راهبردهای توسعه صنعت میکروالکترونیک در ایران

میکروالکترونیک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع پیشرفته، نقش اساسی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. این صنعت در حوزه‌هایی مانند کامپیوتر، ارتباطات، خودروسازی، لوازم‌خانگی، سامانه‌های دفاعی، هوافضا، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا کاربرد دارد. با توجه به اهمیت این موضوع، چه راهبرد‌هایی برای توسعه صنعت میکروالکترونیک در ایران وجود دارد و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در این حوزه با چه چالش‌هایی رو‌به‌رو است؟

میکروالکترونیک صنعتی راهبردی محسوب می‌شود که زنجیره تأمین آن به‌شدت جهانی و به‌هم‌پیوسته است. این صنعت به دلیل پیچیدگی‌های فنی و اقتصادی، نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زیرساخت‌های تحقیقاتی، تولیدی و آموزشی است. بحران جهانی کمبود تراشه که در پی همه‌گیری کرونا و تنش‌های ژئوپلیتیکی تشدید شد، توجه کشور‌ها را به این حوزه افزایش داد.

جمهوری اسلامی ایران نیز در سال‌های اخیر به اهمیت این صنعت پی برده و در راستای توسعه آن گام‌هایی برداشته است. بااین‌حال، نبود سرمایه‌گذاری پایدار و مشکلات زیرساختی از جمله چالش‌های این حوزه طی یک دهه گذشته بوده است. شناسایی این چالش‌ها به برنامه‌ریزی دقیق‌تر در این حوزه کمک شایانی می‌کند.

چالش‌های صنعت میکروالکترونیک در ایران

۱. وابستگی به زنجیره تأمین جهانی: صنعت تراشه‌سازی در ایران به‌شدت وابسته به تأمین‌کنندگان خارجی است. از آنجا که این حوزه تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد، تأمین تجهیزات و مواد اولیه با مشکلاتی مواجه است.

۲. نبود زیرساخت تولید داخلی: ایران فاقد کارخانه تولید تراشه (Fab) است که این موضوع می‌تواند در شرایط حساس به اهرم فشار سیاسی و اقتصادی تبدیل شود.

۳. عدم وجود نیروی انسانی متخصص: توسعه صنعت میکروالکترونیک نیازمند دانش فنی و مهارت‌های پیشرفته در حوزه طراحی و تولید تراشه است. درحال‌حاضر، ایران در تربیت نیروی انسانی متخصص و انتقال دانش با چالش‌هایی مواجه است.

۴. سرمایه‌گذاری ناکافی: برای راه‌اندازی یک خط تولید تراشه، به سرمایه‌گذاری سنگین و مداوم نیاز است. درحالی‌که کشور‌هایی مانند چین، آمریکا و اتحادیه اروپا میلیارد‌ها دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، ایران هنوز نتوانسته منابع مالی کافی را به این صنعت اختصاص دهد.

با این حال، راهبرد‌هایی برای توسعه صنعت میکروالکترونیک در ایران وجود دارد که در اینجا به بررسی سه راهبرد پرداخته می‌شود.

۱. تقویت جریان طراحی تراشه (Fabless)

مدل Fabless به شرکت‌هایی اشاره دارد که تراشه‌ها را طراحی می‌کنند، اما تولید آن را به کارخانه‌های خارجی می‌سپارند. این روش برای ایران راهکاری مقرون‌به‌صرفه و سریع‌تر محسوب می‌شود. اقدامات پیشنهادی در این حوزه شامل:

* ایجاد مراکز آموزش و خدمات طراحی تراشه برای تقویت توانمندی‌های داخلی

* سرمایه‌گذاری در طراحی تراشه‌های پرکاربرد داخلی در بخش‌هایی مانند مخابرات، خودرو و تجهیزات پزشکی

* ورود به بازار‌های جهانی طراحی تراشه از طریق همکاری‌های بین‌المللی و جلب سرمایه‌گذاری خارجی

۲. ایجاد کارخانه تولید تراشه (Fab)

اگرچه راه‌اندازی کارخانه تولید تراشه نیازمند سرمایه‌گذاری بالا و فناوری پیشرفته است، اما این راهبرد در بلندمدت می‌تواند ایران را در زنجیره تأمین جهانی قرار دهد. پیشنهاد‌های ارائه‌شده در این بخش شامل:

* انتقال فناوری و مشارکت با شرکت‌های خارجی برای کاهش هزینه‌های اولیه

* سرمایه‌گذاری در زنجیره تأمین مواد اولیه مانند ویفر‌های سیلیکونی، گاز‌های خاص و تجهیزات پردازشی

* ایجاد یک کارخانه فب داخلی برای تولید تراشه‌های با فناوری ۶۵ تا ۹۰ نانومتری، که می‌تواند بسیاری از نیاز‌های داخلی را برطرف کند

۳. دیپلماسی فناوری و توسعه همکاری‌های بین‌المللی

برای کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان محدود، ایران می‌تواند راهبرد‌های زیر را دنبال کند:

* مشارکت با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و خارجی در حوزه تحقیق و توسعه

* ایجاد وابستگی متقابل در زنجیره تأمین جهانی از طریق صادرات مواد اولیه و همکاری در تولید مشترک

* استفاده از ظرفیت کشور‌های همسو مانند چین، روسیه و هند برای تأمین تجهیزات و فناوری‌های کلیدی

به گزارش ستاد نانو و میکرو، سرمایه‌گذاری در میکروالکترونیک نه‌تنها ازنظر اقتصادی بلکه ازنظر امنیت ملی نیز حائز اهمیت است. کشور‌های پیشرو مانند آمریکا، چین و اتحادیه اروپا درحال رقابت شدید برای تسلط بر این صنعت هستند. ایران نیز درصورتی‌که بخواهد در آینده جایگاهی در این صنعت داشته باشد، باید سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری‌های پایدار را در اولویت قرار دهد.

ترکیبی از راهبرد‌های کوتاه‌مدت (تقویت طراحی تراشه)، میان‌مدت (مشارکت بین‌المللی) و بلندمدت (ایجاد کارخانه فب داخلی) می‌تواند ایران را به بازیگری مهم در این حوزه تبدیل کند. با اجرای این سیاست‌ها، کشور می‌تواند وابستگی خود به تأمین‌کنندگان خارجی را کاهش داده و در مسیر توسعه فناوری‌های پیشرفته قرار گیرد.

انتهای پیام/