نگاهی گذرا به اتفاقات مهم ۱۴۰۳ در عرصه داخلی و خارجی

به گزارش خبرگزاری برنا، سال ۱۴۰۳با همه دغدغه‌هایش رو به پایان است. آخرین ساعات سالی را سپری می‌کنیم که برای مردم ایران به عنوان یک نشانه از تغییرات مهم در چند دهه گذشته تداعی خواهد شد، سالی پر از فراز و نشیب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که یادآور تغییرات مهم و نقطه عطفی در شکل‌گیری تفاوت‌های محتوایی و معنایی با سال‌های گذشته بوده است.

در این سال که با حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، در سیزدهم فرودین ماه، آغاز شد، معادلات جهانی دگرگون گشت،صف‌بندی‌های جدیدی در منطقه شکل گرفت و زمان به سوی تنش هدایت شد. شرایط سخت ایران در حالی که برخی کشورهای منطقه از هفتم اکتبر به سکوتی سوال‌برانگیز در قبال کشتار مردم غزه فرو رفتند، خطیر و سرنوشت‌ساز بود.

اگر حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل را نقطه اصلی تغییرات مهم درخاورمیانه بدانیم، حمله اسرائیل به کنسولگری ایران و انجام وعده صادق جمهوری اسلامی، استراتژی حرکت بر مدار خصومت را به حملات نظامی مستقیم سوق داد. « تنش روی خط جنگ » از یکسو رفتار سیاسی را به تقابل نظامی در سطح منطقه ارتقا داد و از سوی دیگر این پیام را صادر کرد که حملات موشکی ایران به مواضع اسرائیلی هشداردهنده‌تر از آنچه بوده که آمریکا و اروپا در مواجهه با برنامه موشکی ایران تاکنون تصور می‌کردند.

این تقابل برای ایران و اسرائیل تجربه‌ای بود برای آزمودن قدرت نظامی و برای غرب، تبدیل شد به استراتژی فشار بر ایران که ابتدا با تشدید ادعای ارسال پهپاد در جنگ اوکراین و با آمدن ترامپ در مسائل موشکی و هسته‌ای رخ نمود. این دوسویه محک زدن قدرت نظامی و استفاده از فشار سیاسی و تحریمی همچنان استمرار یافته است.

سقوط بالگرد و تغییر در سیاست داخلی ایران

همزمان با بالا گرفتن تنش میان ایران و اسرائیل ، حادثه سقوط بالگرد رئیس دولت سیزدهم معادلات داخلی را به طور کلی تغییر داد. بعد از یک دوره تلاش دولت سیزدهم برای سامان دادن به اقتصاد که بعد از حذف ارز ترجیحی در سال ۱۴۰۱ به تورم‌های بالاتر از ۵۰درصد ختم شد، فقدان شهید رئیسی و همراهانش، شوک مهمی به اقتصاد و سیاست ایران بود.

تاثیرپذیری بازارهای ایران از چند واقعه متوالی موجب شد بورس وارد رکود عمیق‌تری شود، همچنان که بازار دلار و طلا به دلیل بالا رفتن ریسک‌های سیاسی –نظامی با بی‌ثباتی بیشتری روبه‌رو بودند.

این روند در آستانه تغییرات مهم داخلی و برگزاری انتخابات زودهنگام در ایران چند نکته مهم را وارد چرخه سیاست ایران کرد. در وهله اول انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در شرایطی باید برگزار می‌شد که روند مطالبات مردم در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی به سطوح جدیدی رسیده بود و دغدغه مشارکت، بعد از انتخابات مجلس یازدهم و ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰به یک موضوع مهم و اساسی در سپهر سیاسی ایران بدل شده بود.

سه ضلعی قالیباف، پزشکیان و جلیلی در شرایطی شکل گرفت که خاستگاه اصلی سیاسیون در ایران بالا رفتن مشارکت بادو مسیر متفاوت بود: تغییر وضع موجود یا ادامه شرایط سیاسی و اجتماعی بعد از سال ۱۴۰۰این انتخاب، سرنوشت انتخابات در ایران را رقم زد.

بالاخره با ورود مدافعان تغییر در سیاست خارجی و رفع محدودیت‌هایی که قطبی شدن در جامعه را افزایش می‌داد، وزنه در سمت و سوی مدافعان مسعود پزشکیان سنگین شد و رای مردم در نهایت دیدگاه وفاق را برگزید؛ وفاق برای حل و فصل اختلافات.

مسعود پزشکیان و رسوب تنش‌ها و مشکلات 

اما آمدن مسعود پزشکیان به عرصه قدرت اجرایی در شرایطی که رسوب تنش های خارجی و داخلی وجود داشت را باید آغاز دشوار حرکت دولت چهاردهم دانست. فضای بعد از حضور پزشکیان به گونه ای بود که تقاضای سیاسی بر حرکت در مدار گذشته سنگینی می‌کرد، اما طرف مقابل، رویکرد حل و فصل مسالمت‌آمیز و وحدت‌آفرین بود که بعد از یک دوره مشارکت پایین در انتخابات، مردم را به سوی گفتمان پزشکیان دلگرم کرده بود. رئیس دولت چهاردهم در مواجهه با دو رویکرد به اداره کشور میانه را گرفت و با طرح وفاق موفق شد دوره گذار از دولت سیزدهم به کابینه چهاردهم را به سمت آرامش و ثبات نسبی در داخل هدایت کند.

گرچه این روند با نقدهای مخالفان در حوزه‌های مختلفی روبه رو بود و آنها در موضوع مذاکره با آمریکا، اجرای قانون حجاب، رفع فیلترینگ انتقاداتی را چه در میدان و چه در سطوح سیاسی طرح کردند، اما مانیفست وفاق دولت تا حدود زیادی توانست مسیر مدارا و تغییرات گام به گام را به پیش ببرد. رفع فیلترینگ اولیه برخی پلتفرم‌های مجازی در دی ماه امسال در حالی اتفاق افتاد که رویکرد کلی دولت برای گشایش‌های گام به گام در این زمینه امیدوارکننده‌تر از گذشته برای مردم نمایان شده است.

تاثیرفشارهای خارجی بر عملکرد دولت 

تلاش‌های پزشکیان در داخل اما با فشارهای سیاسی و نظامی از خارج همراه بود. ترور اسماعیا هنیه بعد از برگزرای مراسم تحلیف رئیس دولت چهاردهم و ترورهای سریالی بعدی در منطقه نشان داد که اسرائیل تلاش می‌کند تعادل برای رسیدن به نقطه مشترک در سیاست داخلی ایران را هدف قرار دهد.

این تلاش چه در حوزه سیاست داخلی ایران و چه در اقتصاد در ۶ماه گذشته به طور مستمر در دستور کار آنها بوده است. باید اینطور روایت کرد، سال ۱۴۰۳از این جهت سال متفاوتی به شمار می‌آید که تداخل تاثیرگذاری سیاست داخلی و سیاست در عرصه بین‌الملل به شکل مشهودی همه معادلات را زیر سایه خود قرار داده است.

بعد از تنش‌های نظامی میان ایران و اسرائیل، زمزمه آمدن ترامپ به عرصه قدرت در یک بازه زمانی ۶ماهه، بازارهای جهانی و طبیعتا بازارهای ایران را نیز به واکنش واداشت. دلهره اروپا از حضور ترامپ، آنها را به سیاست‌های مستقل‌تری در رویارویی با تهران تشویق کرد که در چند نشست فصلی شورای حکام تیغ تیز تروئیکا برای گسست روند دیپلماسی را نشان می‌داد.

بیانیه‌های تند و تیز آنها از برنامه هسته‌ای ایران، که در حین رقابت‌های انتخاباتی کامالا هریس و دونالد ترامپ شدت گرفت نشان داد آنها در کنار ادعاهای مطرح شده درباره دخالت ایران در جنگ اوکراین سعی دارند مسئله اوکراین و برنامه هسته ای ایران را به عنوان نقطه قوتی برای مشارکت با ترامپ برروی میز سیاست داشته باشند. این دیدگاه بعد حضور ترامپ و چرخش او به سمت پوتین برای حل و فصل مسائل و با تعرفه‌های سنگین و هشدارهای ایالات متحده به اروپایی‌ها رنگ کدروت گرفت، اما در شکل گیری روند فشار حداکثری درباره ایران بی‌تاثیر نبود.

تلاش‌های دولت چهاردهم برای کاهش تاثیر فشارها

دولت پزشکیان در ۶ماه گذشته برای کاهش تاثیرتنش‌های تحمیل شده باسیاست خارجی فعال در زمینه ارتباط با کشورهای همسایه، گفت‌وگو با تروئیکای اروپا، درعرصه‌های اقتصادی نیز تلاش کرد برنامه‌های جدیدی را به سرانجام برساند. راه‌اندازی بازار ارز توافقی به رغم مخالفت برخی درباره زمان اجرای این طرح، عملیاتی شد. این سیاست که برای کاهش اختلاف نرخ ارز بازار آزاد و رسمی در کشور برای حذف رانت و کاهش نوسانات ارزی مورد نظر بود همزمان با آمدن ترامپ و اعمال سیاست‌های تحریمی، وزیر اقتصاد دولت چهاردهم را به میز استیضاح و برکناری کشاند، اما تغییرات نرخ ارز و طلا در هفته‌های گذشته نشان داد دلایل اصلی نوسان در بازارها را باید جای دیگری جست‌وجو کرد.

با این حال، آنچه در عملکرد اقتصادی دولت بعد از فشارهای سنگین که پزشکیان آن را جنگ اقتصادی سختی می‌خواند قابل تحلیل است اینکه در شش ماه گذشته تورم در کانال ۳۰درصدی در حرکت بوده و دولت توانسته به رغم همه مصائب با رویکرد حمایتی از جمله ارائه کالابرگ و افزایش ۴۵درصدی حقوق کارگران دغدغه‌ها را به طور نسبی کاهش دهد.

آنچه که اقتصاددانان بر آن متفق‌القول هستند، جو انتظاری فشارهای سیاسی است که بر بازارهای طلا و ارز تاثیر بسزایی دارد. این شرایط نه فقط در دولت پزشکیان که در دولت‌های احمدی‌نژاد، روحانی و رئیسی نیز وجود داشته است. بنابراین آینده تاثیر تحولات سیاسی بر اقتصاد ایران همگام با دنیا در حال تغییرات غیرقابل پیش‌بینی است.

تحلیل کلی سیاستمداران و اقتصاددانان بر بر محور می‌گردد که سال آینده وامدار اتفاقات بعد از هفتم اکتبر و تغییر معادلات جهانی پس از ظهور ترامپ در عرصه نظم جهانی است. گرچه سال ۱۴۰۳ با همه مصائب و مشکلاتش در حال عبور است و تقویم جدیدی روی میز سیاستمداران قرار می‌گیرد، اما تحولات کشدار گذشته، آینده را شکل خواهند داد. آنچه که دولت چهاردهم در سال آینده با آن مواجه خواهد بود اندیشیدن تدابیری برای کاهش تاثیر دگرگونی‌های جهانی بر اقتصاد ایران است.

حمله دوباره اسرائیل به غزه، سوریه و لبنان در شرایطی که حملات ایالات متحده به یمن و تلاش ترامپ برای کشاندن پای ایران به موضوع حوثی‌ها در میان است، فشار بر اقتصاد ایران هدف قرار داده است، موضوعی که هم رئیس دولت و هم سیاسیون بر آن اتفاق نظر دارند.

به هر حال روزهای پایانی امسال در حالی سپری می‌شود که معیشت مردم همچنان بزرگترین دغدغه مسئولان نظام در سال آینده است. ناترازی‌های انرژی، مشکلات تولید در تامین مواد اولیه و ایجاد ارزش افزوده بیشترین بازخورد را در روزهای پایانی سال داشته است و بی‌رونق بودن بازارهای شب عید، گواهی است بر کاهش قدرت خرید مردم. بنابراین بیش از اینکه مرور حوادث سال ۱۴۰۳مهم باشد، مشکلات و مخاطراتی که سال آینده همچنان وجود خواهد داشت باید مورد نظر قرار بگیرد.

سال ۱۴۰۴باید آغاز تحول در سیاست‌های اقتصادی ایران و تقویت پول ملی باشد. این مسیر از طریق دیپلماسی فعال در سیاست خارجی و رویکرد حمایت از تولید داخلی می‌گذرد.

انتهای پیام