«خوشبختانه مسئله فناوری نانو یک تجربه موفقی است برای کشور ما و نشان‌دهنده این است که وقتی یک مجموعه علاقه‌مند و دلسوز و بامعرفت به کار متمرکز می‌شوند بر روی یک نقطه خاصی و کار را با برنامه پیش می‌برند، پیشرفت‌های محسوس و جهش‌واری در آن کار به وجود می‌آید. پیشرفت کار فناوری نانو درواقع برای ما علاوه بر اینکه خودش ارزش دارد، ازاین‌جهت هم که یک نمونه‌ای است که ما بتوانیم در همه کارهای کشور از این نمونه تبعیت کنیم و آن را معیار قرار بدهیم، برای ما ارزش دارد…
مهم این است که شما ببینید عوامل این پیشرفت جهشی چه بوده است، این عوامل را بایستی نگه‌دارید؛ وجود برنامه خوب، ثبات در مدیریت، اهتمام به فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی» (مقام معظم رهبری، بهمن ۱۳۹۳).
سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای پیشرفت در فناوری نانو از سال ۱۳۸۲ با تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو آغاز شد و با تصویب سند ده­‌ساله اول توسعه فناوری نانو با عنوان «سند راهبرد آینده»، نظام‌مند شده و شتاب گرفت. در این سند، قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در بین پانزده کشور برتر فناوری نانو در دنیا هدف‌گذاری و تأکید شده بود که هدف از توسعه این فناوری، تولید ثروت و بهبود زندگی مردم است. رویکرد کلی حاکم بر سند ده‌ساله اول، تأمین و تربیت نیروی انسانی و تأمین زیرساخت‌ها برای توسعه و تجاری‌سازی فناوری بود. در اردیبهشت ۱۳۸۵، شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اجرای دقیق این سند، سیاست‌ها و راهبردهای کلان توسعه و ارتقاء این فناوری در کشور را به تصویب رساند.
هم‌اکنون؛ در آغاز دوره چهل سال دوم انقلاب اسلامی و با تمرکز بر پیاده‌سازی توصیه‌های راهبردی مقام معظم رهبری در «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» بر تداوم پیشرفت‌های کشور در فناوری نانو، سند پیش رو تا سال ۱۴۱۲ با اهداف و رویکردهای جدیدی از قبیل «مرجعیت علمی و فناوری کشور»، «صنعتی‌سازی»، «اثرگذاری حداکثری فناوری نانو در حوزه‌های اولویت‌دار صنعتی» و «ورود محصولات نانو به بازارهای جهانی» و «نقش‌آفرینی این فناوری در زندگی مردم» تدوین شده است. انتظار می‌رود با تصویب این سند، حفظ ویژگی‌های مثبت و مناسب این حرکت تا به امروز، رفع چالش‌ها و قانع نشدن به پیشرفت‌های کنونی و تلاش مستمر و حرکت جهادی و با برنامه در راه رسیدن به مرجعیت علمی، توسعه صنعتی‌سازی، کسب بازارهای جهانی و ارتقاء کیفیت زندگی مردم از مسیر توسعه فناوری نانو؛ محقق گردد.

فناوری نانو / نانو فناوری:
استفاده از دانسته‌های علمی در دست‌کاری و کنترل ماده، غالباً در نانومقیاس برای بهره‌برداری از پدیده‌ها و خواص وابسته به ساختار و اندازه است. این خواص متمایز با خواص اتم‌ها و مولکول‌های منفرد و غیرقابل برون‌یابی (استنتاج) از شکل توده همان ماده هستند. دست‌کاری و کنترل شامل سنتز مواد هم می‌شود.نانومقیاس / مقیاس نانو:
محدوده اندازه تقریبی ۱ نانومتر تا ۱۰۰ نانومتر است.
۱- خواصی را که لزوماً از اندازه بزرگ‌تر به کوچک‌تر نمی‌توان برون‌یابی کرد و برای چنین خواصی این محدوده اندازه تقریبی است.
۲- حد پایینی در این تعریف (تقریباً ۱ نانومتر) مطرح شده است تا به تک اتم یا گروه‌های کوچک از اتم‌ها عنوان نانو شیء یا عناصر نانو ساختار داده نشود که در نبود حد پایینی چنین برداشت می‌شد.
فناوری‌های میکرو:
فناوری‌های مواد، قطعات و سیستم‌ها که در آن‌ها یکی از ابعاد در مقیاس میکرو (۰٫۱ تا ۱۰۰۰ میکرون) باشد. این فناوری‌ها در حوزه‌های مختلف قرار می‌گیرند:

توضیح: حوزه‌هایی مانند میکروبیولوژی و سایر زیرمجموعه‌های زیست‌فناوری در این حوزه قرار نمی‌گیرند.

اشتغال نانو:
هر شغلی که انجام تکالیف و وظایف اصلی آن با بهره‌گیری از تخصص فناوری نانو انجام می‌شود. تخصص فناوری نانو شامل موارد زیر است:

توضیح: با توجه به ظرفیت فناوری نانو برای تأسیس شرکت‌های جدید، شاخصی را می‌توان با عنوان «مشاغل ایجادشده با فناوری نانو» اندازه‌گیری کرد. این شاخص شامل مشاغل فناوری نانو و همچنین سایر فرصت‌های شغلی در این مؤسسات و شرکت‌هاست که لزوماً از فناوری نانو استفاده نمی‌کنند.

کالای فناوری نانو:

هر نوع کالایی که کارکرد یا ویژگی آن مبتنی بر فناوری نانو است یا با فناوری نانو؛ بهبود یافته باشد و حداقل شامل یکی از موارد زیر باشد:
الف- نانو ماده تولیدشده یا نانو ماده مهندسی­ شده،
ب- کالای میانی نانو بهبود یا نانوپدید،
پ- کالای نهایی نانو بهبود یا نانوپدید.
توضیح ۱: در زنجیره تأمین، یک کالای میانی را می­توان به‌عنوان یک کالای نهایی در نظر گرفت، اما واسط­های فرایندی در این تعریف قرار نمی‌­گیرند.
توضیح ۲: آن دسته از سامانه­‌های پیچیده مانند خودرو و هواپیما که یک یا چند قطعه فرعی آن‌ها شامل یکی از موارد ب و پ می‌­شود، نباید به‌عنوان کالاهای فناوری نانو در نظر گرفته شوند. حذف این موارد، از شمارش چندباره کالاهای نهایی فناوری نانو در یک زنجیره ارزش کالا جلوگیری می­‌کند.

خدمت فناوری نانو:
خدمتی که برای ارائه آن از علم نانو و/ یا فناوری نانو استفاده می­‌شود.
توضیح: خدمت فناوری نانو شامل تحقیق و توسعه در حوزه فناوری نانو نیز می­‌شود.

شرکت فناوری نانو:
شرکتی که حداقل دریکی از زمینه‌­های تولید کالای فناوری نانو، تولید ابزار فناوری نانو و ارائه خدمت فناوری نانو؛ فعالیت می­‌کند.
توضیح: برخی از شرکت‌های فناوری نانو از کل فعالیت­‌های اقتصادی خود سهم اندکی در فناوری نانو دارند، درحالی‌که تعدادی از آن‌ها شرکت‌های اختصاصی فناوری نانو هستند و فعالیت اصلی آن‌ها فناوری نانو است.

بازار فناوری نانو تولید ایران:
بازار فناوری نانو شامل بازار کالاهای فناوری نانو، بازار ابزارهای فناوری نانو، بازار خدمات فناوری نانو و بازار دارایی­‌های ناملموس است.

سهم صادرات از بازار فناوری نانو:
نسبت صادرات محصولات نانو (کالا و خدمات) و ابزار فناوری نانو از کل بازار فناوری نانو

ستاد: ستاد ویژه توسعه فناوری نانو

ماده ۲- اصول و مبانی ارزشی
اصول و مبانی ارزشی سند ملی «پیشرفت فناوری نانو در افق ۱۴۱۲» عبارتند از:
۱- آرمان‌گرایی، خوداتکایی و خودباوری؛ برای دستیابی به ابتکار و نوآوری در علم، فناوری و صنعت؛
۲- ایجاد احساس غرور و افتخار ملی و تثبیت قدرت جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل؛ الهام‌بخشی و الگوسازی نظام اسلامی در همکاری گسترده با کشورهای اسلامی؛
۳- هماهنگی و تطابق فعالیت‌ها با نظام آفرینش و رعایت جنبه‌های اخلاقی و اجتماعی فناوری و توجه به اصول علمی ارزیابی و مدیریت مخاطرات؛
۴- تأکید بر نیروی انسانی مستعد و کارآمد به‌عنوان مهم‌ترین ظرفیت امیدبخش کشور در دستیابی به پیشرفت‌های علمی و فناوری نانو
۵- تأکید بر اصول اقتصاد مقاومتی و ثروت آفرینی از فناوری نانو باهدف رشد اقتصاد ملی با ارتقاء اقتصاد دانش‌بنیان و بهبود کیفیت زندگی آحاد جامعه؛
۶- توجه به ارزش‌های معنوی و فضیلت‌های اخلاقی به‌عنوان جهت‌دهنده همه حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و نهادی در زیست‌بوم توسعه فناوری نانو
۷- احترام به مالکیت مادی و معنوی در دستاوردها و محصولات علمی، فناورانه و صنعتی؛
۸- عدالت‌محوری در شناسایی، پرورش و استفاده از استعدادها و فراهم کردن منابع، موقعیت‌ها و امکانات؛
۹- حفاظت از سرمایه‌ها و دارایی‌های به‌دست‌آمده به‌ویژه سرمایه‌های اجتماعی فناوری نانو؛
۱۰- مجاهدت و سخت‌کوشی در کنار تدبیر و آینده‌نگری با رعایت تقدم مصالح ملی بر منافع سازمانی و فردی؛
۱۱- توجه به‌کل زنجیره‌ آموزش، پژوهش، علم، فناوری، صنعت، اقتصاد و جامعه
۱۲- پایایی سیاست‌ها و پرهیز از بی‌ثباتی؛ نظم و قانون‌گرایی؛ پایبندی به تعهدات؛ شفافیت در عملکرد؛ نقدپذیری و پاسخگویی در برابر مسئولیت‌ها

در افق زمانی سال ۱۴۱۲، پیشرفت‌های فناوری نانو در جمهوری اسلامی ایران، با تأثیرگذاری در آبادانی کشور و تولید ثروت، موجب بهبود کیفیت زندگی و اثرگذاری اجتماعی می‌شود. در این سال، کشور با تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا بر پایه فناوری‌های بدیع ضمن حضور پایدار در بازار سایر کشورها، حرکت به سمت مرجعیت جهانی در علم و فناوری نانو را ادامه می‌دهد و این دستاوردها اثر فراوانی بر عزت و قدرت کشور خواهد داشت.

۱- حفظ جایگاه علمی و ارتقاء اقتدار کشور در علم و فناوری­ نانو
۲- ارتقاء نوآوری بر پایه فناوری‌های بدیع با اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی بالا
۳- ارتقاء صنایع موجود با بهره‌گیری از فناوری­ نانو
۴- صادرات پایدار و ارتقاء نشان ساخت ایران محصولات نانو در بازارهای منطقه‌‌ای و جهانی
۵- ارتقاء اثرگذاری فناوری نانو در بهبود کیفیت زندگی و اثرگذاری اجتماعی؛

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ماده ۴- حوزه‌های صنعتی اولویت‌دار
با توجه به ظرفیت‌ فناوری‌های نانو برای ایجاد تحول در صنایع و ظرفیت‌های موجود رشته‌های صنعتی برای جذب فناوری نانو، حوزه‌های اولویت‌دار و مأموریت‌های ویژه ذیل آن‌ها برای ارتقاء اثرگذاری اقتصادی – اجتماعی فناوری نانو به شرح جدول زیر تعیین می‌شوند.
تبصره- شاخص ارزیابی اولویت‌های فوق، ارتقاء مشهود نرخ رشد سالانه فروش محصولات نانو در این حوزه‌هاست.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ماده ۵- راهبردها، اقدامات ملی و شاخص‌ها

راهبرد ۱) ترویج و فرهنگ‌سازی برای افزایش مشارکت ذی‌نفعان در توسعه و به‌کارگیری فناوری نانو

راهبرد ۲) ارتقاء کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی کارآمد متناسب با نیازهای آتی جامعه علمی، فناوری و صنعتی نانو

راهبرد ۳) ارتقاء توان نوآوری تخصصی و عمومی مبتنی بر فناوری‌های بدیع نانو با هدایت پژوهشگران و فناوران

راهبرد ۴) ارتقاء دانش‌بنیان صنایع موجود بر پایه فناوری نانو

راهبرد ۵) توسعه و مدیریت بازار محصولات نانو در سطح ملی، منطقه و جهانی

راهبرد ۶) تدوین استانداردهای ملی و بین‌المللی و مقررات مرتبط باکیفیت محصولات و ایمنی فناوری نانو

راهبرد ۷) ارتقاء همکاری‌ها و تعاملات بین‌المللی در راستای سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران

۱- میزان باور مردم به توانمندی صنعتی و اقتصادی ایران در فناوری نانو (۱)
۲- تعداد افراد آموزش‌دیده در برنامه‌های ترویج فناوری نانو (میلیون نفر) (۱)
۳- میزان گرایش مدیران صنایع نسبت به به‌کارگیری فناوری نانو (۱)
۴- تعداد محققان ایرانی تراز اول جهان (سرآمدان علمی نانو) (۲)
۵- سهم مقالات منتشرشده در مجلات برتر از مقالات مجلات باکیفیت (Top۱۰%/Q۱) (۲)
۶- نسبت تعداد شرکت‌های نانوی زایشی دانشگاه‌ها به هر ۱۰۰۰ مقاله نانو کشور (۲)
۷- میزان اشتغال ایجادشده با فناوری نانو (۲)
۸- نسبت تعداد اختراعات نانو به هر ۱۰۰۰ مقاله نانو در سال (۲)
۹- تعداد کسب‌وکارهای نوآفرین ایجادشده و موفق شده (۳)
۱۰- تعداد نهادهای مرتبط با نوآوری دارای فعالیت در حوزه فناوری نانو (مراکز نوآوری، شتاب‌دهی و سکو‌های تخصصی تولید نیمه‌صنعتی) (۳)
۱۱- حجم مالی خدمات مراکز عضو شبکه آزمایشگاهی نانو (۳)
۱۲- تعداد خطوط تولیدی با ماشین‌‌آلات و تجهیزات نانو ساخت ایران (۴)
۱۳- تعداد فناوری‌های نانو صنعتی شده (۴)
۱۴- تعداد شرکت‌های بزرگ کشور (معادل ارزی حجم فروش سالانه شرکت ۱۰ میلیون دلار) استفاده‌کننده از فناوری نانو (تولید محصول نانو، بهبود بهره‌وری، ارتقاء زیست‌محیطی) (۴)
۱۵- نسبت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری دولتی در فناوری نانو (۴)
۱۶- حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران (۵)
۱۷- تعداد شرکت‌ها با حجم فروش بالای ۲ میلیون دلار (داخلی و خارجی) محصولات نانو (۵)
۱۸- سهم حجم فروش کالای مصرفی به حجم فروش کل کالاها (۱ و ۵)
۱۹- تعداد نشان‌های تجاری شناخته‌شده در بازار جهانی (۵)
۲۰- تعداد شرکت‌های با صادرات بالا (یک‌میلیون دلار صادرات) (۵ و ۷)
۲۱- تعداد استانداردهای ملی فناوری نانو (۶)
۲۲- تعداد استانداردهای بین‌المللی فناوری نانو تدوین‌شده با هدایت ج.ا.ایران (۶)
۲۳- تعداد کالاهای دارای نشان نانو (۶)
۲۴- تعداد حوزه‌های صنعتی اولویت‌دار دارای استانداردهای ملی و مقررات ارتقاءیافته با مباحث نانو (۶)
۲۵- تعداد سخنرانان مدعو و کلیدی ایرانی در کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی (۲ و ۷)
۲۶- سهم همکاری‌های بین‌المللی در انتشارات علمی (۷)
۲۷- میزان مشارکت مؤثر کشور در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی نانو (۷)

۱- شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه سیاست‌گذاری، هماهنگی و نظارت کلان بر اجرای این سند را بر عهده دارد.
۲- ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور مسئولیت رصد، پایش و نظارت این سند را بر عهده داشته و پیشنهاد بازنگری‌های لازم در سند و گزارش کلان مربوطه را در فواصل زمانی مشخص به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه خواهد نمود.
۳- ستاد ویژه توسعه فناورى نانو، وابسته به معاونت علمى و فناورى ریاست جمهورى وظیفـه برنامه‌ریـزى، هماهنگى، نظارت، پایش شاخص‌ها و تسهیل اجراى سند را بر عهده دارد.

۱- تقسیم وظایف کلی دستگاه‌ها و تعیین مأموریت‌های بخشی و هماهنگی آن‌ها با شناسایی و بهره‌گیری از زیرساخت‌های نهادی و ساختاری کشور برای پیاده‌سازی این سند
۲- حمایت مادى، معنوى، علمى و تسهیل‌گرى از فناوران و شرکت‌هاى فناوری نانو، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات، صندوق‌های تأمین مالی، طرح‌هاى فناورانه و تجارى‌سازى آن‌ها، ایجاد زیرساخت‌های مالی، فیزیکی، خدماتی، پشتیبانی، نرم‌افزاری، تجهیزاتی و فضاهای تولید نیمه‌صنعتی و صنعتی
۳- تسهیل ارائه خدمات توسعه فناوری و تجاری‌سازی با تأمین منابع، امکانات و زیرساخت‌های موردنیاز مجریان پروژه‌ها و کارگزاران خدمات فناوری بخش خصوصی
۴- تدوین نقشه راه اجرایی سازی سند و ارائه آن به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور حداکثر شش‌ماه پس از ابلاغ سند
۵- تدوین برنامه‌های عملیاتی به‌صورت دوره‌ای در چارچوب این سند
۶- ارزیابی مستمر و نظارت بر حسن اجرای برنامه‌های محول ‌شده ناشی از اجرای این سند به دستگاه‌ها و همچنین پایش شاخص­‌ها و ارائه گزارش سالانه به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور.
تبصره – این گزارش می‌بایست شامل: ۱- میزان تحقق اهداف و مقادیر شاخص‌های سند و همچنین فرآیند استخراج آن‌ها و ۲- ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی توسعه فناوری نانو بر زندگی مردم و پیشرفت کشور باشد.
۷- انجام مطالعات و تعیین جایگاه بین‌المللی کشور در علم، فناوری و نوآوری نانو و میکرو
۸- حمایت از اجرای پروژه‌های ملی، منطقه‌ای و ﺑﯿﻦ‌اﻟﻤﻠﻠﯽ و حضور در ﻣﺠﺎﻣﻊ و اتحادیه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه علم و فناوری نانو و میکرو در ﭼﺎرﭼﻮب این سند
۹- پایش تحولات داخلی، رصد فضای بین‌المللی و آینده‌پژوهی در حوزه فناوری نانو و میکرو و ارائه پیشنهاد اصلاحات لازم برای بازنگری و به­روزرسانی سند به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور.
۱۰- فناوری‌های میکرو که ارتباط نزدیکی با فناوری‌های نانو دارند و برای توسعه و تجاری‌سازی آن‌ها علاوه بر زیرساخت‌های اختصاصی، نیازمند زیرساخت­‌های مشترک با فناوری نانو می‌­باشند، در چارچوب این سند قرار می‌گیرند و ستاد ویژه توسعه فناوری نانو موظف است برنامه‌های اختصاصی این حوزه را برای تصویب به شورای ستاد ارائه دهد.ماده ۸- دولت موظف است بودجه‌های موردنیاز این سند را متناسب با تحقق اهداف و شاخص‌های این سند در قالب یک ردیف مستقل در لوایح بودجه سنواتی و برنامه‌های توسعه پنج‌ساله پیش‌بینی نماید.تبصره ۱– دستگاه‌های اجرایی مسئول اجرای این سند باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که اقدامات ملی موضوع ماده ۴ در اولویت‌ سالانه آن‌ها لحاظ و منابع و ظرفیت‌های معمول دستگاه‌ها به نحو مطلوب در جهت تحقق اهداف و اقدامات سند هدایت گردد.

تبصره ۲- دستگاه‌های دولتی مجاز هستند در راستای اجرای این سند بخشی از منابع مالی خود را برای توسعه فناوری نانو در حوزه مأموریتشان اختصاص دهند.

ماده ۹- این مصوبه مشتمل بر یک مقدمه، ۹ ماده و ۴ تبصره بنا به تایید سـتاد راهبرى اجراى نقشـه جامع علمى کشـور، در جلسـه ۸۷۳ مورخ ۲۴/۰۸/۱۴۰۱ شوراى عالى انقلاب فرهنگى به تصویب رسید و از تاریخ تصویب لازم‌الاجراست و کلیه مصوبات و سیاست‌های قبلى مغایر، لغو و بلااثر خواهد بود.»

سید ابراهیم رئیسی
رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی

گفتنی است، این مصوبه به نهادهای زیر ابلاغ شد:

معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
وزارت صنعت، معدن و تجارت
وزارت جهاد کشاورزی
وزارت نفت
ستاد ویژه توسعه فناوری نانو
سازمان برنامه و بودجه
ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی