حجت‌الاسلام محمد شیخ الاسلامی: در سندپژوهی روایات سبک زندگی مشکل جدی داریم

به گزارش خبرگزاری برنا از اصفهان، حجت‌الاسلام و المسلمین محمد شیخ الاسلامی در کارگاه مجازی «بهارمعنویت» که توسط اداره فضای مجازی هنری و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد با اشاره به تعاریف متعدد و متفاوت درباره مفهوم سبک زندگی اظهار کرد: اگرچه این تعاریف وجوه مشترکی دارند، اما هر تعریف عنصر محوری در خود دارد و تفاوت در محورها باعث تفاوت در تعاریف می‌شود، به طور مثال یکی از تعاریف سبک زندگی،  بیش از آنکه آن را یک حقیقت بداند، آن را نوعی بازنمایی زندگی معرفی می‌کند، درواقع  از منظر این تعریف، سبک زندگی به نوعی از زندگی که افراد علاقه دارند برای خود داشته باشند بازمی‌گردد؛ به عبارت دیگر در این تعریف  سبک زندگی، بازنمایی خویشتنی است که احتمالا وجود خارجی ندارد. 

وی افزود: تعریف دیگر از سبک زندگی به خروجیِ انواع سرمایه‌های فرد اشاره دارد؛ در گذشته سرمایه، تنها سرمایه اقتصادی بود و این سرمایه بود که جامعه را طبقه‌بندی می‌کرد، پس از جنگ‌جهانی دوم به این توجه شد که تمرکز بر سرمایه اقتصادی کافی نیست و سرمایه‌های یک انسان عبارتند از سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و عادت‌واره‌ها و سبک زندگی خروجی این چهار سرمایه است یعنی مجموعه‌ای از آنچه اقتضائات سرمایه‌های چهارگانه ایجاب می‌کند. 

مجموعه انتخاب‌ها سازنده سبک زندگی هستند 

معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به تعریف سبک زندگی اظهار کرد: سبک زندگی یک فرد، در اصل مجموعه انتخاب‌های او است؛ در واقع فارغ از ماهیت انتخاب‌ها، سبک زندگی، منظومه منظم انتخاب‌های فرد است،  البته منظور از انتخاب همه انتخاب‌های یک شخص نیست بلکه انتخاب‌هایی با سه ویژگی در این تعریف مد نظر هستند.

حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ الاسلامی ویژگی‌های انتخاب موثردر سبک زندگی را برشمرد و ادامه داد: انتخاب باید ویژگی  فراگیری(زمانی، مکانی) داشته باشد به عبارت دیگر تک رفتارها تعیین‌کننده سبک زندگی نیستند، ویژگی دوم «اهمیت» است، به هر انتخابی، انتخاب موثر در سبک زندگی گفته نمی‌شود،‌ بلکه باید سرنوشت‌سازی و اهمیت در انتخاب مشاهده شود(انتخاب‌های معمول روزمره به این معنا مهم نیستند) سومین ویژگی این است که انتخاب بازتاب دهنده باورهای یک انسان باشد؛ درواقع اگر انسانی  رفتار فراگیر و سرنوشت‌ساز داشته باشد، که طبق باورهای او نیستند، این رفتار و انتخاب عنصر تعیین‌کننده سبک زندگی محسوب نمی‌شود.

وی با بیان اینکه انتخاب‌های نظری و تئوریک انتخاب‌های موثر و تعیین‌کننده سبک زندگی نیستند، بیان کرد: انتخاب‌ها و گزاره‌هایی در حوزه سبک زندگی اهمیت دارند که با واقعیت زندگی مردم مرتبط بوده و مسئله کف جامعه باشند و متاسفانه بسیاری از افراد فعال  در این حوزه به این ویژگی بسیار مهم بی‌توجه هستند و  حرف‌های کلی، شعاری، روایات تکراری را به عنوان سبک زندگی بیان می‌کنند.

این کارشناس علوم دینی تاکید کرد: اگر تمام تعاریف سبک زندگی را کنار هم بگذاریم خواهیم دید که عنصر مشترک همه این تعاریف انتخاب است و مسئله محوری دین هم انتخاب و اختیار انسان است، ویژگی انسان در دین انتخابگری اوست همانطور که امروز در تعریف انسان مدرن تاکید بر انتخاب و عاملیت  مشهود است. 

در مستند بودن روایات سبک زندگی مشکل جدی داریم 

وی با اشاره به سه آسیب فعالیت در حوزه سبک زندگی تصریح کرد: فعالین در حوزه سبک زندگی اسلامی از متون اسلامی به عنوان منبع‌ استفاده می‌کنند اما با سه آسیب جدی مواجه می‌شوند؛ اولین آسیب اینکه بسیاری از این افراد اساسا به سند روایات دقت نمی‌کنند که این آسیب بسیار خطرناکی است؛  آنچه فقه به آن توجه میکند واجبات و محرمات است و در حوزه مستحبات، مباهات و مکروهات قائل به تسامح است در حالیکه حوزه سبک زندگی دقیقا در همین مقولات است،  یعنی درست جایی که تاریخ فقه به  آن حساس نبوده، بیشترین مواد، منابع و مصالح سبک زندگی را تأمین می‌کند.

حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ الاسلامی با بیان اینکه پژوهش‌های سندی جدی و دقیقی در این زمینه انجام نشده، توضیح داد: کتاب حلیه المتقین به نوعی کتاب سبک زندگی است،  اما برخی روایات آن وهن دین است و دیگر اینکه بعضا در یک صفحه سه روایت معارض با یکدیگر وجود دارد، در سایر کتب نیز محقق جمعی از این روایات بدون سند معتبر را تحت عنوان کتاب سبک زندگی و تربیت جمع‌آوری کرده است و این خطری جدی است که متأسفانه به آن توجه نمی شود.

وی با تأکید بر اینکه در سخن گفتن از سبک زندگی باید به مستند  بودن روایات توجه جدی کرد، گفت: در غیر اینصورت چون گزاره‌های سبک زندگی مستقیما با زندگی روزمره مردم مرتبط است دینداری  مردم دچار مشکل و آسیب خواهد شد  و یکی از دلایل آشفتگی سبک زندگی امروز مردم همین ضعف ما در توجه به سند روایات است که متأسفانه عمده کتب روایی در این حوزه نیز به این آسیب دچار هستند. 

جای خالی جامع‌نگری در فعالیت‌های سبک زندگی 

معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به دومین آسیب فعالیت در زمینه سبک زندگی اشاره و تصریح کرد: متاسفانه عموما نگاه افراد فعال در این زمینه جامع نیست و نگاه ناقص و بخشی آنها باعث فهم ناقص دین می‌شود که معضل بزرگی است چرا که فهم ناقص از نفهمیدن بدتر است و این بخشی نگاه کردن آسیب بسیار جدی و بسیار رایج در این حوزه است، همچنین آسیب سوم کار در این عرصه، بی‌توجهی به اقتضائات روز جامعه    در بیان آیات و روایات است؛ چاپ کتب روایی درباره سبک زندگی بدون توضیح، تحلیل و به روزآوری اگر آسیب زننده نباشد قطعا کمکی هم نخواهد کرد.

وی با بیان اینکه اجتهاد در روایات سبک زندگی بسیار مهم است، گفت:  پافشاری در اصول به معنای اصرار بر آداب نیست و ما ضعف در این عرصه داریم در واقع در روایات و احادیث مربوط به حوزه سبک زندگی باید اجتهاد، تحلیل و تطبیق با فضا و الزامات روزِ جامعه انجام شود.   

سبک زندگی اسلامی به معنای شبیه کردن رفتار همه مردم نیست   

حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ الاسلامی افزود: آسیب بسیار مهم دیگر در کار فعالین سبک زندگی اسلامی این است که تصور می‌کنند سبک زندگی اسلامی به معنای شباهت رفتار همه مردم است و این نگاه مشکل بزرگی است در حالیکه استقرار سبک زندگی اسلامی به معنای یکپارچه  و یک نوع شدن افراد نیست کما اینکه از تفاوت افراد به عنوان نشانه قدرت خدا در قرآن یاد شده و  از بین بردن  این تفاوت‌ها به هیچ عنوان ارزش نیست.

وی افزود: به عبارت دیگر مبانی رفتار و حلال و حرام الهی واحد است و همه باید به آن ملزم باشند، اما دین  به شدت به سلایق، ذوق وعلایق مردم احترام می‌گذارد و وجود این طیف عجیب و گسترده  از مستحبات در دین به علت  توجه به علایق و سلیقه افراد است تا هرکس بنا به ذوق و سلیقه خود به آن‌ها بپردازد. امیرالمومنین(ع) در این زمینه می‌فرمایند، «مردم مادامی که متفاوت هستند خوشبختند؛ اگر تفاوت را از آنها بگیرید هلاک می‌شوند.» به این معنا که جامعه از بین می‌رود.

معاون فضای مجازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ادامه داد: در روایت است که وقتی مبلغ اضافه‌ای به دست امام حسن(ع) می‌رسید، عطر می‌خریدند در حالیکه امام حسین(ع) مبالغ اضافه خود را صدقه می‌دادند؛ یعنی دو معصوم(ع) که هر دو معصوم و الگو هستند، دو نوع رفتار متفاوت در یک زمینه داشتند اما متاسفانه گاهی در توصیه‌ به مردم به دنبال یکپارچه‌سازی رفتاری و هستیم و حکم می‌کنیم همه باید اینطور رفتار کنند، مبانی یکی است اما رفتارها باید متفاوت باشند و این موضوع بسیار مهمی است.

وی گفت: حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند «مردم چون معادن طلا و نقره هستند» هرکدام ویژگی‌هایی دارند و ویژگی دین ما توجه به این سلایق و تفاوت‌ها است که از بین بردن آن هم خیانت به سبک زندگی اصیل مورد توجه اسلام است.

حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ الاسلامی گفت: محوریت انتخاب در تعریف سبک زندگی به این معنا است که سبک زندگی زمانی اسلامی می‌شود که انتخاب‌های ما دینی و اسلامی شود، در واقع باید نظام اولویت دهی و نظام انتخابگری تصحیح شود؛ امروز در انجام یک انتخاب واحد تعارضات بسیار بین نظام‌های مختلف موثر در تصمیم‌گیری همچون اخلاق، خانواده، عرف، دین و... وجود دارد و همه مردم حتی متدینین با انواع این تعارضات مربوط به سبک زندگی مواجه هستند در این دایره تعارضات، نظام انتخابگری فرد  است که سبک زندگی دینی را از غیر آن مشخص می‌کند و این نظام انتخابگری و ملاک‌های آن است که باید استخراج شود. برای مثال وقتی گفته می‌شود که در سبک زندگی اسلامی حفظ خانواده یک اولویت است این ملاک و مبنایی است که رفتارها بر اساس آن تنظیم می‌شود یا اگرمبنای انتخابگری ما این شد که الزام به قانون در سبک زندگی دینی اصل و اولویت  است،  رفتار خود را بر اساس آن تنظیم می‌کنیم.

اجتهاد در روایات گمشده حوزه سبک زندگی 

وی تصریح کرد: متاسفانه برخی افراد فعال در حوزه سبک زندگی اسلامی اجتهاد نداشته و مجموعه‌ای از روایات تکراری را جمع‌آوری و چاپ می‌کنند در حالیکه اغلب این مطالب نه سبک زندگی که مجموعه روایت و مجموعه احادیث گردآوری شده است و اینجاست که لزوم پرداخت به مسئله سبک زندگی به صورت مستقل و لزوم تربیت طلبه سبک زندگی مشخص می‌شود، باید توجه داشته باشیم که سبک زندگی فقه یا اخلاق نیست بلکه هویت مستقل دارد؛ سبک زندگی اسلامی استفاده کردن یا نکردن چادر نیست بلکه تنظیم ملاک و نظام انتخابگری است که البته آن نظام دینی، پوشش چادر را تایید می‌کند اما تا زمانی که نظام اولویت دهی را اصلاح نکنیم، حتی استفاده از چادر هم سبک زندگی را اسلامی نخواهد کرد.   

گام اول در حوزه سبک زندگی شناخت و تحلیل دقیق مسئله   

معاون فضای مجازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه عرصه‌های سبک زندگی، عرصه‌های سختی هستند و باید ملاک‌های انتخاب در آنها استخراج شود، این عرصه‌ها را برشمرد و گفت: الگوی زیبایی،الگوی تغذیه، الگوی مسکن گزینی، خانه آرایی و شهرسازی، الگوی مناسک مذهبی، الگوی اندیشه‌ورزی و دانش‌اندوزی، الگوی شهروندی و تعامل با قانون، الگوی معاشرت، الگوی اوقات فراغت، الگوی بهداشت و سلامت، الگوی مصرف اقتصادی، الگوی زندگی دوم یا زیست در فضای مجازی، الگوی حکمرانی و مدیریت و الگوی مصرف فرهنگی؛ عرصه‌های سبک زندگی هستند که باید نظام انتخابگری در آنها مشخص شود.

وی تاکید کرد: کاری که ما باید در حل مسائل سبک زندگی  بکنیم این است که اول مسئله‌ای که با آن مواجه هستیم را خوب تحلیل کنیم و تعارض‌های آن را بشناسیم و بعد به ارائه راهکار بپردازیم و به هیچ عنوان بدون برنامه و تحلیل با مسائل سبک زندگی مواجه نشویم.

انتهای پیام