سرعت پخش اخبار کرونا وحشتناک‌تر از ویروس کرونا

دنیای امروز جهان پرمخاطره‌ای است که ترس از وقوع برخی وقایع، زندگی انسان را بیشتر از وقوع آن، تحت تأثیر قرار داده است و اضطرابی منتشر زندگی جمعی او را تحت شعاع قرار می‌دهد. چندی است که افکار عمومی اکثر کشورها نگرانِ ویروسی جدید موسوم کرونا (با نام علمی کووید19) شده و حساسیت‌های اجتماعی متعدد و متفاوتی از اتخاذ تدابیر پیشگیرانه در داخل کشورها گرفته تا تغییر در دیپلماسی و روابط سیاسی و اقتصادی را در پی داشته است..

فارغ از مبدأ، دلایل و چگونگی انتشار این ویروس، آنچه از منظر جامعه‌شناسی تأمل می‌باشد، فراگیری و چگونگی واکنش اجتماعی، تعاملات جامعه به‌ویژه ساختار حاکمیت و گروه جمعی نسبت به آن است. در این میان از یک‌سو ساختار قدرت با سازوکارهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در مورد پیش‌گیری و کنترل شیوع ویروس و از طرف دیگر شهروندانی که ترس از ابتلا، آنان را به سمت واکنش‌های هیجانی سوق می‌دهد، در دو سوی این گردونه گرفتار بیم و واهمه هستند و در این میان، جامعه پزشکی و بهداشتی قشری است که کنشگر واقعی و رابط این دو سوی جامعه است.

در دنیای امروز که به‌مثابۀ کارخانۀ خطر و ترس مداوم در حرکت است، جامعه باوجود احتمال خطرات متعدد سیاسی، زیست‌محیطی، طبیعی و ... تقدیرگرایی را مطرود و امنیت را به‌صورت فزاینده مطالبه می‌کند. به همین دلیل و با توجه به‌سرعت انتقال اطلاعات و انعکاس اخبار هرگوشه از دنیا در کوتاه‌ترین زمان ممکن، ضروری است که انسان دیرباور و بی‌پناه امروز را در هجوم مخاطرات مختلف یاری رسانید. در دوران خطر، جامعه بیشتر نگاه به ساختارهای حاکمیتی و امید به تصمیم‌های مدبرانه آنان دارد و آنچه در این دنیای پرسرعت، اهمیت دارد، قدرت انطباق و مدیریت صحیح و بهینه اوضاع است تا بتوان در کمترین زمان و با حداقل هزینه شرایط را تحت کنترل قرار داد. متقابلاً هرگونه آشفتگی و ناهماهنگی در تصمیم‌سازی و تدارک امکانات و ادارۀ سریع اوضاع، جامعه را بیشتر دچار نگرانی و واکنش‌های هیجان‌آمیز می‌کند.

علاوه بر سرعت انتشار خود ویروس، آنچه در مورد کرونا نسبت به ویروس‌های منتشرشده در دهه‌های اخیر، حساسیت بیشتری برانگیخته، سرعت پخش اخبار آن است که افکار عمومی را به وحشت انداخته است. تجربه موفق چین در مقابله و کنترل این ویروس علاوه بر اینکه جای تحسین فراوان دارد؛ گویای نکات قابل‌تأملی در تعامل ساختارها و عناصر جامعه با هم در مواجهه و کنترل این شرایط دارد که شامل اراده همگانی، تلاش در شناخت و آگاهی از ویژگی‌های این ویروس، مسئولیت جمعی و تلاش گسترده سیستم سیاسی چین برای کنترل شیوع کرونا در سطح جامعه چین دارد که با ایجاد اعتماد اجتماعی، اراده جامعه و حاکمیت را همسو قرار داد و در مدت کوتاهی توانست شیوع ویروس را کنترل نماید. باوجود تغییرات گسترده‌ای که در شیوه‌های تعامل جامعه و قدرت سیاسی به وجود آمده است اما مفاهیم سنتی همچنان رنگ و بوی خود را حفظ کرده‌اند؛ تجربه چین نشان داد به‌رغم همه ابهامات و ناشناخته‌ها در مورد ویروس جدید از یک‌سو و انتشار گسترده اخبار در فضای مجازی جهانی و شیوه برخورد دنیا با چین در این شرایط، اگر حاکمیت و جامعه اراده‌ای مشترک و محکم به دور از حواشی داشته باشند، موفق خواهند بود.

بیش از 10 روز از اعلام رسمی شیوع کرونا ویروس در ایران می‌گذرد و هر روز آمار مبتلایان و قربانیان آن بالا می‌رود؛ اما باوجود تجربه چین و انتشار اخبار آن در همه دنیا، گویی ایران به‌یک‌باره با این مسئله مواجهه شده و نوعی دستپاچگی سیاسی و اجتماعی دامن جامعه را گرفته است و همانند بسیاری از وقایع اجتماعی پیشین، موجی از طنز تا انتقاد و شایعه و اخبار و تحلیل-های غیر مستند به راه افتاده است.  انفعال نظام سیاسی در آغاز ورود کرونا ویروس در کشور، جامعه را نیز در حالت انفعالی فرو برد و ابهام در آمار منتشر شده، شیوه برخورد با موضوع، اظهارنظرهای غیرتخصصی و .... به‌رغم نیاز جدی جامعه به همدلی و همراهی، نوعی هراس جمعی از اینکه چه خواهد شد به راه انداخت.

از منظر جامعه‌شناسی سیاسی و در بررسی تعامل جامعه و نظام سیاسی، رصد و عکس‌العمل اجتماع در مواقع بروز حوادث و فجایع جمعی به چگونگی و میزان اعتماد به ساختار سیاسی (که امکانات و قدرت کنترل وضعیت موجود را در اختیار دارد) برمی‌گردد. بخش عمدۀ موج اضطراب و هراسی که با شیوع ویروس کرونا در جامعه شکل گرفت، به شرایط متلون جامعه در ماه-های اخیر مرتبط است که اعتماد عمومی را خدشه‌دار نموده است. هنگام ایجاد بحران‌های اجتماعی مثل شیوع بیماری، همبستگی اجتماعی بالایی لازم است که بتوان به‌سرعت بر اوضاع مسلط شد، از این رو این روزها باید بیش از پیش مراقب اعتماد و همبستگی جامعه بود. ساختار سیاسی باید با مدیریت صحیح و سریع و اطلاع‌رسانی درست اخبار و کنش‌های کلامیِ منطقی و همین‌طور با تکیه بر توان جمعی جامعه و بسیج امکانات، سعی در بالا بردن اعتماد جامعه داشته باشد. در چنین شرایطی تناقض در گفتارها و مراجع متعدد تصمیم‌گیری، فرصت را به ضرر جامعه از دست میدهد و اینجاست که ساختار سیاسی با چالش‌های عمیق تری نیز مواجه می‌گردد. اعتماد جمعی موتور محرکه جامعه به سوی پیشرفت و ترقی است، این امر نباید دستاویز سلایق و تصمیم‌های نابخردانه قرار گیرد.

به نظر می رسد چگونگی مواجهه با شیوع کرونا در ایران و غلیان هیجان اجتماعی می تواند اثرات مخربی بر جامعه داشته باشد که در آینده خود را بروز می دهد؛ اما آنچه جای امیدواری دارد این است که در این دوره تهدید، بتوان فرصتی طلایی برای همگرایی، همدلی و همبستگی اجتماعی ساخت و بدنه جامعه با مشارکت فعال در کنترل شیوع بیماری کرونا، هم خود را تقویت کرده و از حالت رخوت و خستگی بیرون آید و هم ساختار سیاسی را با خود همسو گرداند. لذا به نظر می رسد به دور از هیاهوهای خبری و فضای رسانه ای مجازی، باید به صورتی واقع بینانه با مسأله برخورد کرد و شرایط موجود را به عنوان تجربه ای ملموس که بسیار آموخته ها دارد، نگرسیت و تحلیل و تبیین نمود. در سلسله نوشتارهایی سعی بر این است که به این موضوع پرداخته شود.