ساز «نِی هفت‌بند» اصفهان در فهرست میراث ملی ثبت شد

به گزارش برنا از اصفهان، شاهین سپنتا پژوهشگر میراث فرهنگی که کار تدوین پرونده ثبت نی را بر عهده داشت در این مورد گفت: ثبت نی در فهرست میراث ملی و سپس فهرست میراث معنوی یونسکو نقش مهمی در حفظ و تثبیت موقعیت اصفهان به عنوان"پایتخت نی ایران و جهان" خواهد داشت و حفظ آن به عنوان یکی از سرمایه‌های نمادین و جاذبه‌های فرهنگی، هنری و گردشگری اصفهان و ایران از اهمیت فراوانی برخوردار است.

وی افزود:  اگرچه نام نی بارها در آثار مکتوب ادبیات فارسی همچون "نی‌نامه" مولوی آمده است و منظور از آن نی هفت بند ایرانی است، و  نی متداول در ترکیه 9 بند دارد و از لحاظ نحوه صدادهی با نی هفت‌بند تفاوت‌های زیادی دارد، با این حال ثبت و شناساندن نی هفت‌بند به نام ایران، از ثبت آن به نام کشورهای همسایه که مدعی نی هستند، پیشگیری می‌کند.

عضو انجمن دوستداران اصفهان ادامه داد : «شیوه نی‌نوازی دندانی (با قراردادن نی بین دندان‌های پیشین) که کسانی همچون نایب اسدالله و حسن کسایی در گسترش و تکوین آن کوشیده اند، مختص ایران است و در هیچ کشور دیگری سابقه ندارد و ثبت آن به نام اصفهان و ایران ضرورت دارد.»

نی هفت‌بند یا به اختصار «نی» از سازهای بادی ایرانی است. خاستگاه شیوه فعلی نواختن نی هفت‌بند و تبلورگاه هنر نواختن نی در موسیقی اصیل ایرانی، شهر اصفهان است و برجسته‌ترین نوازندگان نی از شهر اصفهان برخاسته‌اند و امروز در همه جهان هنرمندان موسیقی اصیل ایرانی به شیوه ابداعی هنرمندان اصفهانی «نی هفت بند» را می‌نوازند.

به گواهی شواهد تاریخی، همچون نقوش تاق بستان، در ایران از زمان ساسانیان و پیش از آن نی می‌نواخته‌اند. از نی در آثار شعرای بزرگ فارسی زبان قدیم و معاصر نیز یاد شده است. همچنین، نی در تعداد زیادی از رسالات و نسخ خطی فارسی موسیقی معرفی می‌شود.

سلیمان اصفهانی، نخستین نی‌نوازی است که در تاریخ موسیقی معاصر از او نام برده‌اند. سپس ابراهیم آقاباشی از نوازندگان نی نزد ظل السطان بوده است. در اواخر عصر قاجار،  نایب‌اسدالله اصفهانی را‌‌ معروف‌ترین و ماهرترین نوازنده نی دانسته‌اند. او مقدمات موسیقی را ابتدا نزد پدرش «نایب‌حسین‌خان» و سپس نزد استادانش «آقا سلیمان اصفهانی» و «ابراهیم آقاباشی» آموخت. او به سبک نوازندگان قدیم اصفهان، نی هفت‌بند کوتاه خود را با دندان نواخته و در گسترش این شیوه نی‌نوازی کوشیده است. نمونه‌هایی از نوازندگی نایب اسدالله در استوانه‌های حافظ الاصوات برجای مانده است.

بجز نایب اسدالله، «یدالله میرزا» معروف به «شاه یدی» که از شاگردان موسیقی«موسیو لومر» فرانسوی در دارالفنون و صاحب منصب موزیک نظام بود و در نواختن نی هفت بند نیز مهارت داشت.

«سرمستی» نیز از نی‌نوازنان قدیم اصفهان و هم عصر «نایب‌اسدالله اصفهانی» بود و نی را خوش می‌نواخت. «صفدرخان»  نیز از نوازندگان معروف نی در دوره مظفرالدین شاه است که صفحاتی از نوازندگی او باقی مانده است.

نایب اسدلله دو شاگرد برجسته داشت، یکی «عبدالخالق اصفهانی» و دیگر «مهدی نوایی» که  بهترین یادگار نایب اسدالله و شاخص‌ترین نوازنده نی پس از او شد. از دیگر شاگردان نایب‌اسدالله می‌‌توان از «حسین یاوری»، «حسین نی‌زن»، «علی‌خان» و «مشهدی محمد‌علی اصفهانی» نام برد.

استاد حسن‌کسایی که از سرآمدان نی‌نوازی در دوران معاصر بود،  نی را نزد مهدی نوایی آموخت. برخی از نوازندگان نی که متاثر از سبک کسایی به فعالیت هنری پرداختند، عبارتند از: محمد موسوی، حسن ناهید، عبدالنقی افشارنیا، محمد‌علی کیانی‌نژاد، حسین عمومی، منوچهر غیوری، نعمت‌الله ستوده، بهروز الوندی‌پور، جمشید عندلیبی، بهزاد فروهری، و  محمد‌خلیل کسایی.

شاهین سپنتا درباره پیشنهادهای مطرح شده در پرونده ثبت نی به سازمان میراث فرهنگی کشور گفت: در این پرونده پیشنهاد شد همزمان با ثبت نی در فهرست میراث ملی، خانه نائب اسدالله اصفهانی به عنوان یکی از پیشگامان هنر نی‌نوازی ایران که به نام خانه مشاهیر در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده، هرچه سریع تر مرمت و نگهداری شود.

سپنتا افزود: از دیگر پیشنهادهای مطرح در پرونده ثبت نی، اصلاح مندرجات مربوط به تاریخ درگذشت بر روی سنگ مزار نائب اسدالله اصفهانی در تخت فولاد اصفهان است. همچنین پیشنهاد شد که بنای یادبودی شایسته نام و جایگاه استاد حسن کسایی که به حق او را «پدر نی ایران» نامیده اند، بر مزار او در تخت فولاد اصفهان (تکیه سید العراقین) ساخته شود، تا نمادی فرهنگی برای پایتخت نی باشد.

ثبت نی هفت بند و شیوه نی‌نوازی اصفهان در فهرست میراث ناملموس ملی می‌تواند مقدمه‌ای برای ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران باشد.