هشدار جدی! خطری که این روزها بیخ گوش سینماست!

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ «سینمای مبتذل»، «ابتذال در سینما»، «فیلم مبتذل» و... عنوان‌هایی است که در نقدها و تحلیل‌های مختلفی درباره بسیاری از فیلم‌های سینمایی می‌توان خواند و در واقع می‌توان واژه «مبتذل» را در ادبیات نقد سینمای ایران واژه‌ای پرکاربرد دانست که تقریباً هیچ تعریف مشخصی هم درباره آن توسط سینماگران، مسئولان سینمایی و حتی منتقدان ارائه نشده و هر کس به تعبیر خود این صفت را به اثری سینمایی نصبت می‌دهد به طوری که تعریف مشخصی از آن در بین سینماگران و کارشناسان وجود ندارد.

در این وضعیت ممکن است رویکرد مقابله سازمان سینمایی با سینمای مبتذل مورد انتقاد بسیاری از سینماگران قرار بگیرد و خود به معضلی جدید در سینمای ایران تبدیل شود چرا که در هر صورت درباره مفهوم چنین کلماتی نمی‌توان انتظار داشت که یک جامعه به اشتراک کامل برسد.

بسیاری بر این عقیده‌اند که به همین دلیل باید برخورد با سینمای مبتذل به مخاطبان و منتقدان سینما واگذار شود و آن‌ها با استقبال یا عدم استقبال مشخص کنند که چه فیلمی ساخته شود یا چه فیلمی ساخته نشود و دستگاه‌های دولتی در جهت تقویت سلیقه جامعه به ابزارهای مختلف به جای اقدامات دستوری از ابزارهای فرهنگی در جهت تقویت و رشد فرهنگ استفاده کنند.

با این وجود بسیاری از کارشناسان نیز ممکن است وضعیت رخنه کردن ابتذال در سینمای ایران را آنقدر جدی بدانند که اقدامات فوری و دستوری را لازمه مقابله با این وضعیت مطرح کنند. به هر صورت نیاز است که این واژه پر کاربرد در ادبیات نقد سینمای ایران تعریف شود و پس از آن به ریشه‌های شکل‌گیری آن و راهکار مقابله پرداخت.

در گفت‌وگو با چند سینماگر این موضوع را مورد تحلیل قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید:

علیرضا داوودنژاد: مبارزه با ابتذال در سینما تنها از طریق آموزش و تشویق فیلمسازان اندیشمند ممکن است/ سانسور و تقلید عامل اصلی شکل‌گیری سینمای مبتذل

علیرضا داوودنژاد، کارگردان سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: از نظر من دو مسئله در شکل‌گیری سینمای مبتذل نقش دارند؛ اولین عاملِ شکل‌گیری ابتذال، سانسور است، چرا که مانعی است برای ارتباط گرفتن سینما با زندگی واقعی به طوری که سانسور اجازه نمی‌دهد سینماگر واقعیت‌ها را به تصویر بکشد و در نتیجه اثری تولید می‌شود که نشانی از واقعیت جامعه در آن نیست.

داوودنژاد تصریح کرد: نکته دیگر که از نظر من عامل شکل‌گیری ابتذال در سینما به حساب می‌آید تقلید از فیلم‌های خارجی است. سینماگر که به واسطه سانسور ارتباطش با زندگی واقعی قطع شده و امکان به تصویر کشیدن واقعیت‌ها را ندارد، ناگزیر به تقلید از فیلم‌های خارجی روی می‌آورد. در واقع تقلید از سینمای خارجی حاصل سینمای سانسور زده است، سینمایی که ناخودآگاه از رقیب الگو می‌گیرد و به تدریج هویت بومی‌اش را از دست می‌دهد.

وی افزود: نتیجه سانسور همواره تزریق نگاه‌های وارداتی به سینما است و به نسبتی که سینمای ما از زندگی واقعی دور است و در مواجهه انبوه فیلم‌های ترکیه‌ای، اروپایی، آمریکایی، هندی، کره‌ای و دیگر کشورهای بی‌ربط به جامعه خود، قرار دارد و از آن‌ها تأثیر می‌گیرد به ابتذال دچار است. راهکار از بین بردن ابتذال در سینما در وهله اول آموزش و بازآموزی است؛ سینماگر باید بیاموزد که چگونه می‌تواند واقعیت‌های جاری اطراف را در قالب روایت‌های جذاب به تصویر بکشد. نکته دیگر پس از آموزش و بازآموزی تشویق سینماگرانی است که با واقعیت‌ها ارتباط دارند و سینمایشان رنگ و بوی بومی، محلی و ملی دارد و تصویر مردم را در آثارشان می‌توان دید.

کارگردان فیلم سینمایی «فراری» در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: با دستور و ارائه راهکارهایی چون مجوز ندادن به فیلم‌های مبتذل نتیجه‌ مثبتی حاصل نمی‌شود. مجوز ندادن همان سانسور است و وقتی معیار و میزانی برای تعریف ابتذال در سینما وجود ندارد وضعیت بدتر می‌شود. مسئولان پیش از اینکه اعلام کنند مجوزی به فیلم‌های مبتذل داده نمی‌شود، باید تعریف خود از این واژه را مشخص کنند. اگر تعریف دقیقی ارائه شد در مرحله بعد باید منشأ شکل‌گیری ابتذال و راه‌حل‌های مقابله با آن بررسی و تعریف شود. مطرح کردن این موضوع به شکلی که مفهومش مبهم است و اشتراکی بین سینماگران و کارشناسان در تعریف آن وجود ندارد بیش از اینکه اقدامی سازنده باشد، گیج‌کننده و آسیب‌زننده است.

داوودنژاد در پایان تصریح کرد: مسئولان سینمایی ما باید بدانند که راهکار جلوگیری از ابتذال نه اقدامی دستوری، بلکه ارتقای سلیقه است و ارتقای سلیقه همانطور که پیش‌تر گفتم با آموزش و حمایت از فیلمسازان اندیشمند، باسلیقه و حرفه‌ای ممکن است.

سامان سالور: منافع برخی افراد به ابتذال در سینما وابسته است/ مقابله با ابتذال نباید به معنی حذف سینمای کمدی باشد

سامان سالور، نویسنده و کارگردان سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: من قطعاً با جلوگیری از ساخت فیلم‌های مبتذل موافق هستم اما مسئله اصلی در این مورد به این موضوع مربوط می‌شود که باید مسئولان و مدیران مربوطه تعریفی درست درباره مفهوم ابتذال ارائه دهند.

سالور تصریح کرد: مبارزه با ابتذال نباید اینگونه باشد که فیلم‌های کمدی سرگرم‌کننده به طور کل حذف شوند. سینما به اینگونه آثار نیاز دارد و ما آثار درخشانی چون «اجاره‌نشین‌ها» داریم که همچنان دیدنی هستند. تعریف ابتذال باید دقیق و موشکافانه باشد و امیدوارم به این شکل رئیس سازمان سینمایی تصمیمی که برای مقابله با آثار مبتذل دارد را اجرایی کند.

این کارگردان در ادامه اظهاراتش گفت: سینمای مبتذلی که امروز در ایران شاهد هستیم مربوط به یک‌سری فیلم می‌شود که شوخی‌های تلگرامی و اینستاگرامی را دنبال می‌کنند و به نوعی فیلمساز همین شوخی‌ها را به فیلم تبدیل کرده در حالیکه ما امروز به واسطه پر رنگ شدن فضای مجازی در زندگی شخصی‌مان با حجم عظیمی از سطحی‌نگری روبرو هستیم و نیازی به دنبال کردن آن در سینما نیست. سینما و هنر باید از جامعه جلوتر باشد تا بتوان آن را عامل موثر و مثبت در فرهنگ‌سازی دانست.

کارگردان فیلم سینمایی «سه کام حبس» خاطرنشان کرد: از نظر من باید موضوع مطرح شده توسط محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی که خود از تهیه‌کنندگان با تجربه سینمای است، برای مبارزه با سینمای مبتذل با جدیت دنبال شود و حتی می‌توان در سازمان سینمایی کارگروهی برای رسیدگی به این موضوع تشکیل داد. قدم بعدی برای مقابله با این پدیده آسیب‌زننده حمایت و سرمایه‌گذاری بر فیلم‌های فرهنگی است. امیدوارم همانطور که تصمیمی برای مقابله با سینمای مبتذل وجود دارد به فیلم‌های اجتماعی و فرهنگی نیز برچسب‌هایی چون «تلخ» و «سیاه‌نمایی» نزنند و اجازه دهند سینمای اجتماعی و فرهنگی ما زنده بماند.

سالور در پایان اظهاراتش درباره حجم آثار مبتذل در سینمای ایران گفت: سال‌های گذشته سیاستگذاری‌هایی در سینمای ایران صورت گرفت که به خاطر موفقیت در گیشه به فیلم‌های مبتذل مجوز داده شد و حتی این آثار تشویق شدند. بعضاً شاهد بودیم فیلمی کاملاً به جشنواره نیامده یا اصلاً راه پیدا نکرده اما به همان فیلم اکران نوروز را داده‌اند و این خود نوعی سیاستگذاری است. امروز از نظر من بالای 60 درصد آثار سینمای ایران اینگونه هستند و دلیل این اتفاق هم همان سیاستگذاری‌های گذشته است که در ازای غرق شدن سینما در ابتذال منافع عده‌ای خاص تأمین می‌شد.

مهرداد فرید: کشف ابتذال در سینما بر عهده منتقدان و مخاطبان است/ تقویت اکران آنلاین یکی از مهم‌ترین نیازهای امروز سینمای ایران

مهرداد فرید، کارگردان سینما، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، اظهار داشت: با جلوگیری از صدور مجوز برای هیچ فیلمی موافق نیستم. دولتمردان در قبال هنرمندان وظیفه حمایت دارند و هنرمندان نیز باید به خط قرمزهایی که در واقع جامعه مشخص کرده مقید باشند؛ در واقع موازینی حداقلی وجود دارد که باید همه ما به آن پایبند باشیم. به عنوان مثال توهین نژادی امری ناپسند است که سینماگر باید از این کار پرهیز کند و بعید می‌دانم فیلمسازی در ایران باشد که این مسائل ابتدایی را نداند.

فرید تصریح کرد: نمی‌توان با مطرح کردن واژه مبتذل و تأکید بر عدم ارائه مجوز به این آثار عرصه را بر سینماگران تنگ‌تر کنیم چرا که تعریف مورد توافقی درباره این واژه وجود ندارد و چنین مفهوم گنگی بیشتر منجر به بسته شدن دست و پای اهالی فرهنگ برای پرداختن به موضوعات مختلف و فیلم ساختن می‌شود.

وی افزود: تا زمانی که به تعریف مشخصی از واژه مبتذل نرسیده‌ایم مقابله با سینمای مبتذل امکان‌پذیر نیست. به شخصه معتقد هستم که سینمای ایران به تنوع در آثار نیازمند است و ما به همه گونه‌های سینمایی احتیاج داریم و جامعه نیز به فیلم‌های مختلف نیاز دارد. ما نمی‌توانیم با حذف برخی فیلم‌ها بخشی از نیازهای مردم را پاسخ ندهیم چون از اینگونه آثار خوشمان نمی‌آید و به آن برچسب ابتذال می‌زنیم. متأسفانه معمولاً اینگونه رویکردها در زمینه محدود کردن پیش رفته و اگر می‌خواهیم اینگونه نشود باید به تعریف مشخصی برسیم.

کارگردان فیلم سینمایی «بی‌تابی بیتا» در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: فیلم مبتذل همیشه وجود دارد اما پیدا کردن آن بر عهده منتقدان و مردم است و دولتمردان چنین وظیفه‌ای ندارند چرا که معمولاً دولتمردان نمی‌توانند تعریف درستی داشته باشند و در کشور ما همواره نگاه‌های سلیقه‌ای جای تعریف درست را گرفته است و این باعث شده هر بار یک نظر درباره یک موضوع با مدیران مختلف وجود داشته باشد که نوعی سرگردانی و بلاتکلیفی در بین اهالی فرهنگ و هنر ایجاد کرده است.

این کارگردان تصریح کرد: در حوزه هنر، دولت باید نظارت حداقلی داشته باشد و مراقب باشد که فیلمی به خطوط قرمز آحاد ملت ورود نکند. منظور از این خطوط قرمز مسائل کلی است که اکثریت جامعه درباره آن اتفاق نظر دارند؛ به عنوان مثال همه می‌دانیم که دزدی کاری غیر اخلاقی است و اگر فیلمی به ترویج و تشویق این کار بپردازد قطعاً می‌تواند برخورد دولت را شاهد باشد اما مطرح کردن یک مفهوم کلی به عنوان ابتذال که تعریف مشخص و مورد توافقی هم ندارد نمی‌تواند نتیجه مثبتی داشته باشد.

این کارگردان در پایان تأکید کرد: همانطور که پیش‌تر گفتم کشف و تشخیص ابتذال در سینما بر عهده سینماگران، مخاطبان و منتقدان سینمایی است و وزارت ارشاد می‌تواند این موضوع را به این قشر بسپارد و به تقویت زیرساخت‌ها و حمایت از تولید و تکنولوژی مدرن برای تولید و پخش آثار سینمایی را در دستور کار قرار دهد. اگر سازمان سینمایی اکران آنلاین را تقویت کند و شرایطی را پدید آورد که فیلم‌ها در اکران آنلاین مصونیت داشته باشند بازار بزرگی برای پخش فیلم‌های ایرانی پدید می‌آید. در کنار ایجاد امنیت در فضای مجازی برای فیلم‌های سینمایی شرایطی فراهم شود که مردم ایران در هر نقطه از کشور بتوانند در یک زمان به فیلم‌های سینمایی دسترسی داشته باشند کار بزرگی صورت گرفته که برای همیشه به عنوان یک اقدام مهم از سوی رئیس سازمان سینمایی به یاد می‌ماند.