سیاست خارجی نوین عربستان؛ بین جاه‌طلبی‌های بزرگ و چالش‌های پیچیده

سعیدرضا دل شکیب - پس از تماس تلفنی میان پوتین و ترامپ، بحث بر سر برگزاری نشستی در ریاض مطرح شد. وزیران خارجه دو کشور در جلساتی که اخیراً برگزار شد، به بررسی ابعاد مختلف بحران‌های بین‌المللی پرداختند. میزبانی چنین نشستی، عربستان را در موقعیتی قرار می‌دهد که بتواند به عنوان میانجی در حل اختلافات و کاهش تنش‌های جهانی ظهور کند. این اقدام، علاوه بر نشان دادن تمایل عربستان به ایفای نقش فعال در عرصه بین‌المللی، به تقویت جایگاه این کشور در دیپلماسی چندجانبه نیز کمک می‌کند.

نقش‌آفرینی در تحولات منطقه‌ای و جهانی

عربستان، به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت، از منابع اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیکی خود بهره می‌برد تا نقش موثری در تنظیم توازن‌های قدرت در منطقه داشته باشد. در راستای اهداف بلندپروازانه خود، این کشور به دنبال تنوع‌بخشی به اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت از طریق طرح‌های توسعه‌ای نظیر «عصر جدید» است. همچنین، برقراری روابط گسترده دیپلماتیک و مشارکت فعال در سازمان‌های بین‌المللی، از دیگر راهکار‌هایی است که عربستان در جهت تقویت جایگاه جهانی خود به کار می‌گیرد.

از سوی دیگر، تغییرات ژئوپلیتیکی و ظهور چالش‌های نوین، عربستان را بر آن داشته تا سیاست‌های خود را بازنگری کند و در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی رویکردی جامع اتخاذ نماید. این کشور با استفاده از تجربیات گذشته و با بهره‌گیری از فرصت‌های جدید، سعی دارد تا نقش خود را در میان بازیگران منطقه‌ای و جهانی تثبیت کند.

اهداف و منافع استراتژیک میزبانی

میزبانی نشست‌های بین‌المللی فرصت‌های متعددی را برای عربستان فراهم می‌کند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. تقویت جایگاه دیپلماتیک: برگزاری نشست‌های کلان با حضور رهبران بزرگ جهان، امکان افزایش نفوذ سیاسی عربستان و تبیین نقش این کشور به عنوان یک میانجی میان قدرت‌های جهانی را فراهم می‌آورد.

۲. تنوع‌بخشی به روابط خارجی: از طریق میزبانی نشست‌هایی با مشارکت قدرت‌هایی مانند روسیه و آمریکا و‌ای بسا در آینده چین و بعد‌ها اروپا، عربستان می‌تواند وابستگی خود را به یک محور واحد کاهش داده و روابط چندجانبه‌ای را توسعه دهد.

۳. تثبیت امنیت منطقه‌ای: حضور در گفت‌و‌گو‌های بین‌المللی پیرامون بحران‌هایی نظیر جنگ اوکراین می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای منجر شود و زمینه‌ای برای ارتقای امنیت در خاورمیانه فراهم آورد.

۴. بهبود تصویر بین‌المللی: اجرای اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در کنار فعالیت‌های دیپلماتیک، تصویر عربستان را در میان جامعه جهانی بهبود می‌بخشد و موجبات جذب سرمایه و همکاری‌های جدید را فراهم می‌کند.

چالش‌های پیش روی عربستان در نقش‌آفرینی بین‌المللی

علی‌رغم دستاورد‌های قابل توجه، عربستان با چالش‌های جدی متعددی روبه‌رو است که می‌توان آنها را در چند محور اصلی خلاصه کرد:

۱. رقابت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی:

علاوه بر رقابت‌های سنتی با ایران، عربستان باید با حضور کشور‌هایی نظیر ترکیه، امارات و مصر نیز کنار بیاید. این کشور‌ها هر یک در تلاش‌اند تا با سیاست‌های اقتصادی و دیپلماتیک خود نفوذ منطقه‌ای را افزایش دهند. رقابت میان این بازیگران موجب ایجاد فضایی پیچیده و چندبعدی در منطقه شده است.

۲. فشار‌ها و چالش‌های ایدئولوژیک:

در برخی مناطق، حضور جنبش‌های تکفیری و سلفی به عنوان نیرو‌های پراکنده و اغلب پراکنده، بر ثبات منطقه تأثیرگذار است. این جنبش‌ها که از ایدئولوژی‌های محافظه‌کارانه پیروی می‌کنند، می‌توانند تهدیدی برای همبستگی ملی و استراتژی‌های مدرن در منطقه محسوب شوند.

علاوه بر این، تعاملات و تنش‌های ناشی از مسائل مرتبط با اسراییل، از جمله چالش‌های دیگر در سیاست خارجی عربستان به شمار می‌آیند. برخورد‌های سیاسی و نظامی احتمالی با اسراییل می‌تواند فضای منطقه‌ای را دچار ناآرامی کند.

۳. فشار‌های بین‌المللی در حوزه حقوق بشر و آزادی‌های مدنی:

مسائلی نظیر محدودیت‌های موجود در زمینه حقوق بشر و آزادی‌های مدنی، باعث می‌شود که برخی از کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی انتقادات خود را نسبت به سیاست‌های داخلی عربستان ابراز کنند. این موضوع می‌تواند روابط دیپلماتیک و اقتصادی این کشور را تحت تأثیر قرار دهد.

۴. چالش‌های اقتصادی و تحولات اجتماعی داخلی:

علی‌رغم تلاش‌های گسترده برای تنوع‌بخشی به اقتصاد، وابستگی به نفت همچنان یک نقطه ضعف محسوب می‌شود. نوسانات قیمت نفت و تغییرات ناگهانی در بازار‌های جهانی می‌تواند ثبات اقتصادی کشور را به چالش بکشد.

از سوی دیگر، تحولات اجتماعی و تلاش برای اجرای اصلاحات در حوزه‌های مختلف ممکن است با مقاومت‌هایی از سوی برخی اقشار مواجه شود که این خود می‌تواند بر سیاست‌های داخلی و تصویر بین‌المللی تأثیرگذار باشد.

عربستان سعودی با میزبانی نشست‌های بین‌المللی و تلاش برای ایفای نقش میانجی در منازعات جهانی، در پی تقویت جایگاه خود در صحنه جهانی است. این کشور از منابع اقتصادی، موقعیت ژئوپلیتیکی و برنامه‌های اصلاحی بهره می‌برد تا با ایجاد توازن میان منافع ملی و الزامات بین‌المللی، نقش خود را در تحولات منطقه‌ای و جهانی بهبود بخشد. با این حال، چالش‌های متعدد—از جمله رقابت‌های منطقه‌ای با ایران، ترکیه، امارات و مصر، فشار‌های ناشی از جریان‌های تکفیری و سلفی، و نیز تنش‌های مرتبط با قضیه فلسطین و رژیم اسراییل—نیز زمینه‌های نگرانی را فراهم کرده‌اند.