دمیدن در شیپور دیپلماسی از سرگشاد تحریم

خبر تعویق مذاکرات با روایت‌های متفاوتی از سوی منابع غربی همراه بود. در پی گزارش اولیه وب‌سایت اکسیوس درباره احتمال به تعویق افتادن دور چهارم گفت‌و‌گو‌ها تا هفته آینده، برخی رسانه‌ها مدعی شدند که بروز اختلافات داخلی در ساختار سیاسی آمریکا و مواضع دوگانه نسبت به اصل روند مذاکره، از عوامل اصلی این تصمیم بوده است. اگرچه این ادعا‌ها هنوز به‌طور رسمی از سوی نهاد‌های آمریکایی تأیید نشده، اما با الگوی رفتاری رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، نوعی انطباق ضمنی دارد.

در میانه این گمانه‌زنی‌ها، نخستین موضع رسمی از سوی میانجی عمانی ارائه شد. وزیر خارجه این کشور، در پیامی توییتری، علت تعویق را «دلایل لجستیکی» دانست و افزود: «نشست ایران و آمریکا که به‌طور موقت برای روز شنبه برنامه‌ریزی شده بود، به زمان دیگری موکول شده و تاریخ جدید تنها پس از توافق دو طرف اعلام خواهد شد.» هم‌زمان، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز ضمن تأیید تغییر زمان، توضیح داد که این پیشنهاد از سوی عمان مطرح شده است. در همین حال، منابع مطلع در واشنگتن به وب‌سایت اکسیوس گفتند که برخلاف برخی گزارش‌ها، آمریکا هیچ‌گاه به‌طور رسمی آمادگی خود را برای شرکت در دور چهارم گفت‌و‌گو‌ها اعلام نکرده بود؛ موضوعی که ساعاتی بعد، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، تمی بروس، نیز مورد تأیید قرار داد.

حفظ میز مذاکره زیر سایه تناقض‌های درونی ایالات متحده

اگرچه تاکنون هیچ‌یک از طرفین اشاره‌ای به ترک میز مذاکره یا بروز مشکلات سیاسی آشکار در مسیر گفت‌و‌گو‌ها نداشته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد نشانه‌هایی از تغییرات در تیم امنیتی – سیاسی ترامپ وتناقض‌های درون دولت ایالات متحده درباره هم‌زمانی مذاکرات با سیاست‌های تحریمی جدید به‌چشم می‌خورد که روند مذاکرات را با تاخیر رو به رو می‌کند.

ایالات متحده در روز چهارشنبه تنها دو رزو مانده به گفت‌و‌گو‌های دور چهارم تحریم‌های نفتی جدید را علیه ایران اعلام کرد. این در حالی است که تهران بار‌ها به صراحت اعلام کرده که یکی از اهداف مهم مذاکرات دستیابی به توافقی است که ضمن تضمین صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران، منافع ملی مردم را در قالب رفع تحریم‌های موجود برآورده کند.  اسماعیل بقایی، دیروز، ضمن اشاره به موضع جمهوری اسلامی ایران در ادامه مسیر دیپلماتیک، گفت: «اراده جمهوری اسلامی ایران برای بهره‌گیری از دیپلماسی جهت تأمین منافع مشروع و قانونی ملت ایران و خاتمه‌دادن به تحریم‌ها و فشار‌های اقتصادی که حقوق انسانی و رفاه تک‌تک ایرانیان را نشانه گرفته است، همچنان پابرجاست. هیئت نمایندگی ایران نیز از ابتدای ورود به گفت‌و‌گو‌ها با حسن نیت، چارچوب‌هایی مشخص و اصولی را بر مبنای حقوق بین‌الملل در حوزه استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و لغو تحریم‌های غیرقانونی تعیین و بر جدیت خود تأکید کرده است.»

وزارت خارجه ایران روز چهارشنبه نیز در واکنشی تند، تحریم‌های جدید ایالات متحده را نشانه‌ای روشن از رویکرد متناقض ایالات متحده و فقدان حسن نیت آن در مسیر گفت‌و‌گو توصیف کرد. در واکنش این وزارتخانه اینگونه عنوان شد: «تحریم‌هایی که طی چند روز گذشته به بهانه‌های گوناگون علیه اشخاص و شرکت‌های ایرانی و غیرایرانی اعلام شد، گواه آشکار دیگری از رویکرد متناقض تصمیم‌گیران آمریکایی و فقدان جدیت آنها برای پیشبرد مسیر دیپلماسی است.»

وزارت خارجه ضمن انتقاد از رفتار ضدونقیض واشنگتن تأکید کرد: «مسئولیت تبعات و آثار مخرب ناشی از اقدامات تحریک‌آمیز و پیام‌های متناقض مقامات آمریکایی در قبال ایران، مستقیماً برعهده طرف آمریکایی خواهد بود.»

خلاف جهت دیپلماسی

تحریم‌های جدید آمریکا علیه هفت نهاد و دو کشتی به‌دلیل  فروش نفت ایران، در شرایطی اعمال شده که تعویق مذاکرات و انتشار اظهارات جنجالی ترامپ نیز فضای متفاوتی در روند دیپلماتیک ایجاد کرد. رئیس‌جمهور آمریکا در شبکه اجتماعی خود (تروث سوشال) نوشت: «من دیشب تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کردم. هر کسی که از ایران نفت بخرد، اجازه تجارت با آمریکا را نخواهد داشت.»

او همچنین در ادامه با تشدید لحن تهدیدآمیز خود افزود: «تمام خرید‌های نفت یا محصولات پتروشیمی ایران باید همین حالا متوقف شود. هر کشور یا شخصی که هر مقدار از این محصولات را خریداری کند، بلافاصله مشمول تحریم‌های ثانویه خواهد شد و دیگر اجازه هیچ‌گونه تجارت با ایالات متحده را نخواهد داشت.»

این سخنان ترامپ در شرایطی مطرح شد که برخی امیدواری‌ها درباره امکان بازگشایی مسیر‌های اقتصادی میان دو کشور پس از چند دور مذاکره شکل گرفته بود. در پی دور نخست مذاکرات نیز زمزمه‌هایی درباره ارائه پیشنهاد‌هایی از سوی ایران برای مشارکت اقتصادی آمریکا در پروژه‌های زیرساختی کشور مورد توجه قرار گرفت، موضوعی که حتی برخی مقامات ایرانی نیز به‌طور تلویحی آن را مورد بحث قرار دادند. مهاجرانی، سخنگوی دولت، هفته گذشته در پاسخ به پرسشی درباره زمینه‌های احتمالی سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران گفته بود: «مسلماً اگر قرار بر چنین اقدامی باشد، باید زیرساخت‌های مناسب و مقدماتی فراهم شود، که در حال حاضر اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.»

دلایل رفتار متناقض ترامپ

با وجود نوسانات مستمر در روند مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده، آنچه در تحلیل سیاست خارجی واشنگتن برجسته می‌نماید، چندلایگی در منطق تصمیم‌گیری این کشور است؛ منطقی که نه تنها متأثر از رقابت‌های درونی میان جناح‌های سیاسی و نهاد‌های تصمیم‌ساز است، بلکه به‌گونه‌ای قابل توجه تحت تأثیر جهت‌گیری‌های خاص دولت ترامپ در قبال نظم بین‌المللی و نقش‌آفرینی لابی‌ها و بازیگران فراملی نیز شکل می‌گیرد. در این راستا، تحریم‌های اخیر نفتی آمریکا را می‌توان نه صرفاً در چارچوب اقدامات اقتصادی محدود، بلکه در قالب بخشی از راهبرد «تعامل مشروط همراه با فشار» تعبیر کرد؛ راهبردی که هدف آن تنظیم هم‌زمان معادلات در دو جبهه‌ی دیپلماتیک است.

نخست، در قبال ایران، این تحریم‌ها بازتاب تداوم استفاده از ابزار‌های فشار غیرمستقیم در حاشیه مذاکرات دیپلماتیک هستند؛ ابزاری که به عنوان بخشی از سیاست مهار و کنترل رفتار طرف مقابل تحلیل می‌شود. دوم، در قبال چین، این اقدام بخشی از روند فزاینده اعمال فشار‌های اقتصادی و تجاری است که در قالب تلاش برای تقویت موقعیت چانه‌زنی آمریکا در مذاکرات تعرفه‌ای قابل فهم است. با توجه به نقش چین به عنوان یکی از مهم‌ترین واردکنندگان نفت ایران، اعمال تحریم‌های نفتی به‌طور غیرمستقیم تلاش برای ایجاد گسست در زنجیره تأمین انرژی پکن و افزایش هزینه‌های اقتصادی آن ارزیابی می‌شود.

به نظر می‌رسد دولت ترامپ در مرحله‌ای قرار گرفته که به‌کارگیری هم‌زمان مجموعه‌ای از تاکتیک‌های متفاوت را اجتناب‌ناپذیر می‌بیند. از یک‌سو، تهدید‌های دوره‌ای علیه تهران و تحمیل تحریم‌ها در خارج از مسیر رسمی مذاکره؛ و از سوی دیگر، نمایش آمادگی برای تعامل با پکن در حوزه تجاری. این تنوع تاکتیکی، بازتاب تلاش برای حفظ ابتکار عمل در دو میدان رقابت منطقه‌ای و جهانی است، اما در عمل به ارسال پیام‌های مبهم و گاه متضاد نیز منجر شده است؛ پیام‌هایی که نه در تهران و نه در پکن با واکنش دلخواهی برای واشنگتن همراه نبوده‌اند.

در تازه‌ترین واکنش‌ها به این تحولات، مقامات ایرانی بر استمرار رویکرد دیپلماتیک تأکید کرده‌اند. سید عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، با اشاره به تعویق دور چهارم گفت‌و‌گو‌ها با میانجی‌گری عمان، اعلام کرد که این تصمیم ناشی از ملاحظات لجستیکی و فنی بوده و تغییری در عزم تهران برای رسیدن به توافقی عادلانه و متوازن ایجاد نکرده است. به گفته‌ی وی، هدف نهایی ایران رسیدن به توافقی است که ضمن تضمین لغو مؤثر تحریم‌ها، اعتماد جامعه جهانی را نسبت به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران جلب کرده و در عین حال حقوق مشروع کشور را به رسمیت بشناسد.

انتهای پیام