۷۰ درصد از دانشجویان فنی و مهندسی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند!

هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از تحولات بزرگ فناوری در دهه‌های اخیر، تأثیر گسترده‌ای بر حوزه‌های مختلف از جمله آموزش و پژوهش دانشگاهی داشته است. با توسعه ابزار‌های هوش مصنوعی مولد، شیوه‌های انجام تحقیقات علمی، نگارش مقالات و تکالیف دانشگاهی دستخوش تغییرات اساسی شده‌اند. این فناوری، علاوه بر افزایش سرعت و دقت در فرآیند‌های علمی، چالش‌هایی را نیز در زمینه اصالت و ارزیابی پژوهش‌ها به همراه دارد. در این میان، دانشگاه‌ها و اساتید نقشی کلیدی در هدایت این روند و بهره‌گیری صحیح از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در مسیر پیشرفت علمی ایفا می‌کنند.

در این راستا محمدرضا عاطفی، استاد دانشگاه و مشاور هوش مصنوعی سازمان‌ها درخصوص به‌کارگیری هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها توسط دانشجو‌ها برای انجام تکالیف دانشگاهی به ویژه مقالات و پایان‌نامه‌ها به گفت‌و‌گو با برنا پرداخت.

وی در ابتدا درباره نقش و تأثیر هوش مصنوعی در انجام تکالیف دانشگاهی گفت: در حال حاضر، استفاده دانشجویان در ایران از ابزار‌های هوش مصنوعی با سرعت چشمگیری در حال رشد است. در دو سال گذشته، به‌ویژه در یک سال اخیر، ابزار‌های مرتبط با فعالیت‌های تحقیقاتی در حوزه هوش مصنوعی گسترش زیادی یافته‌اند. روند پیشرفت این فناوری به‌گونه‌ای است که اگر در گذشته هر سال اخبار جدیدی در این زمینه منتشر می‌شد، اکنون تقریباً هر دو هفته یک‌بار شاهد معرفی یک ابزار جدید هوش مصنوعی هستیم.

عاطفی در ادامه افزود: این ابزار‌ها عمدتاً به‌عنوان دستیار پژوهشی و در حوزه هوش مصنوعی مولد (Generative AI) توسعه یافته‌اند. این نوع از هوش مصنوعی قادر به تولید محتوا، تصویر، ویدئو و سایر اشکال داده‌های خلاقانه است، مشابه آنچه انسان‌ها در فرآیند‌های خلاقانه انجام می‌دهند.

استقبال دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی از هوش مصنوعی

این استاد دانشگاه همچنین اضافه کرد: در میان دانشجویان، بیشترین استقبال از این فناوری در رشته‌های مهندسی و علوم کامپیوتر مشاهده می‌شود. با این حال، سایر رشته‌ها نیز با کمی تأخیر در حال پیوستن به این روند هستند. در یکی از نظرسنجی‌هایی که در کلاس خود انجام دادم، حدود ۵۰ درصد از دانشجویان از ابزار‌های ابتدایی هوش مصنوعی استفاده می‌کردند. این نشان‌دهنده گسترش روزافزون این فناوری در بین دانشجویان است.

وی بیان کرد: در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، استفاده از این ابزار‌ها حتی بیشتر است. به‌عنوان مثال، در درس روش تحقیق که تدریس می‌کنم، از ترم گذشته تاکنون، آموزش استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان دستیار پژوهشی را در برنامه درسی گنجانده‌ام. در رشته‌های فنی و مهندسی، برآورد می‌شود که بیش از ۷۰ درصد از دانشجویان از این فناوری هوش مصنوعی بهره می‌برند. البته این رقم بسته به دانشگاه، دانشکده و رشته تحصیلی متفاوت است، اما آنچه مسلم است، رشد محسوس استفاده از هوش مصنوعی در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال‌های قبل است.

در ادامه عاطفی در خصوص نحوه ورود هوش مصنوعی به فرآیند‌های آموزشی دانشگاه‌های ایران و میزان نظارت بر استفاده از آن بیان کرد: در حال حاضر، بیشترین کاربرد این فناوری در انجام تکالیف دانشجویی، به‌ویژه در حوزه ترجمه، مشاهده می‌شود. استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی در ترجمه بسیار رایج شده است و پس از آن، با فاصله‌ای قابل‌توجه، به حوزه‌هایی مانند تولید مقاله و پژوهش‌های علمی وارد می‌شود.

وی افزود: در مقطع کارشناسی، دانشگاه‌ها نقش نظارتی چندانی در استفاده از هوش مصنوعی ندارند. این فناوری بیشتر در میان دانشجویان و اساتید پیشرو که در این حوزه صاحب‌نظر هستند، معرفی و ترویج می‌شود. به گفته او، در حال حاضر، آموزش این ابزار‌ها به‌طور رسمی در سرفصل‌های درسی گنجانده نشده است، اما در برخی از دروس، مانند روش تحقیق، به‌صورت غیررسمی و بر اساس تجربه و دانش اساتید، به دانشجویان معرفی می‌شود.

عاطفی در ادامه خاطرنشان کرد: احتمالاً تا یک سال آینده، بسیاری از کلاس‌های روش تحقیق از هوش مصنوعی به‌عنوان یک دستیار پژوهشی بهره خواهند برد. به گفته او، این روند در حال حاضر به شکل یک جریان آموزشی غیررسمی در حال گسترش است و اساتید، بر اساس آگاهی و تجربه شخصی خود، استفاده از این ابزار‌ها را به دانشجویان توصیه می‌کنند.

ضرورت سیاست‌گذاری در استفاده از هوش مصنوعی

این استاد دانشگاه بیان کرد: دانشگاه‌های ایران به‌اندازه دانشگاه‌های غربی سیاست‌های مشخصی برای مدیریت استفاده از هوش مصنوعی در انجام تکالیف تدوین نکرده‌اند، اما این مسئاله طبیعی است، زیرا ایران هنوز در مرحله رشد این فناوری قرار دارد. در این مرحله، سیاست‌گذاری‌های سخت‌گیرانه می‌تواند به‌عنوان عاملی بازدارنده عمل کند و مانع رشد طبیعی این حوزه شود. بنابراین، باید اجازه داده شود که این روند به‌صورت طبیعی پیش برود و سیاست‌ها نیز هم‌زمان با آن تعریف شوند.

وی در ادامه اظهار داشت: هوش مصنوعی به‌طور مداوم در حال اصلاح و به‌روزرسانی است. برای مثال، برخی از ابزار‌های هوش مصنوعی قادرند محتوای تولید شده توسط این فناوری را تشخیص دهند و درصد احتمال نگارش آن توسط ماشین را مشخص کنند. در مقابل، ابزار‌های دیگری نیز توسعه یافته‌اند که قادرند محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی را به نحوی تغییر دهند که کاملاً انسانی به نظر برسد و امکان تشخیص آن را تا حد زیادی کاهش دهند.

عاطفی همچنین افزود: این روند می‌تواند چالش‌های قابل‌توجهی را ایجاد کند، اما جای نگرانی چندانی وجود ندارد. دانشجویان با استفاده از این ابزارها، به‌جای شروع از نقطه صفر، می‌توانند مسیر علمی خود را از سطحی بالاتر آغاز کرده و به پیشرفت‌های بیشتری دست یابند. این فناوری به آنها کمک می‌کند که به‌جای طی کردن مسیر از ابتدا تا یک سطح متوسط، از سطحی بالاتر آغاز کرده و به نتایج بهتری دست پیدا کنند.

عاطفی تأکید کرد: استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی زمان یادگیری و تولید محتوا را کاهش دهد. یکی از مهم‌ترین موانع انجام فعالیت‌های پژوهشی برای دانشجویان، سختی و زمان‌بر بودن فرآیند یادگیری و تولید محتواست که هوش مصنوعی می‌تواند این چالش را تا حد زیادی برطرف کند. سرعت بالای یادگیری از طریق این ابزار‌ها ممکن است انگیزه دانشجویان را برای ادامه مسیر علمی افزایش دهد و جذابیت بیشتری برای مطالعه و پژوهش ایجاد کند.

وی با اشاره به اهمیت رعایت اصول اخلاقی در استفاده از هوش مصنوعی، گفت: این فناوری نباید به‌عنوان یک ضد‌ارزش تلقی شود، به‌گونه‌ای که دانشجویان خروجی آن را مستقیماً به‌عنوان کار خود ارائه دهند. حتی اگر دانشجویان تا ۵۰ درصد از محتوای خود را با کمک هوش مصنوعی تولید کنند، لازم است سهم خود را در فرآیند پژوهش مشخص کنند. حتی اگر دانشجو بتواند تنها ۵ درصد به محتوای تولید‌شده اضافه کند، این مشارکت ارزشمند خواهد بود و به حفظ اصالت علمی کمک خواهد کرد.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در حال حاضر، فعالیت منسجمی مبتنی بر سیاست‌گذاری یا استراتژی مشخصی از سوی وزارت علوم یا دانشگاه‌های ایران برای استفاده از هوش مصنوعی در انجام تکالیف و پروژه‌های تحقیقاتی وجود ندارد. سرعت توسعه ابزار‌های هوش مصنوعی در حوزه پژوهش به‌قدری بالاست که حتی متخصصان این حوزه نیز ناچارند هفته‌به‌هفته اخبار و تحولات جدید را رصد کنند، چرا که ممکن است در عرض چند روز، ابزار‌های جدیدی معرفی شده یا قابلیت‌های پیشین به‌طور قابل‌توجهی بهبود یابند.

عاطفی تأکید کرد: در این مسیر، اساتید دانشگاه‌ها نقش پرچم‌دار را ایفا می‌کنند و سهم بسزایی در گسترش این فناوری دارند. این اساتید هستند که با آموزش‌های کلاسی و تولید محتوای آگاهی‌بخش، زمینه را برای توسعه این فناوری فراهم می‌کنند. اما مانند بسیاری از موضوعات نوظهور، نمی‌توان انتظار داشت که سازمان‌ها یا دانشگاه‌ها به‌طور سازمان‌یافته این روند را هدایت کنند. بااین‌حال، امید است که اساتید همچنان به نقش پیشروی خود در توسعه این حوزه ادامه دهند و مسیر استفاده بهینه از هوش مصنوعی در پژوهش‌های دانشگاهی را هموار سازند.

آموزش هوش مصنوعی در مدارس

وی در ادامه افزود:  دانشجو‌هایی که هم‌اکنون در دانشگاه‌ها حضور دارند، نسل بعدی یک تحول عظیم در حوزه هوش مصنوعی هستند. بهترین زمان برای کار بر روی این موضوع، دوران تحصیل در مدرسه است، چرا که آگاهی‌بخشی در این مقطع می‌تواند تأثیر بسزایی در آمادگی دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه داشته باشد.

این مشاور هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: هم‌اکنون برخی مدارس در حال ارائه آموزش‌های مرتبط با هوش مصنوعی هستند و میزان استفاده از این فناوری در میان دانش‌آموزان به‌طور محسوسی در حال افزایش است. ورودی‌های آینده دانشگاه‌ها با آگاهی، تجربه و مهارت بیشتری در استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی مولد وارد محیط دانشگاهی خواهند شد و این روند می‌تواند به بهبود کیفیت پژوهش و نوآوری‌های علمی در کشور کمک کند.

این در حالی است که حسین افشین، معاون علمی و  فناوری ریاست جمهوری روز گذشته در مراسم رونمایی از سکوی ملی متن باز هوش مصنوعی با اشاره به اهمیت آموزش هوش مصنوعی از سنین پایین، گفت: «ما برنامه‌ریزی کرده‌ایم که از سال آینده، یک میلیون دانش‌آموز در رده‌های سنی ۴ تا ۱۵ سال را تحت آموزش‌های هوش مصنوعی قرار دهیم. این آموزش‌ها با همکاری وزارت آموزش و پرورش و شرکت‌های دانش‌بنیان انجام خواهد شد.»

معاون علمی همچنین افزود: «برای این منظور، محتوای آموزشی ویژه‌ای تهیه شده است و در صورت موافقت وزارت آموزش و پرورش این برنامه از ابتدای سال آینده اجرایی خواهد شد. همچنین، برنامه‌ای برای آموزش معلمان در تابستان سال آینده در نظر گرفته شده است تا آنها نیز بتوانند به‌طور مؤثر این مفاهیم را به دانش‌آموزان منتقل کنند.»

این استاد دانشگاه گفت: بدون شک استفاده از هوش مصنوعی در انجام تکالیف و پروژه‌های دانشگاهی تأثیر بسزایی خواهد داشت و رشد آن در آینده بسیار چشمگیر خواهد بود. این روند با شتاب زیادی گسترش خواهد یافت و بخشی از چالش‌های آن نیز از طریق توسعه و بهبود پلتفرم‌های هوش مصنوعی برطرف خواهد شد. در حال حاضر، انجام فعالیت‌هایی مانند خواندن و استخراج بخش‌های کلیدی مقالات و استناددهی که به‌طور معمول زمان‌بر هستند، با کمک هوش مصنوعی در مدت‌زمان بسیار کوتاه‌تری امکان‌پذیر شده است. این امر می‌تواند منجر به تولید حجم زیادی از محتوای پژوهشی شده و سرعت و ریتم رشد تحقیقات علمی را به شکل قابل‌توجهی افزایش دهد.

عاطفی بیان کرد: که قطعاً استفاده از هوش مصنوعی در انجام پایان‌نامه‌ها و مقالات علمی می‌تواند چالش‌هایی در ارزیابی علمی و آموزش دانشگاهی ایجاد کند. در برخی موارد، تشخیص اینکه یک پاراگراف در بخش مرور ادبیات یا بررسی پیشینه تحقیق توسط هوش مصنوعی تولید شده یا توسط نیروی انسانی، برای داوران بسیار دشوار خواهد بود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در آینده، بخش‌های یدی و تکراری مقاله‌نویسی، نامه‌نگاری علمی و مرور منابع احتمالاً بیشتر بر عهده هوش مصنوعی خواهد بود. دانشجو‌ها باید تمرکز خود را از انجام این وظایف به سمت خلق نوآوری‌های علمی و ارائه ایده‌های جدید سوق دهند تا بتوانند ارزش افزوده واقعی در پژوهش‌های خود ایجاد کنند.

انتهای پیام/