چرا علاقه هنرمندان به اجرای نمایش‌های آئینی کمرنگ شده است؟

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، نمایش‌های آئینی و مذهبی که از دیرباز در فرهنگ ما ایرانیان به‌عنوان یک نمایش فاخر و ارزشمند جایگاه ویژه‌ای دارد امروز به دلایل مختلف مورد بی‌مهری مدیران قرار گرفته و بسیاری از فعالان در عرصه هنر نمایش به این بی‌توجهی گلایه دارند.

در گفت‌وگو با چند هنرمند در عرصه هنرهای آئینی مذهبی به بررسی وضعیت این گونه نمایشی در شکور پرداختیم که در ادامه می‌خواند:

انصافی: مسئولان علاقه‌ای به نمایش های آئینی و مذهبی ندارند

جواد انصافی، کارگردان و بازیگر، مطرح عرصه نمایش، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا با اشاره به مشکلات گروه‌های نمایشی برای اجرای نمایش‌های آئینی و مذهبی گفت: از ابتدای انقلاب جشنواره آئینی سنتی داشتیم که هر ساله برگزار می‌شد. به مرور و بعد از چهار، پنج دوره که این جشنواره برگزار شد، مسئولان فرهنگی انگار دیگر علاقمند به نمایش‌های آئینی سنتی نبودند و برای همین دوره‌های برگزاری جشنواره تبدیل به دو سال یک بار و چند سال یک بار شد. بهانه‌شان هم این بود که گفتند بودجه‌ای برای برگزاری جشنواره نداریم و این نشان می‌دهد علاقه‌ای به برگزاری این جشنواره ندارند که در اولویت‌های حذف آن از ردیف بودجه قرار گرفت.

این بازیگر و کارگردان پیشکسوت عرصه هنرهای نمایشی آئینی با اشاره به اینکه فضای رقابتی جشنواره را مسئولان با هدف بی‌خاصیت کردن آن حذف کردند گفت: با توجه به اینکه هیچ‌گاه توجه جدی از سوی مسئولان فرهنگی به نمایش‌های آئینی نمی‌شد از یک جایی به بعد گفتند اصلا جوایز این جشنواره را هم حذف می‌کنیم و بیشتر جشنواره حالت دورهمی به خودش گرفت.

او ادامه داد: شیوه قهری مسئولان از جشنواره هم فراتر رفت و کار به جایی رسید که حتی کمک هزینه‌های گروه‌های نمایشی آئینی هم که برای اجرای نمایش‌ها تعلق می‌گرفت به نصف تبدیل کردند و این باعث شد بسیاری از گروه‌ها نسبت به اجرای کار خود با تمام ظرفیت بازیگران تردید پیدا کنند و برای همین گروه‌ها کوچکتر و کم جمعیت تر شد. طبیعی هم بود وقتی مثلا با بودجه 50 تومانی یک گروه می توانست دور هم جمع شوند و بعد تصمیم گرفتند این بودجه را به 25 تومان کاهش دهند دیگر سرپرست گروه نمی توانست هنرمندی را که قبلا از شهرهای دیگر به گروهشان اضافه می شد را برای کار فرا بخواند. تمام این مسائل نشان می‌دهد دولت‌ها در طول تمام این سال‌ها لااقل در عمل علاقه‌ای به جشن‌ها و مراسم‌های آئینی و تئاترهای آئینی ندارند.

بازیگر مطرح عرصه سیاه‌بازی در ادامه گفت: از طرف دیگر مردم هم وقتی این بی‌رغبتی را از سوی سیاستگذاران فرهنگی دیدند دیگر مانند قبل از نمایش های آئینی استقبال نکردند. از طرفی مشکلات اقتصادی که هر سال زندگی را برای قشر آسیب پذیر جامعه سخت تر می کند اجازه نمی دهد مردم به نمایش های آیینی توجه کنند و آن را به عنوان بخش مهمی از فرهنگ کشور ازش استقبال کنند.

انصافی اضافه کرد: به همین دلیل علاقه به اجرای نمایش‌های آئینی هم از سوی هنرمندان کمرنگ شد تا به حدی که امروزه اگر جشنواره آیینی و سنتی برگزار می شود کمتر خبری از گروه های تعزیه است. چون حمایتی از آنها صورت نمی گیرد که بتوانند در فضای نمایشی کشور فعالیت کنند.

او با اشاره به متون و اشعار تعزیه که دست به دست میان هنرمندان چرخیده است گفت: بسیاری از این متون  هنوز هم دست هنرمندان تعزیه وجود دارد و از آن استفاده می‌کنند. استاد داود فتحعلی بیگی هم چند سالی است همت کردند و بسیاری از این اشعار را در قالب کتاب‌هایی گردآوری و منتشر کردند و خدا رو شکر از لحاظ منابع متنی مشکلی وجود ندارد.

این هنرمند قدیمی کشورمان در پایان گفت: اگر مسئولان فکر جدی به حال هنر تعزیه و نمایش های آیینی نکنند همین میزان عشق و ارادتی که در میان گروه های نمایشی نسبت به این گونه از نمایش است هم کمرنگ می‌شود و از بین می رود. میراث گذشتگان ما باید دست به دست به نسل جدید برسد و این موضوع نیازمند حمایت جدی دولت از نمایش‌های آئینی است.

اکبرلو: نمایش‌های مذهبی از ناحیه مدیران محافظه کار ضربه می‌خورد/ هنرمندان کارهای سفارشی را قبول نمی‌کنند

منوچهر اکبرلو، نویسنده و پژوهشگر حوزه تئاتر، با اشاره به مشکلات به وجود آمده در عرصه اجرای نمایش‌های آئینی و مذهبی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا اظهار داشت: بخشی از کمرنگ شدن اجرای تئاترهای مذهبی و آیینی به این بر می گردد که بخش عمده‌ای اجراهای تئاتری در تماشاخانه های خصوصی روی صحنه می رود از این فضا دور است. هنرمندان فکر می کنند کسانی که روی می‌آورند به اجرای نمایش‌های مذهبی و آئینی کسانی هستند که جزو بدنه اصلی هنرمندان تئاتر نیستند و کسانی هستند که فقط در ایام مناسبتی شاهد حضورشان هستیم و این افراد تنها از طریق سفارش‌هایی که از طرف برخی نهادها می شود یک اثر را روی صحنه می برند. بنابراین کسانی که حتی دغدغه‌های مذهبی دارند و دوست دارند یک اثر دینی و آئینی را به صورت مستقل روی صحنه ببرند و از زاویه دید خودشان اجرا کنند؛ به تدریج شاهد هستیم که از این فضا دور می شوند و نمایش های دیگری تولید می کنند.

او در ادامه با انتقاد از رویه برخی از هنرمندان گفت: متاسفانه اوضاع به گونه‌ای است که برخی از هنرمندان گذشته خودشان را هم انکار می‌کنند و ترجیح می‌دهند در رزومه کاری خود کمتر از نمایش‌های آئینی و تئاترهای مذهبی که قبلا کار کردند یاد بشود. این باعث می‌شود که به تدریج با افت تولید در زمینه آثار دینی روبرو شویم.

اکبرلو با بیان اینکه مخاطب نمایش‌های آئینی هم نسبت به گذشته فرق کرده است گفت: از نظر مخاطب نیز از آنجایی که نهادهای مختلفی سفارش چنین نمایش‌هایی را می‌دهند، این نهادها و مدیران آنها ترجیح می‌دهند حساسیت کمتری ایجاد کنند و برای همین دست به قلع و قمع متن می‌زنند و نکات جذاب یک نمایشنامه را حذف می‌کنند. چراکه فکر می‌کنند نمایش مذهبی بیشتر زیر ذره‌بین است و مدیران برخی نهادهای حمایتی نگران هستند به واسطه اجرای این نمایش‌ها خودشان زیر سئوال بروند از آنجا که خودشان کمتر با هنر تئاتر و تکنیک‌های آن آشنا هستند طبیعی است در جاهایی که تحت فشار قرار بگیرند از سوی رسانه‌ها و جناح‌های سیاسی و مدیران ارشد؛ نمی‌توانند توضیح هنری کافی نسبت به تولیدات‌شان داشته باشند، برای همین ترجیح می‌دهند آثار جدید دینی که توسط جوانان پیشنهاد می‌شود که به صورت صریح به مسائل روز جامعه اشاره می‌کند را حمایت نکنند یا مانع تولید آن بشوند.

او در ادامه افزود: طبیعی است که نسل جوان و هنرمندان جوان ترجیح می‌دهند با دردسرهای حذف و جرح و تعدیل و کارشناسی‌های غلط روبرو نشوند و به سمت نمایش‌های کمدی و اجتماعی و نمایشنامه‌های خارجی بروند چون به این باور رسیدند که اگر نمایشنامه داخلی و با نگاه انتقادی بسازند بیشتر زیر ذره‌بین هستند و نهادها و رسانه‌های مرتبط جناح های سیاسی برای حذف و ضربه زدن به افراد جناح‌های روبرو انگشت اتهام خود را به سمت هنرمندان جناح مقابل ببرند و نسبت به تخریب آن حرکت کنند. برای همین بهترین و کم هزینه‌ترین کار عدم مشارکت در ساخت آثاری است که سویه‌های انتقادی و دینی آن پر رنگ است.

این پژوهشگر حوزه نمایش در ادامه افزود: نکته دیگر این است که مدیران به این نتیجه رسیدند که مخاطبان از نمایش‌های مذهبی استقبال نمی‌کنند و برای همین در چند سال اخیر رو آوردند به افراد مشهورتر و کارگردان‌های حرفه‌ای‌تر و از آنها می‌خواهند که مضامین مذهبی را به شکل غیر مستقیم‌تر ارائه بدهند. از آنجایی که ذهنیت سفارشی بودن بین مدیران و هنرمندان وجود دارد بعضا هنرمندان تئاتر از این فضا استقبال نمی‌کنند. بدیهی است هر چقدر هم که یک اثر تکنیکی باشد اگر از باور و نهاد شخصی هنرمند بیرون نیاید نمی‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند.

اکبرلو در پایان با بیان اینکه متون قدیمی هنوز هم کارکرد نمایشی دارند اما مدیران محافظه‌کار اجازه فعالیت به هنرمندان را نمی‌دهند گفت: این عدم تولید و عدم استقبال از نمایش‌های دینی ربطی به کارکردهای داستان‌های تاریخی و مذهبی ندارد. نه بر اساس پسند و سلیقه و ذائقه مخاطب امروزی بلکه بر اساس ذائقه مدیران این نمایش‌ها تولید می‌شوند و متاسفانه شاهد هستیم یک نمایشی در جشنواره‌های مختلف بسیار از آن استقبال می‌شود و کمک هزینه‌های خوبی به آن تعلق می‌گیرد و پس از مدتی که قرار است در اجرای عمومی روی صحنه برود به دلیل تغییر مدیریت و حساسیت‌ها و محافظه‌کاری و ترس‌هایی که مدیران دارند آن نمایش با سانسور زیاد مواجه شده و اجرای عمومی آن متوقف شده است. این گونه رفتارهای مدیریتی روی هنرمندان تاثیر می‌گذارد و ترجیح می‌دهند که وارد عرصه های کمتر دارای حساسیت بشوند. وگرنه متون قدیمی و اشعار مذهبی همواره کارکردهای خودش را برای دراماتیک شدن و تبدیل به نمایش شدن را در فضای نمایشی امروز دارند.

امامی: مخاطب شناسی در اجرای نمایش‌های مذهبی نادیده گرفته می‌شود

راشین امامی، کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا با اشاره به مشکلات ناشی از شیوع ویروس کرونا که منجر به تعطیلی اجرای نمایش‌های مذهبی گفت: با توجه به شیوع ویروس کرونا و خطری که برای تمام مردم و عزیزان‌شان به وجود آمده، اجرا کردن نمایش در چنین شرایطی اصلا به صلاح نیست. مکان‌های عمومی همچون سالن‌های تئاتر در حال حاضر هیچ‌گونه توجیهی ندارد. اما در این شرایط تولید و تهیه فیلم- تئاترها و یا تله تئاترهای تلویزیونی که افراد کمتری را درگیر کار می‌کند و تجمع زیادی وجود ندارد؛ می تواند جایگزین مناسبی برای روزهای شیوع ویروس کرونا باشد.

کارگردان نمایش آئینی مهراوه عشق که به زندگی حضرت زهرا (س) می‌پردازد با اشاره به اینکه برخی از نمایش ها پتانسیل تله تئاتر شدن را دارند گفت: تئاتری مانند مهراوه عشق این ظرفیت را دارد تا در فضای تله تئاتر هم اجرا شود. اما برخی از نمایش های آیینی که نیاز به حضور افراد به صورت زنده و اجرای زنده برای تماشاگران هستند در فضای تله تئاتر نمی توانند اجرا کنند چرا که فضای کارشان برنامه ضبط شده را نمی‌طلبد و از نفس و همراهی مخاطب جان می گیرد.

او با اشاره به اجرای تعزیه و ویژگی های آن گفت: لطف تعزیه به اجرای زنده آن است. مثل روضه خوانی و مراسم های مذهبی که تاثیرش بر زنده بودن آن است و در شرایط حال این امکان را برای اجرای زنده تعزیه نمی دهد.

امامی در ادامه با اشاره به حمایت نهادهای فرهنگی از اجرای نمایش‌های آئینی افزود: برخی از نهادها وظیفه ذاتی‌شان حمایت از آثار دینی در حوزه نمایش است. این نهادها هم بودجه مخصوص این کار را دارند هم امکانات خوبی دارند و هم رسالتشان این است که حمایت بکنند اما متاسفانه این بودجه و امکانات دست یک عده خاص است و اینطور نیست که با یک مراجعه و ارائه طرح بتوانید روی حمایت این نهادها حساب کنید. تجربه شخصی من بود که با یکی از همین نهادها وارد مذاکره شدم و حتی کار به ارزیابی قیمت هم رسید اما متاسفانه اراده ای برای انجام کار توسط این نهاد نبود. انگار این انحصار در اختیار افراد خاصی است و هر هنرمندی امکان این را ندارد در شرایط برابر از امکانات این نهادها بهره ببرد.

این مدرس دانشگاه در ادامه با اشاره به مشکلاتی که باعث می شود آثار مذهبی با استقبال مخاطبان و هنرمندان روبرو نمی شود گفت: مخاطب شناسی درستی در زمینه اجرای آثار عاشورایی و آئینی نداریم و به دلیل تکرار و کهنگی شیوه های اجرا و نبود تنوع در نوع اجرای نمایش ها ما از شناخت سلیقه مخاطب جا ماندیم و وقتی سلیقه مخاطب درست شناسایی نشود مخاطب به سمت چیزهایی می رود که اقناعش می کند و تمایل به دیدن و شنیدن آن دارد. یکی دیگه از دلایلی که باعث می شود هنرمندان کمتر به سراغ آثار دینی بروند حساسیت هایی است که در شیوه روایت و منابع تاریخی وجود دارد که امکان تبدیل برخی از واقعه ها به یک درام نمایشی را سخت و غیرممکن می کند.

امامی در ادامه گفت: نمایش های مذهبی و آیینی بازگشت مالی خوبی در اجرا ندارند و اگر حمایت مالی برای اجرای کارهای مذهبی که اکثرا آثار پرهزینه ای است، صورت نگیرد هنرمندان نمی‌توانند به تنهایی به این موضوعات ورود کنند.

کارگردان نمایش مهراوه عشق با اشاره به این موضوع که هنرمندان باید در ساخت آثار مذهبی صاحب امضا باشند گفت: آثار دینی و مذهبی باید دارای دغدغه‌های شخصی باشد و صاحب اثر امضای خودش را روی آثارش داشته باشد تا بتواند با مخاطب همراهی کند. احساس می‌کنم انگیزه‌ای در هنرمندان به دلیل مشکلاتی که گفتم وجود ندارد که در ساخت آثار دینی ثابت قدم باشند و همین موضوع باعث می شود سال به سال از ایده آل هایی که در ذهن وجود دارد دور شویم و کمتر آثار مذهبی و دینی ساخته شود.

این کارگردان تئاتر در پایان گفت: با اینکه احترام بسیاری برای افرادی که سالهای سال در این عرصه کار می کنند قائلم اما باید این موضوع را اذعان کرد که به دلیل تکرار و نبود جذابیت مخاطبان این آثار هر سال کم می شوند و هنرمندان ما نمی دانند چطور انگیزه ایجاد کنند تا سال آینده هم مخاطب برای دیدن این دست نمایش ها اقبال نشان دهند.

میرزاعلی: محرم امسال تعزیه به تلویزیون می‌رود/ مسئولان خانواده سه میلیون نفری تعزیه خوان‌ها را حمایت کنند

مرشد میرزاعلی، هنرمند نقال و پرده خوان که در عرصه نمایش‌های آئینی صاحب سابقه است، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، با اشاره به مشکلات اجرای نمایش های آئینی گفت: هنر آئینی وخانواده بزرگ روایتگری مختص به کل ایران است و در دنیا حرف های جدی برای گفتن دارد. اما متاسفانه از ظرفیت های این عرصه برای شناساندن فرهنگ اصیل دینی و ملی ایران به جهان استفاده نمی شود.

او در ادامه گفت: حوزه هنری درسه سال گذشته بسیار همکاری خوبی در اجرای نمایش های آئینی کرده است. شاید در نگاه دقیق این وظیفه وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی و وزارت میراث فرهنگی باشد که از هنرهای نمایشی آئینی به عنوان میراث ملی حمایت کنند که متاسفانه آنطور که باید از سوی دولت حمایت جدی صورت نمی‌گیرد.

مسئول دفتر تعزیه و نمایش‌های آئینی حوزه هنری با اشاره به فعالیت‌های این مرکز در سال جاری گفت: با توجه به شیوع ویروس کرونا چه در ماه رمضان و چه در ایام محرم آثاری را به صورت آنلاین ضبط و در اختیار مخاطبان قرار می‌دهیم که بتوانند از هنر هنرمندان این حوزه بهرمند شوند. برای اولین بار هم تلاش کردیم تا تمامی این آثار با حمایت و همراهی رسانه ملی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شود. به خصوص نمایش‌های تعزیه که حال وهوای خاصی به ایام محرم می‌دهند و در دستور کار تلویزیون است تا این نمایش‌ها را پخش کند. در زمینه هنر نقالی نیز حوزه هنری برای اولین بار شاهنامه خوانی نقش ها را برگزار کرد و یک جشنواره متمرکز در این باره صورت گرفت که با استقبال هنرمندان روبرو شد. همچنین جشنواره نقالان علوی به صورت رادیویی برگزار شد که آن هم با شرایط خوبی اجرا شد.

او با بیان اینکه تمامی نهادهای فرهنگی باید در زمینه هنرهای آئینی به میدان بیایند گفت: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و اداره کل هنرهای نمایشی باید از تمام ظرفیت های خود در اجرای نمایش های دینی و آئینی بهره ببرند. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که موازی کاری در این عرصه نمی تواند هنرهای آیینی  را به مطلوب خود برساند. باید با هم وهماهنگ با هم یک کار عظیم را شکل بدهند و کارهای جزیره ای و کوچک نمی تواند حق مطلب را نسبت به هنر تعزیه و نقالی و پرده خوانی ادا کند. خانواده بزرگ تعزیه و نقالی و پرده خوانی در کشور نزدیک به سه میلیون نفر هستند و این جمعیت نیازمند یک مدیریت ویژه برای به ثمر رسیدن کارهایشان است.

این هنرمند در پایان با اشاره به منابع خوبی که در تعزیه خوانی وجود دارد گفت: خدا را شکر در عرصه نمایش‌های آئینی و تعزیه خوانی متون خوبی در اختیار هنرمندان است و از این بابت هیچ مشکلی وجود ندارد. منتهی یک دست صدا ندارد و باید تمامی ارگان های فرهنگی و دولتی پای کار بیایند و از این هنر آئینی و ملی حمایت کنند.