اجرای اولین طرح جامع کارآفرینی و الگوی دانشگاه کارآفرین کشور

به گزارش گروه آموزش خبرگزاری برنا، افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و همچنین بروز برخی چالش‌ها و مشکلات در حوزه اقتصادی، منجر به آن شده است که در مهروموم‌های اخیر اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با مشکلات بسیاری روبه‌رو شود؛ به طوری که آمارهای رسمی سخن از وضعیت بغرنج‌تر بیکاری این فارغ‌التحصیلان نسبت به کسانی که مدرک دانشگاهی ندارند و یا مدرک دانشگاهی پایین‌تری دارند حکایت می‌کند.

در این میان اصحاب بازار کار هم مطرح می‌کنند که فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با افت کیفیت مواجه شده‌اند و مهارت‌هایی ندارند که بتوانند نیازهای آن‌ها را رفع کنند. بنابراین ترجیح می‌دهند به جای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی کم مهارت، از نیروهای کار تجربی استفاده کنند.

در سال‌های اخیر مسئولان بخش‌های مختلف آموزش عالی، وزارت کار و متولیان امور اشتغال در کشور سخن از الزامات و اقداماتی کرده‌اند که برای رفع این معضل باید صورت بگیرد.

در این میان مسئولان دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان در استان خوزستان آستین‌ها را بالا زده و طرح جامع کارآفرینی را در یک سال گذشته شروع به اجرا کرده‌اند؛ طرحی که مدیر مرکز کارآفرینی این دانشگاه می‌گوید، قرار است احتمال اشتغال پذیری و کارآفرینی دانشجویان را افزایش بدهد.

آنچه در پی می‌آید مشروح گفت‌وگو با محمد صالحی ویسی مدیر مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان است:

دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان از یک سال گذشته شروع به اجرای طرح کارآفرینی کرده است. این طرح با چه دغدغه‌ها و اهدافی شروع‌شده است و در حال حاضر ازلحاظ اجرایی در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

این طرح در راستای مسئولیت‌پذیری و تأثیرگذاری دانشگاه در محیط پیرامونی خود اجرا می‌شود. نکته مهم این است که اثر وجودی دانشگاه در جامعه باید قابل‌لمس باشد. در راستای این موضوع و با توجه به مسائل مختلفی که در اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و تعداد زیاد افراد جویای کار دارای مدرک دانشگاهی وجود دارد از زمان مدیریت جدید دانشگاه در سال ۱۳۹۴ دانشگاه بهبهان تلاش کرده از وضع موجود به وضع مطلوب که همان دانشگاه کارآفرین و مأموریت گرا است حرکت کند. به دلیل ماهیت منطقه‌ای دانشگاه بهبهان، مأموریت منطقه‌ای و محلی برای این طرح تعریف شد.

در همین راستا در سال ۱۳۹۵ تیمی از اعضای هیئت‌علمی و کارشناسان دانشگاه زیر نظر مدیریت دانشگاه اقدام به برگزاری جلسات متعدد و انجام مطالعاتی این طرح کردند. پیگیری جدی مطالعات این طرح پس از نزدیک به یک سال منتهی به گزارش مکتوبی شد که بر اساس مطالعات مختلف دانشگاه‌های داخل کشور مثل دانشگاه صنعتی شریف، تهران و… و دانشگاه‌های خارجی استخراج و نوشته‌شده بود. همچنین در نوشتن این گزارش به ساختار بوم منطقه‌ای که استان خوزستان بود توجه شد.

در این گزارش گرایش به سمت دانشگاه کارآفرین را برنامه‌ریزی کرده و تلاش شد زیست بومی به‌عنوان مدل ارائه شود تا در پایان کار این زیست‌بوم، دانشگاه به سمت دانشگاه کارآفرین و پاسخگوی نسبی نیاز جامعه حرکت کند.

در اجرای طرح جامع کارآفرینی بحث اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی موردتوجه اساسی بود. دانشجویانی که ما داریم وقتی فارغ‌التحصیلان می‌شوند تحت عنوان کارشناس که تخصصی درزمینهٔ خاصی کسب کرده‌اند برای اشتغال باید منتظر آگهی‌های استخدامی بخش خصوصی و دولتی باشند تا بتوانند درجایی جذب شوند.

از طرف دیگر کارفرمایان برخی اوقات گلایه می‌کنند که فارغ‌التحصیلان کیفیت لازم موردنیاز صنایع و دستگاه‌ها را ندارند. این موضوع منجر به آن شده است که در کنار تخصصی که در دانشگاه‌ها داده می‌شود تلاش کنیم در این طرح مهارت‌افزایی هم بکنیم تا احتمال اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان را افزایش بدهیم.

در طرحی که در دانشگاه اجرا می‌شود در فاز اول ما افزونه‌های جدیدی به دانشجو اضافه می‌کنیم تا مهارت دانشجو افزایش پیدا کند.

بررسی‌ها نشان داد که هم‌اکنون انجمن‌های علمی، جهاد دانشگاهی و دانشگاه‌های مختلف مدارکی را در حوزه مهارت‌آموزی برای دانشجویان صادر می‌کنند. این اتفاق خوبی بود اما اشکالی که وجود داشت این بود که ما اگر این کار را همانند مراکز دیگر انجام می‌دادیم به دلیل اینکه دانشگاه مادر نبودیم مدرک ما از تأثیرگذاری کمتری نسبت به این دانشگاه‌ها برخوردار می‌شد و همچنین با این اقدام به مدرک‌گرایی دامن می‌زدیم.

یکی دیگر از نکاتی که موردتوجه قرار دادیم این مسئله بود که احتمال دارد برخی از نیروهای ما جذب بازار کار بین‌المللی شوند. با توجه به این مسئله تلاش می‌کنیم نیروی کار خود را بر اساس الزامات و ویژگی‌های بین‌المللی تربیت کنیم. به‌عنوان‌مثال کارشناس مهندس عمرانی که برای طراحی سازه‌های ورزشی تربیت می‌کنیم به‌گونه‌ای تربیت کنیم که در خارج از کشور هم بتواند کار کند. متأسفانه در بحث اشتغال نگاه‌ها فقط معطوف به بازار کار داخل است و توجهی در کشور به بازار کار بین‌المللی وجود ندارد.

توجه به بازارهای بین‌المللی چند مزیت داشت؛ مزیت اول این بود که وقتی فردی جذب شرکتی در خارج از کشور می‌شود بااحساس هویت، تعهد و مسئولیت‌پذیری که دارد به توسعه فرهنگ ایران کمک می‌کند و اگر فرد بتواند ازلحاظ کاری خود را اثبات کند تبدیل به برندی می‌شوند که باعث می‌شود آن شرکت دوباره از ایران بخواهد جذب نیرو کند.

نکته مهم دیگر ارزآوری برای کشور است. وقتی نیروهای کار ما جذب شرکت‌های خارجی می‌شوند با جذب بیشتر نیرو از ایران، برای کشور ارزآوری به وجود خواهد آمد.

مزیت دیگر افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور است. به این نحوه که نیروهای ایرانی که جذب این شرکت‌ها می‌شوند به‌مرور در مدیریت این شرکت‌ها جایگاه پیدا می‌کنند و می‌توانند برای حضور این شرکت‌ها در ایران اثرگذار باشند.

بین‌المللی اندیشیدن نکته بسیار مهمی است که ما در طرح خود آن را لحاظ کردیم؛ یعنی ما هر اقدامی که انجام می‌دهیم باید به ظرفیت‌های ملی و بین‌المللی و منطقه‌ای آن اقدام توجه کنیم تا بتوانیم از مزیت‌های این عرصه‌ها بهره ببریم.

برای اجرای این طرح بررسی انجام دادیم تا ببینیم سازمان بین‌المللی کار در ایران مدارک چه دستگاه‌ها و نهادهایی را تائید می‌کند. البته سازمان فنی و حرفه‌ای از مهروموم‌ها قبل این برند را دریافت کرده بود و آیین‌نامه‌هایی تحت عنوان آموزش مشاغل تعریف کرده که ما اساس را استفاده از همین آیین‌نامه‌ها گذاشتیم. در این طرح تلاش کردیم کمترین تکانه را به دانشگاه وارد کنیم و با حفظ وضع موجود افزونه‌ها را به دانشجویان اضافه کنیم.

این طرح در اسفند ۱۳۹۶ توسط دکتر منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری طی مراسمی رونمایی شد و بعد مستندات طرح به هیئت‌امنای دانشگاه ارسال شد و در آنجا به تصویب رسید و بعدازاین مرحله الزامات اجرایی کردن طرح هم تصویب شد.

همچنین درخواست کردیم اعتباراتی در اختیار ما قرار بگیرد تا بتوانیم این طرح را اجرا کنیم که اتفاق نیفتاد. اما خوشبختانه از اعتبارات داخلی خود دانشگاه سال ۱۳۹۷ این کار را انجام دادیم. اما اعلام کردیم این برنامه جدید که می‌تواند پیامدهای مختلفی داشته باشد تا زمانی که بازخوردها گرفته نشود تکثیر نشود.

از نکات مهم این طرح استقرار مرکز شایستگی حرفه‌ای دانشجویان در دانشگاه بود. آیین‌نامه (ASD) و (CAD) که در سازمان فنی و حرفه‌ای تعریف‌شده بود را ما به‌عنوان اولین دانشگاه‌های منطقه جنوب غرب کشور عملیاتی کردیم و فضایی اختصاص دادیم تا مرکز مهارت دانشجویان در داخل دانشگاه ایجاد شود.

ممکن است برخی از دوستان مطرح کنند که این کار را قبلاً انجام‌شده است. این حرف درست است اما در طرح‌های قبلی اشکالی وجود داشت که ما در این طرح رفع کردیم. قبلاً برای مهارت‌آموزی دانشجویان را به این مراکز می‌فرستادند اما در این طرح دسترسی دانشجویان راحت‌تر شده چراکه مرکز در محیط دانشگاه است و دانشجویان می‌توانند بخش‌های مختلف مهارتی را در آن پیاده کنند و از اوقات فراغت خود استفاده کنند.

برای شکل دادن به این مرکز از ظرفیت‌های بین بخشی استفاده کردیم. طبق تفاهم‌نامه‌ای که بین دانشگاه و سازمان فنی و حرفه‌ای استان خوزستان منعقد شد بخشی از تجهیزات را از این سازمان تهیه کردیم و بخشی را هم خود دانشگاه بر عهده گرفت و به این صورت مرکز مهارت افزایی دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیا بهبهان راه افتاد.

اجرای طرح در یک سال گذشته چه پیامدهایی در برداشته است؟

در اسفندماه سال گذشته که آیین‌نامه‌های مهارت افزایی دانشجویان ابلاغ شد دانشگاه بهبهان از سوی سازمان فنی و حرفه‌ای استان خوزستان به‌عنوان الگو مورد تائید قرار گرفت.

در آیین‌نامه‌های جدید مشکلاتی که در آیین‌نامه‌های قبلی وجود داشت مرتفع شده است و امکان استقرار مرکز مهارت‌آموزی در دانشگاه‌ها با آیین‌نامه جدید فراهم است و همه دانشگاه‌ها می‌توانند از این آیین‌نامه‌ها استفاده کنند.

نکته اساسی این است که طرح جامع کارآفرینی اگر فقط به دنبال مهارت افزایی باشد ناقص می‌ماند. افزایش مهارت دانشجویان به‌تنهایی کافی نیست چراکه دانشجو باید منتظر آگهی استخدام بماند تا بتواند با مهارت‌هایی که کسب کرده در رقابت پیروز شود اما ما میدانیم با محدودیت آگهی‌های استخدامی و تعداد زیاد دانشجویان امکان رسیدن به اشتغال خیلی کم خواهد بود؛ بنابراین ما باید از ظرفیت‌های مختلف برای اشتغال استفاده کنیم و این امر جز با مسئله کارآفرینی امکان‌پذیر نیست.

بنابراین با این تحلیل در مرکز جامع کارآفرینی دانشگاه علاوه بر مسئله مهارت به این مسئله که دانشجو خود بتواند کارآفرین هم شود توجه کردیم. در زیست‌بوم طرح جامع کارآفرینی دانشجو بعد از گذراندن دوره‌های مهارتی، مفاهیم کسب‌وکار را می‌گذراند. اشکالی که در برگزاری دوره‌های مهارتی در مراکز مختلف وجود داشت این بود که دوره‌های مهارتی به‌صورت جزیره‌ای برگزار می‌شدند و ارتباطی با نیازهای جامعه هدف نداشتند. اما در این طرح کار، کارشناسی انجام دادیم تا این معضل را حل کنیم.

همکاران دانشگاهی ما بازار کار را رصد کردند و نیازهای بازار را مشخص کردند و دوره‌ها و بسته‌های مهارتی متناسب با آن تدوین شد؛ به‌عنوان‌مثال فردی که می‌خواهد کارشناسی عمران بگیرد و درزمینهٔ طراحی کار کند، نیازها و مهارت‌هایی که او باید داشته باشد مشخص شد و بر آن اساس دوره‌های مهارتی تعیین شد. در این بسته‌های مهارتی، دانشجو هم‌زمان و موازی با دروس خود این بسته‌ها را می‌گذراند تا در کنار نظریه‌ها، مهارت‌های عملی را هم فرابگیرد. این ترم بندی شدن مهارت‌ها، دانشجو را از سردرگمی نجات می‌دهد.

در طرح جامع کارآفرینی فردی که در مقطع لیسانس فارغ‌التحصیل می‌شد را به‌عنوان متخصص تعیین کرده بودیم و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری در جایگاه متخصص پژوهشگر قرار می‌گرفتند که بخشی از این‌ها جذب بازار کار می‌شدند و بخشی هم بیکار می‌ماندند چون درزمینهٔ مهارت دچار مشکل بودند. بنابراین ما افزونه‌های مهارتی را به این افراد اضافه کردیم و فرد از متخصص پژوهشگر به متخصص پژوهشگر ماهر و بعدازآن متخصص پژوهشگر ماهر کارآفرین و درنهایت متخصص پژوهشگر ماهر کارآفرین خلاق تبدیل می‌شد. وقتی فرد به این مرحله می‌رسد خود می‌تواند اشتغال آفرینی کند.

در نیم سال تحصیلی ۹۷-۹۶ ده عنوان دوره را برگزار کردیم. برخی دوره‌ها به دلیل رغبت دانشجویان تکرار شدند. در این دوره‌ها ۲۶۱ دانشجو شرکت کرده است که حدود ۱۸ درصد دانشجویان دانشگاه بهبهان می‌باشند. این دانشجویان سی هزار نفر ساعت آموزش دیدند. این ساعت آموزش از کل تعهد سازمان فنی و حرفه‌ای استان خوزستان که یازده هزار نفر ساعت را تعهد کرده بیشتر است. از هر دانشجو در حد بسیار پایینی یعنی حدود چهل هزار تومان هزینه دوره دریافت شده است و حدود ۱۶ ساعت آموزش برای هر دانشجو ارائه‌شده است.

در نیم سال دوم هم ۲۴ هزار نفر ساعت با متوسط ۱۲۸ ساعت برای هر نفر آموزش ارائه دادیم. درواقع طبق این آمار در یک سال گذشته حدود ۱۵ درصد دانشجویان دانشگاه را آموزش دادهایم.

چه اهدافی برای طرح جامع کارآفرینی قرار داده‌اید که باید در سال‌های آتی به آن‌ها دست پیدا کنید؟

اشتغالی که در سال اول تعریف کرده بودیم هفتاد نفر بود و برآورد کرده بودیم حداقل پنجاه‌درصد دانشجویانی که موفق به گذراندن بسته‌های مهارتی می‌شوند بتواند به‌صورت مستقیم جذب بازار کار شوند که البته هنوز ارزیابی دقیق در مورد سال گذشته وجود ندارد.

اما با توجه به نوع دوره‌های ما که سعی می‌کنیم کاملاً کاربردی و با استفاده از کارگاه‌ها صورت می‌گیرد احتمال جذب دانشجویان در بازار کار خیلی بیشتر می‌شود. به عنوان‌مثال در سال گذشته دوره پرورش زالو گذاشتیم و دانشجویان را ملزم کردیم بعد از اتمام دوره کار راه بیندازند و کارآفرینی کنند. البته در کنار مهارت‌آموزی و کارگاه، مفاهیم کسب‌وکار هم به دانشجویان ارائه شد.

یکی از ویژگی‌های طرح جامع کارآفرینی دانشگاه بهبهان اجرای دوره‌ها به‌صورت عملی است؛ یعنی اگر به‌عنوان‌مثال دوره‌ای و یا ایده‌ای مطرح شود دانشگاه تأمین اعتبار می‌کند تا در یک فضای کوچک‌تر دانشجویان با همراهی اساتید آن را به‌صورت عملی اجرا کنند. به‌عنوان‌مثال اگر دوره پرورش ماهی بگذاریم باید استخرهای کوچکی برای آن توسط دانشجویان راه‌اندازی شود و به‌صورت عملی اما در چارچوب کوچک پرورش ماهی انجام بدهند. البته اساتید در کنار دانشجویان هستند و در این طرح‌ها آن‌ها را راهنمایی می‌کنند.

یکی از مزایای این کار شبکه‌سازی توسط دانشجویان است. در این اقدامات دانشجویان باهم شبکه می‌شوند و بعد از فارغ‌التحصیلی هم اگر بخواهند کار راه بیندازند از این شبکه خود می‌توانند استفاده کنند. درواقع گروه‌های جمعی کاری در طرح جامع کارآفرینی شکل می‌گیرد.

در طرح جامع کارآفرینی بعدازاینکه مهارت‌ها به دانشجو آموزش داده شد به دانشجو کمک می‌شود تا بتواند ایده خود را عملیاتی کند. راه‌اندازی مراکزی مثل خانه استارتاپ دانشگاه، مرکز نوآوری، مرکز رشد و واحدهای فناور در این جهت بود تا دانشجو بتواند از ایده خود، کارآفرینی کرده و درآمد کسب کند.

در طرح جامع کارآفرینی دانشگاه خاتم‌الانبیاء بهبهان، به دانشجویان در سال گذشته بیش از سازمان فنی و حرفه‌ای استان خوزستان آموزش‌های مهارتی داده‌شده است و این آموزش‌ها در راستای حل مشکلات بومی استان خوزستان است.

دانشگاه بهبهان برای حل مشکلات منطقه بومی خود چه اقداماتی انجام داده است؟

جامعه‌محوری از نکات خیلی مهمی است که در طرح جامع کارآفرینی موردتوجه قرار گرفته است. دانشگاه بهبهان ارتباط بسیار نزدیکی با دستگاه‌ها، نهادهای اجرایی و شرکت‌های شهرستان و استان دارد. من به‌عنوان مدیر مرکز کارآفرینی دانشگاه در همه جلسات کارگروه شهرستان شرکت می‌کنم. بنابراین همه مسائل و مشکلات اشتغال و همچنین نیاز دستگاه‌ها و شرکت‌ها را کاملاً رصد می‌کنیم. دستگاه‌ها نیازهای خود را به دانشگاه ارائه می‌دهند یا ما پیشنهاد می‌دهیم. درنتیجه این فرایند تا به امروز طرح‌های خوبی را با دستگاه‌های مختلف اجرا کرده‌ایم.

همچنین تقریباً هر یک از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه، یک طرح کارآفرینانه متناسب با رشته خود را در دست اجرا دارند که مربوط به یکی از مشکلات استان می‌شود. اعضای هیئت‌علمی دانشگاه بهبهان از داخل اتاق‌های خود بیرون آمده‌اند و در سطح جامعه با مسائل و نیازها پیوند دارند و این نیازها در چهل تیم استارتاپی که در دانشگاه تشکیل شده است مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس راه‌حل ارائه می‌شود.