صدر المتالهین بنیان گذار حکمت متعالیه

صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی معروف به ملاصدرا و صدر المتالهین متاله و فیلسوف شیعه ایرانی سده یازدهم هـ ق و بنیان حکمت متعالیه است. کارهای او را میتوان نمایش دهنده نوعی تلفیق از هزار سال تفکر و اندیشه اسلامی پیش از زمان او به حساب آورد.

کودکی و نوجوانی

ملاصدرا در روز نهم جمادی الاول سال 980 هـ ق در شیراز و در محله قوام زاده شد و او را محمد نام نهادند. پدرش خواجه ابراهیم قوام، مردمی دانشمند و وزیر فرماندار پارس بود و صدرالدین محمد تنها فرزند او حاصل یک دعا بود. به باور  هانری کربن خواجه ابراهیم بازرگان بودو به خرید و فروش مروارید شکر بنگاله و شال کشمیری می‌پرداخت. وی هر از گاهی برای به دست آوردن مروارید به مغاص لولو در بحرین می‌رفت.دو پیشامد سبب وقفه در تحصیل محمد نوجوان شد یکی وفات استادش ملاعبدالرزاق ابوقویی و دیگر وفات شاه طهماسب اول صفوی و به پادشاهی رسیدن شاه اسماعیل که سبب ناامنی ایران از جمله شیراز شد. بعد از مرگ شاه اسماعیل دوم و به قدرت رسیدن شاه عباس اول دوران هرج و مرج به پایان رسید. محمد به دستور پدر به بصره در حجره یک بازرگان شیرازی مشغول به کار شد. 3 ماه بعد ابراهیم قوام پدر محمد قوام دار فانی را وداع گفت و او به شیراز برای گرداندن حجره های بازرگانی پدر به شیراز بازگشت.

زندگی و تحصیل

ملاصدرا در 6 سالگی همراه پدرش به قزوین رفت. دوران نوجوانی و جوانی اش را در آن سامان سپری کرد. او در مدرسه "التفاتیه" قزوین که اکنون مورد بازدید طلبه ها و گردشگران است، سکنی گزید. سنگ بنای پیشرفت علمی او درحوزه علمیه قزوین بود. درهمان جا بود که با شیخ بهایی و میرداماد آشنا شد و پس از انتقال پایتخت به اصفهان، با اساتید خود به اصفهان نقل مکان کرد. ملاصدرا دروس فقه، علوم حدیث و تفسیر را از شیخ بهایی، حکمت الهی و حکمت شرق و غرب را از میردامات و علم ملل و نحل را از میر فندرسکی آموخت. در بخش کردن میراث یکی از توانگران اصفهان، هوش، آگاهی و دانش ملاصدرا در مسائل فقهی بر شاه عباس آشکار شد و شاه تصمیم گرفت تا از مدرسه خواجه بازدید کرده و با شیخ بهایی و ملاصدرا بیشتر آشنا شود. او پس از کسب درجه اجتهاد به تدریس در مدرسه خواجه مشغول شد اما از آنجایی که نظریاتش در برخی مسائل فقهی با بیشتر دانشمندان قشری اصفهان متفاوت بود او را به بدعت گذاری در دین متهم ساختند و خواهان اخراج او از مدرسه و در نهایت تبعید او از اصفهان شدند. او راه مورچه خورت را در پیش گرفت و از آن جا راهی کهک قم گشت. ملاصدرا در درون تبعید به حوزه هایی مختلفی رفت اما به او اجازه نمی داد ورود نمی‌دادند. ملاصدرا به مدت 5 یا 7 سال در کهک قم و در تبعید زیست اما هرگز کار تدریس و پژوهش را رها نکرد و در همان روستای کوچک و دور افتاده به برگزاری جلسات درس مبادرت کرد. دروس وی بیشتر درباره افکار و باورهای حکیمان و دانشمندان ایرانی مانند سهروردی، ابن سینا و برخی از دانشمندان اندلسی همچون ابن عربی و ابن رشد بودند. پس ازپایان یافتن دوران تبعید ملاصدرا، امام قلی خان سپهسالار سپاه شاه عباس و حاکم شیراز که دوستی دیرینه ای با او داشت وی را به این شهر دعوت کرد.
ملاصدرا بعد از بازگشت، تدریس در مدرسه نوسازی که به دستور امام قلی خان ساخته شده بود را آغاز کرد. دراین مدرسه افزون بر حکمت و فقه، ادبیات، اخترشناسی، ریاضیات، شیمی، معرفه الارض (زمین شناسی) و علوم طبیعی نیز تدریس می‌شد. اهمیت این مدرسه از مدرسه خواجه اصفهان نیز فزونی بیشتری یافت.

باورها و آثار

ملاصدرا شیعه مذهب و پیرو آئین دوازده امامی بود. به اصول و فروع دین اسلام و مذهب شیعه اعتقاد داشت البته در مباحث عقلی طبیعتاً به برهان اهمیت می‌داد. آثار به جای مانده از او را بالغ بر 50 اثر دانسته اند برحسب نوع تفکر موجود در پشت هر کدام در دو دسته اصلی علوم نقلی و علوم عقلی جای داده اند. علاوه بر این می‌توان به آثار مطرحی چون کشکول، دیوان شعر و نامه ها، تفسیر حدیث، شرح حدیث، رساله وجود، شرح اصول کافی، مفاتیح الغیب، اسرار الایات و ... اشاره کرد.

گردآوری: طوباقنبرزمانی