپردازند.

آرش معیریان در پایان این کارگاه، با ابراز رضایت از برگزاری چنین جلساتی برای دانشجویان گفت: در دانشگاه و هنگام تدریس سینما، بیشتر روی مباحث سینمای داستانی متمرکز می‌شوند و به همین دلیل بخش‌های دیگر خیلی مورد توجه نیستند. اما برگزاری این جلسات که به شاخه‌های دیگر سینمایی می‌پردازند، اتفاق بسیار خوبی است.

 قرار است هنرجویان و دانشجویان حاضر در این کارگاه، در یک تور عملی فیلمسازی از یکی از مراکز صنعتی و علمی شرکت کنند و آثار آن‌ها در ۲ بخش اصلی و دانشجویی چهارمین جشنواره فیلم و عکس فناوری و صنعتی که هفته اول دی‌ برگزار می‌شود، شرکت داده شود.