شب یلدا و جواب ۷ سوال پرتکرار ایرانی ها درباره آن

به گزارش برنا؛ امّا قبل از خواندن سوال و جواب‌ها چند نکته را لازم است مطرح کنیم؛ یکی اینکه رسم‌هایی مثل شب یلدا که ریشه‌اش به هزاران سال پیش برمی‌گردد، به راحتی نمی‌توان درباره‌اش نظر قطعی داد، بنابراین، پاسخ‌هایی که اینجا از آنها نوشته‌ایم، نظرات پژوهشگران بر اساس یافته‌هایشان تا الان است و بعدها ممکن است تغییر کند، پس قطعی و صددرصد نیست ولی معتبر است.

نکته دیگر این است که در این مطلب سعی کردیم مختصر و مفید از شب یلدا بگوییم در صورتی که هر کدام از مفاهیم نیاز به توضیحات مبسوط و مفصل دارد، پس مختصر بودن جواب‌ها را به حساب «در حوصله مخاطب بودن» متن نوشتیم و گرنه گفتن از چنین مراسم عمیق و ریشه‌داری، جای نوشتن چندین و چند صفحه‌ای دارد. و امّا می‌رویم سراغ سوال و جواب‌های شب یلدا!

چرا به شب آخر پاییز می‌گوییم جشن شب یلدا؟

 بعضی معتقدند «یلدا» واژه‌ای سریانی و به معنی ولادت و متولد شدن است و اشاره به زاده شدن خورشید و مهر دارد. چون از فردای شب یلدا، روزها طولانی می‌شوند، منظور از نام یلدا هم متولد شدن خورشید است.

 امّا جشن از واژه «یَسن» آمده که به معنی عبادت و پرستش است که در طول زمان به شکل جشن درآمده و معنی شادی و سرور گرفته. در واقع لازمه بدونیم عده‌ای معتقدند که شب یلدا مردم ایران مشغول نیایش می‌شدن بنابراین شاید واژه جشنی که به شب یلدا چسبیده یادگاری از عبادت‌ها و نیایش‌های مردم بوده باشد.

چرا در شب یلدا آجیل می‌خوریم؟

 مردم در گذشته امکانات امروزه ما را نداشتند و برای مراسمشان، هر آنچه مناسب آن منطقه جغرافیایی و فصل بود را سر سفره‌شان هم می‌آوردند. با توجه به اینکه جامعه کشاورزی در ایران غالب بود، استفاده از دانه‌های روغنی و محصولات کشاورزی رایج بود، بنابراین آجیل و شب چره که شامل دانه هایی مثل گندم، نخود برشته، تخمه هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندوق، انجیر، کشمش و توت خشک میشد پای ثابت شب یلدا بود.

چرا در شب یلدا یک دقیقه بیشتر را جشن می‌گیریم؟

 علت جشن گرفتن و دورهمی شب یلدا به ریشه‌های مختلفی برمی‌گردد. یکی از آنها که پیشتر هم گفتیم، جریان ولادت خورشید بود که به تعبیری هم جوانه زدن خورشید و روز به روز طولانی شدنش را می‌توان دلیل شب یلدا دانست.

امّا به جز این، عده‌ای معتقدند چون در این شب ظلمات و تاریکی به نهایت خود می‌رسد، همه اعضای خانواده دور هم جمع می‌شدند تا به نیروهای خیر و روشنایی یاری برسانند تا بر تاریکی پیروز شود. در واقع در این تعبیر، شب یلدا نحس و شوم است که مردم با ستایش و عبادت‌هایشان سعی می‌کنند بر نیروهای تاریکی پیروز شوند.

بعضی پژوهشگران هم معتقدند چون جامعه ایران کشاورزی بوده و انتهای پاییز فصل برداشت محصول، دورهمی این شب هم می‌تواند آغازی برای استراحت کشاورزان باشد.

چرا شب یلدا را شب چله هم می‌گوییم؟

 احتمالا نام شب یلدا را به اندازه شب چله شنیده‌اید امّا جریان این نام چیست؟ چون شب یلدا همزمان با آغاز چله بزرگ زمستانی است، آن را شب چله می‌نامند. منظور از این چله، 40 روز است که شروع سرمای زمستان است، بر همین اساس هم جشن‌های دیگری برگزار میشده، یعنی بعد از 40 روز از گذشت یلدا، جشن سده برگزار میشده. از اول دی تا 10 بهمن چله بزرگ و از 10 بهمن تا 20 اسفند هم چله کوچک است.

چرا شب یلدا برای ایرانی‌ها مهم بوده است؟

شاید در حال حاضر تصوّر کنیم که فقط نوروز از جشن‌های مهم در ایران باستان بوده ولی اتّفاقا گاهی جشن‌های دیگری که طی سال برگزار میشده اهمیتش از نوروز هم بیشتر بوده مثل همین شب یلدا. علت و اهمیت آن هم علاوه بر کشاورز بودن مردم ایران و مقارن بودنش با برداشت محصول، باورها و اعتقادات عمیقشان به جدال نور و ظلمت و اهمیت نور بوده، بنابراین انقلاب زمستانی را با مراسم ویژه و مهمی شروع می‌کردند.

چرا تو شب یلدا حافظ می‌خوانیم؟

کافی است زمان تولد حافظ را با قدمت شب یلدا مقایسه کنیم تا متوجه شویم رسم حافظ خوانی از همان دوران باستان با مردم ایران نبوده و از دوره‌ای بین ایرانی‌ها جا افتاده. علت آن را می‌توان نوعی سرگرمی و علاقه مردم به شاعر بزرگ ایران دانست که با خواندن اشعارش، حس و حال دیگری به دورهمی‌ها می‌آید. البته به جز حافظ میان مردم شاهنامه‌خوانی هم رسم بوده امّا به جرأت می‌توان گفت رسوخ حافظ و اشعارش در عمق روح ایرانیان، باعث شده که عمومیت بیشتری در شب یلدا داشته باشد.

چرا شب یلدا باید دور هم جمع شویم؟

 اگر فلسفه یلدا را یاری رساندن به نیروهای خیر بدانیم، جمع شدن افراد خانواده در گذشته سبب میشده این نیرو بیشتر شود. امّا اگر رسوم ایرانی را بررسی کنید، همیشه کار دسته جمعی و دورهمی به بهانه جشن و انجام آدابی، افراد خانواده و حتّی شهر را دور هم جمع می‌کرده تا در شادی و کار با هم شریک باشند. در حال حاضر هم که آن چنان مانند گذشته معنای شب یلدا در میانمان نمانده، دور هم جمع شدن سبب می‌شود آتش محبت خانواده همواره گرم بماند.

سخن آخر

اینجا سعی کردیم مختصر به سوالات پرتکراری بپردازیم که درباره شب یلدا ذهنمان را درگیر می‌کند. گر چه همانطور که اول متن هم اشاره کردیم، پاسخ‌ها بر اساس یافته‌هایی است که تا کنون از منابع به دست آمده و قطعیتی ندارد، البته از ما به شما نصیحت، اگر کسی ادعا کرد که راز شب یلدا را کشف کرده و همه چیز را قطعی می‌داند به گفته‌هایش شک کنید و به راحتی نپذیرید. نویسا نبودن ایرانی‌ها از گذشته سبب شده تفسیر و تعبیر دقیق از گذشته‌هایمان نداشته باشیم.