دهم تیرماه ۶۵ ؛ روزی ماندگار در تاریخ جنگ

به گزارش برنا از ایلام؛ این شهرستان به خاطرموقعیت استراتژیک درجلگه بین النهرین، در ادوار مختلف تاریخی نبرد‌های مهمی به خود دیده است و از زمانی که حزب بعث در عراق روی کارآمد بخصوص در سال۱۳۴۷ مورد طمع آن رژیم بود.
شهر مرزی مهران در ۸۵ کیلومتری جنوب مرکز استان ایلام واقع شده است، این شهر در گذشته منصورآباد نام داشت که در سال ۱۳۰۹ با تصویب فرهنگستان زبان فارسی به نام مهران نامگذاری شد.
با گذشت سال¬ها از دوران حماسه و ایثار و جهاد و شهادت، هم¬چنان یاد شهیدان حماسه آفرین ۸ سال دفاع مقدس مایه مباهات ملت ماست و خاطره ایثار و رشادت رزمندگان شجاع اسلام جان و دل را گرمی و طراوت می¬ بخشد. خاطره پیروزی¬‌های باشکوه و افتخارآفرین رزمندگان اسلام همچون آزادسازی مهران از چنگال اشغال¬گران بعثی در دهم تیرماه ۱۳۶۵ طی عملیات کربلای یک، هرگز از ذهن ملت و از صفحات درخشان تاریخ پاک نخواهد شد.
هرچند در این ماموریت سخت و دشوار در روز‌های گرم و سوزان تابستان همراه با طوفان شن و در بیابان¬ها و شن¬زار‌های خشک و کوه و دره ¬های خشن، تحرک و جنگیدن با دشمن تا بن دندان مسلح که بر بالای ارتفاعات مستقر بود بسیار غیر قابل باور می¬ نمود، اما رزمندگان جوان و جان برکف و فدائیان مکتب ولایت همه رنج¬‌ها را به جان خریدند و با همت و اراده بر کوه مشکلات فائق آمدند تا آنجا که خون سرخ¬شان بر تخته سنگ¬‌ها و شن¬زار‌ها جاری شد، ولی حرف نایب امام زمان¬شان بر زمین نماند و اراده الهی تحقق پیدا کرد که: «و ماالنصر الا من عندالله العزیز الحکیم» آری «خدا مهران را آزاد کرد».
در حقیقت این قدرت الهی بود که از آستین رزمندگانی شجاع و با اخلاص به درآمد و بر فرق ارتش متجاوز و اشغالگر کوبیده شد، شهر مهران را از لوث وجود ناپاکان پاک نمود و این قطعه از میهن عزیزمان را به آغوش وطن بازگرداند؛ از این رو، بزرگ¬داشت این روز پرافتخار نشانه سپاس به درگاه ایزد منّان و شکرگزاری برای این نصرت الهی است.
تصرف فاو در عملیات والفجر ۸ به دست رزمندگان اسلام شوک سختی به صدام و حامیانش وارد کرد. در پی این شکست مفتضحانه، دستگاه¬های اطلاعاتی غرب و کمپانی ¬های عظیم تسلیحاتی آمریکا، اروپا و شوروی کمک¬‌های آشکار و پنهان خود را به سوی بغداد سرازیر کردند. بغداد با کمک مشاوران خارجی، استرات‍ژی جدید نظامی خود را با عنوان «دفاع متحرک» پایه ریزی کرد. اولین قربانی دفاع متحرک مهران بود. شهری که هنوز زخم ¬های گذشته ¬اش التیام نیافته بود در ۲۷ اردیبهشت ¬ماه ۱۳۶۵ برای سومین بار به تصرف بعثی ¬ها درآمد. پس از اشغال مهران برخی شواهد نشان¬دهنده این بود که دشمن از حملات زمینی خود دست برنداشته و همچنان در محور‌هایی خود را آماده تک می¬کند و احتمال داده می ¬شد در صورتی که نیرو‌های خودی به دشمن مجال بدهند، قصرشیرین و سپس سومار نیز مانند مهران به تصرف عراق در خواهد آمد. در صورت ادامه این روند، آثار و تبعات سیاسی نظامی نامناسبی برای کشور به رقم می¬خورد. همین ضرورت ¬های سیاسی و نظامی برای اجرای عملیات بود که حتی امام خمینی (ره) را پی¬گیر تسریع در آزادسازی مهران کرده بود تا جایی که ایشان مکرراً درباره مهران سؤال می¬ کردند؛ به¬ طوری که دو بار به مسؤلان جنگ فرمودند: «پس مهران چه شد؟»
عملیات کربلای یک
ارتش متجاوز رژیم بعث عراق پس از ناکامی در بازپس‌گیری فاو از رزمندگان ایرانی و برای جلوگیری از حملات گسترده ایران، در پی حملات متعدد در غرب کشور، شهر مهران را به تصرف در‌آورد و با هیاهو آن را به رخ جهانیان کشید. عراقی‌ها جشن گرفتند و گفتند نیرو‌های طلایی صدام در عملیات خونخواهی قهرمانانه مهران را فتح کردند. سرباز عراقی رادیو با چنان آب و تابی خبر فتح مهران را اعلام کرد که گویا تهران را فتح کرده اند. صدام اعلام کرد مهران مهریه فاو است و تا زمانی که ایران در فاو است، آن‌ها هم محکم و استوار در مهران خواهند ماند.
بنا بر ضرورت مقابله با استراتژی «دفاع متحرک» عراق به عنوان رویکردی جدید از سوی دشمن که بنا بر آن قصد داشت از لاک تدافعی به در آمده و برای مقابله فعال با ایران بار دیگر تصرف مناطقی از خاک کشور را آغاز کند، عملیات کربلای یک و آزادسازی شهر مهران در ساعت ۲۲:۳۰ شب دهم تیرماه ۱۳۶۵ با هدف بازپس‌گیری مهران و تصرف ارتفاعات مهم و استراتژیک قلاویزان و با رمز یا ابوالفضل العباس ادرکنی آغاز شد. در این عملیات که با لبیک به درخواست امام راحل (ره) مبنی بر تعیین تکلیف هر چه سریع¬تر مهران، تنها ۴۵ روز پس از اشغال مهران انجام گرفت، رزمندگان اسلام با رعایت اصل غافلگیری و با سرعت عمل، پس از پشت سرگذاشتن موانع ایذایی و میدان‌های مین به مواضع دشمن وارد شدند. مقر تیپ‌های پیاده ارتش متجاوز صدام به سرعت در هم شکست و ۱۷۵ کیلومتر مربع از زمین‌های تحت اشغال آزاد شد. عملیات غرور آفرین کربلای یک، برگ زرین دیگری بر دفتر مقاومت مردم ایران افزود و طومار استراتژی «دفاع متحرک» رژیم بعث و حامیان بین المللی او را در هم پیچید.
منطقه عملیات
این منطقه عملیاتی از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی ارتفاعات قلاویزان و پاسگاه مرزی بهرام آباد و از شرق به جاده مهران – دهلران منتهی می¬ شد. تلاش اصلی بر انجام عملیات از محور ارتفاعات قلاویزان و یال¬های آن تا رودخانه گاوی در نظر گرفته شد. بر همین اساس، عملیات در سه مرحله به ترتیب زیر طراحی شد:
مرحله اول: تأمین ارتفاعات قلاویزان ایران تا روستای امام زاده سید حسن.
مرحله دوم: تأمین ارتفاعات «جبل حمرین» تا «شیار مگ سوخته» و در امتداد آن، تأمین روستا‌های بهین، بهروزان و هرمزآباد.
مرحله سوم: تصرف خاکریز عملیات والفجر ۳، روستای فرخ¬آباد تا زیر ارتفاعات ۲۲۳ قلاویزان و در نتیجه مهران در این مرحله تأمین شد.
استعداد قوای خودی در عملیات
در عملیات آزادسازی مهران، رزمندگانی از سراسر کشور حضور داشتند؛ حضور رزمندگانی از سراسر کشور در عملیات کربلای یک که منجر به آزادسازی مهران شد، نشانگر این است که هرجای ایران در معرض تهدید قرار گیرد، همه ملت ایران برای دفاع از آن بسیج خواهند شد.
در این عملیات که «قرارگاه نجف» هدایت آن را به عهده داشت یگان¬های زیر وارد عمل شدند:
- لشکر ۲۷ محمد رسول ا... (ص) با هفت گردان پیاده به علاوه گردان تانک.
- لشکر ۱۷ علی بن ابی طالب (ع) با سه گردان پیاده به علاوه یک گروهان تانک.
- لشکر ۵ نصر با سه گردان پیاده.
- لشکر ۲۵ کربلا با چهار گردان پیاده به علاوه یک گردان تانک.
- لشکر ۱۰ سیدالشهدا (ع) با سه گردان پیاده.
- لشکر ۴۱ ثارا... (ع) با چهار گردان پیاده به علاوه گردان تانک.
- تیپ مستقل ۲۱ امام رضا (ع) با دو گردان پیاده.
- تیپ مستقل ۱۵ امام حسن (ع) با پنج گردان پیاده.
- تیپ مستقل ۶۶۲ بیت المقدس با دو گردان پیاده.
- گردان مستقل ۳۸ زرهی ذوالفقار با یک گروهان تانک.
- ۲ گردان توپخانه سپاه به علاوه چهار گردان توپخانه ارتش.
شرح عملیات
مرحله اول عملیات در ساعت ۳۰: ۲۲ روز ۹ تیر ماه ۱۳۶۵ با رمز یا «باابوالفضل العباس ادرکنی» آغاز شد و نیرو‌های خودی در اغلب محور‌ها خطوط دشمن را شکسته و تا قبل از روشنایی صبح ضمن انهدام بیش از ۱۰ گردان پیاده عراق، اهداف مرحله اول و قسمتی از مرحله دوم عملیات را به تصرف درآوردند.
ساعاتی بعد، دشمن با به کارگیری نیرو‌های احتیاط خود به محور امامزاده سید حسن پاتک کرد که با مقابله قوای خودی خنثی شد. سپس، یگان ¬های خودی با مشاهده از هم گسیختگی نیرو‌های دشمن، عملیات را بدون وقفه ادامه دادند.
در شب دوم، تمامی یگان¬های عمل کننده ضمن پیشروی در باقی مانده محدوده مرحله دوم عملیات، تا قبل از روشنایی صبح، خط سراسری – از هرمزآباد تا شیار مگ سوخته – را کاملاً تأمین کرده و مقداری از محدوده مرحله سوم عملیات را نیز تأمین کردند.
از آغاز روز دوم (۱۱ تیر ماه ۶۵)، عملیات در تمامی محور‌ها ادامه یافت و نیرو‌های رزمنده ضمن به اسارت درآوردن تعدادی از نیرو‌های دشمن، به باغ کشاورزی وارد شدند و سپس در حدود ساعت ۱۲ این روز نیز شهر مهران آزاد شد.
ساعت شش صبح روز سوم، دو تیپ گارد ریاست جمهوری عراق به ارتفاع ۲۱۰، پاتک زد و پس از یک درگیری سخت ارتفاع مذکور را تصرف کرد. به همین خاطر، نیرو‌های خودی مستقر در این منطقه حدود ۲۰۰ متر عقب آمدند.
در ادامه عملیات، رزمندگان از محور‌های «قلعه کهنه» و «فرخ¬آباد» به طرف تپه¬های «غلامی» و پاسگاه «دراجی» حرکت کرده و ضمن پاکسازی کامل منطقه، تعداد زیادی از نیرو‌های دشمن را به اسارت درآوردند.
در جریان مرحله چهارم عملیات که از ساعت ۲۴ روز ۱۲ تیرماه ۱۳۶۵ آغاز شد، با ورود قوای خودی به روستای فیروزآباد، دشمن عقب¬ نشینی کرد. سپس خاکریزی از فیروزآباد تا یال¬‌های ارتفاعات قلاویزان ساخته شد. درگیری، همچنان در اطراف ارتفاعات ۲۲۳ ادامه داشت و دشمن، فشاری قابل ملاحظه در نقاط مختلف وارد کرده، تنها ارتفاعات فوق را در تصرف خود نگه داشته بود. حدود «ساعت ۷ صبح» روز چهارم (۱۳ تیر ماه ۶۵) پاتک شدید دشمن روی ارتفاعات قلعه آویزان – به منظور تصرف قله ۲۰۰، شروع شد؛ لیکن با مقاومت و حملات پی در پی قوای خودی، این پاتک شکست خورد.
در روز پنجم، ارتفاع ۲۱۰ مجدداً به تصرف نیروی خودی درآمد و در سحرگاه روز ششم نیز رزمندگان در مرحله پنجم عملیات با حمله به ارتفاع ۲۲۳، ضمن تأمین اهداف تعیین شده، قرارگاه تاکتیکی لشکر ۱۷ زرهی عراق را به تصرف درآوردند.
در تاریخ ۱۸ تیر ۶۵، علاوه بر تصرف باقی مانده یال¬های غربی ارتفاع ۲۲۳، قرارگاه تاکتیکی تیپ ۲۴ مکانیزه عراق منهدم و فرمانده آن به همراه تعدادی دیگر اسیر شد.
نتایج عملیات و شهدای شاخص
ده روز جنگ و مقاومت در منطقه مهران با انهدام چندین تیپ و لشکر رژیم بعث به آزادسازی ۱۷۵ کیلومترمربع از خاک ایران و عراق، از جمله جاده دهلران ـ مهران ـ ایلام، شهر مهران و بیش از ۸ روستای اطراف آن، ارتفاعات حساس قلاویزان و «حمرین» خصوصاً بلندترین قلّه منطقه (قلّه۲۲۳) و دو پاسگاه مرزی منجر شد. همچنین عقبه¬‌های دشمن از جمله شهر‌های «بدره» و «زرباطیه» در دید و تیر رزمندگان اسلام قرار گرفت؛ اما خون¬‌های پاکی نیز تقدیم اسلام شد. در این عملیات ۷۰۰ تن از نیرو‌های خودی شهید و ۴۵۰۰ تن مجروح شدند.
در میان شهدا نام سردار رضا دستواره قائم مقام لشکر ۲۷ محمدرسول ا...، سردار امیر مسعودی یکتا فرمانده گردان المهدی حضرت سیدالشهدا، حجت الاسلام ملک زاده امام جمعه موقت کرج و سلمان ایزدبار جانشین گردان حمزه لشکر ۱۰ سیدالشهداء (ع) به چشم می¬خورد.
عکس‌العمل رسانه‌های بیگانه پس از آزادسازی مهران
در حالی که دیوار‌های شهر مهران به نوشته «مهران آزاد شد، قلب امام شاد شد»، مزین شده بود، ناظران خارجی انتظار نداشتند که عراق علی رغم حجم انبوه تبلیغاتی که انجام داده بود، مهران را از دست بدهد. مرکز مطالعات استراتژیک لندن در گزارشی اعلام کرد که کارشناسان نظامی در لندن معتقدند عملیات مهران پدیده جدیدی را به وجود آورده که قابل بحث و بررسی است. پدیده به اسارت درآمدن بسیاری از افسران عالی رتبه ارتش عراق که میان¬شان فرمانده تیپ و جانشین لشکر و فرمانده واحد‌های مختلف ارتش هم هستند. طبق این گزارش کارشناسان نظامی در لندن علت این اسارت‌ها را عدم ایمان افسران عالی رتبه و پرسنل و سربازان ارتش عراق به ادامه جنگ و بیهوده انگاشتن ایستادگی در برابر نیرو‌های ایرانی می‌دانند.
طارق عزیز، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه عراق که نمی¬دانست در برابر خبرنگاران این شکست مفتضحانه را چگونه توجیه کند، در مصاحبه اش چیزی از شکست در مهران نگفت. فقط از کشور‌های دنیا خواست ایران را منزوی کنند و از مجهز کردن تهران به سلاح و تجهیزات نظامی و متخصصان فن خودداری کنند تا بدین وسیله تهران را برای پایان جنگ و بازگشت صلح به منطقه تسلیم اراده انسانی نمایند!
روزنامه گاردین انگلیس نوشت: «عراق با ۲۵۰۰ نفر تلفات از شهر مهران عقب نشینی کرده است. شش هفته پیش وقتی دولت عراق به مهران دست یافت با شلیک ۲۱ گلوله توپ و تظاهرات خیابانی این پیروزی را جشن گرفت، اما اینک در یک اطلاعیه مایوسانه و بی سر و صدا اعتراف می¬ کند که نیرو‌های ایران علاوه بر تصرف مهران به مرز بین المللی رسیده‌اند».