پاسخ وزارت کشور به ادعای تعلل در مدیریت حاشیه‌نشینی

مسئولیت سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای حل مسأله حاشیه‌نشینی از سال ۱۳۸۲ طی تصویب سندی با عنوان «سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی» توسط هیأت وزیران به «ستاد ملی ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر رسمی» تحت مسئولیت مستقیم وزارت راه و شهرسازی واگذار شده است.

هیات وزیران در سال ۱۳۹۳ «سند ملی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های ناکارآمد شهری» را تصویب و «ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار» را به ریاست رئیس‌جمهورس و نایب‌رئیسی وزیر راه و شهرسازی به وزارت راه و شهرسازی برای ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی در ابعاد مختلف وظیفه‌مند کرد که وزارت کشور نیز یکی از دستگاه‌های عضو این ستاد است.

اما وزارت کشور به عنوان یک نهاد حاکمیتی، علاوه بر همکاری با سایر دستگاه‌ها در قالب اسناد و ستادهای پیش‌گفته و به منظور مداخله مؤثر در ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی - به عنوان یکی از چالش‌های اساسی کشور - با استفاده از ظرفیت‌های قانونی خود (نظیر شورای اجتماعی کشور) و ظرفیت‌های ساختاری و مدیریتی (استانداری‌ها) در ۷ سال گذشته اقداماتی به شرح زیر در رابطه با مناطق حاشیه‌نشین انجام داده است:

۱- تهیه گزارش جامع وضعیت اجتماعی کشور از سال ۹۲ و ارائه آن به محضر مقام معظم رهبری و سران قوا در سال ۹۴ و طرح موضوع حاشیه‌نشینی در سطح مسئولین عالی نظام و حساس‌سازی سطوح حاکمیتی و مسئولین قوا در این خصوص که منجر به در اولویت قرار گرفتن موضوع در سطح کشور و دستور مستقیم مقام معظم رهبری برای انجام کار فوق‌العاده دستگاه‌های ذیربط در راستای بهبود و ساماندهی مناطق حاشیه‌نشین شد.

۲- تخصیص بخش قابل توجهی از زمان جلسات شورای اجتماعی کشور به موضوع حاشیه‌نشینی و ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی در برنامه‌های مرتبط با کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی دستگاه‌های عضو - بویژه در مناطق حاشیه‌نشین - در سطوح ملی و استانی. استانداران تعدادی از استان‌های کشور در جلسات شورای اجتماعی حضور یافته و با طرح مسائل مناطق حاشیه‌نشین استان مربوطه از ظرفیت شورای اجتماعی کشور در جهت حل و فصل مسائل مناطق حاشیه‌نشین استان متبوع خود استفاده کرده‌اند.

۳- تعامل مستمر و فعال بین وزارت کشور (به عنوان مسئول شورای اجتماعی کشور) و وزارت راه و شهرسازی (به عنوان مسئول ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار) و تدوین یک برنامه مشترک برای ساماندهی و توانمندسازی محلات حاشیه‌نشین و به اشتراک‌گذاری منابع و اعتبارات مشترک در تعدادی از محلات کشور.

۴- اختصاص بیش از ۵۰ درصد منابع اعتباری ردیف آسیب‌های اجتماعی به ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی در قالب برنامه دفاتر تسهیل‌گری و برنامه‌های فوق‌العاده دستگاه‌های اجرایی در زمینه‌های کاهش طلاق، کاهش اعتیاد، ساماندهی کودکان کار و خیابان، حل مشکل بازماندگی از تحصیل کودکان، آموزش فنی و حرفه‌ای زنان سرپرست خانوار ساکن در مناطق حاشیه‌نشین و ... (شایان ذکر است که کل اعتبار تخصیص‌یافته به وزارت کشور طی ۴ سال اخیر، تنها حدود ۷۵۰۰ میلیارد ریال بوده - یعنی سالانه کمتر از ۲۰۰ میلیارد تومان -  که بیش از ۵۰ درصد این رقم در مناطق حاشیه‌نشین کشور هزینه شده است.)

۵- عمده‌ترین و مهم‌ترین برنامه وزارت کشور در محلات حاشیه‌نشین ایجاد دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی در محلات حاشیه‌نشین  بوده است. سازمان امور اجتماعی از اواخر سال ۱۳۹۶ اقدام به اجرای برنامه‌ای با عنوان «استقرار دفاتر تسهیلگری و توسعه محله‌ای» با مشارکت موسسات غیر دولتی و مبتنی بر وضعیت‌سنجی و نیازسنجی و استفاده از مشارکت ساکنان در بهبود وضعیت محلات حاشیه‌نشین در محلات حاشیه‌نشین ۲۲ استان کشور شامل استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان، کرمانشاه، کردستان، تهران، لرستان، فارس، البرز، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، اصفهان، ایلام، بوشهر، خراسان رضوی، خراسان شمالی، قم، گلستان، مرکزی و یزد کرد.

هدف ایجاد نهادهای محلی مذکور آسان‌سازی روند و سرعت‌بخشیدن به امور برای حل مسائل گروهی و جمعی در مناطق حاشیه‌نشین بوده است. در فعالیت تسهیل‌گری آن چه مد نظر است مشارکت مردم و سهیم شدن آنان در فرآیند تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌هاست. هدف تسهیل‌گری ایجاد فرصت مشارکت افرادی است که به هر دلیلی تاکنون فرصت مشارکت در تصمیماتی را که به آنها مربوط می‌شوند، نداشته و به نوعی در حاشیه بوده‌اند.

در حال حاضر و با گذشت دو سال از اجرای این برنامه با مشارکت ۱۵۰ مؤسسه غیر دولتی ۲۳۳ محله حاشیه‌نشین با جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر و با وسعتی بیش از ۳۰ هزار هکتار تحت پوشش این برنامه قرار گرفته‌اند و با اقداماتی که از طریق دفاتر تسهیلگری صورت گرفته طی یک سال گذشته رقمی بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد ریال منابع از بخش‌های مختلف برای ساماندهی امور متعدد محلات هدف جذب شده است.

شایان ذکر است که تمام این فعالیت‌ها علاوه بر اقداماتی است که توسط معاونت عمرانی و توسعه امور شهری و روستایی وزارت متبوع از طریق شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در زمینه ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی در طی این سال‌ها به انجام رسیده است.