"شمس العماره " میراثی که دیگر نیست

"به بهانه سالروز اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا از بندر انزلی22 اردیبهشت 1252 شمسی"

صد و چهل و چهار سال پیش در چنین روزی ناصرالدین شاه قاجار سوار بر کشتی بندر انزلی را به مقصد حاجی طرخان ترک می کند و قدم در راهی می گذارد که انتهایش به بهبود اوضاع کشور ختم شود. اگر از انگیزه های عیاشی ناصرالدین شاه در سفر به اروپا گذر کنیم، هدفِ این سفر انتقال پیشرفت های مادی و معنوی اروپا به ایران بود، بیراه نیست که از دیرباز بندر انزلی را دروازه اروپا می گویند چرا که رفت و آمد شاه شهید به فرنگ برای اولین بار از این بندرِ مهم بود که با توصیه و نیت صدر اعظم، میرزا حسین‌خان سپهسالار، انجام شد

شاهِ ایران پس از یک سفر 5 ماهه و پذیرفتن تاثیرات بسیار از فضای غرب، اصلاحاتی را نیز در ایران آنزمان پیاده کرد و زمینه ساز ورود ابزار و فرهنگی جدید به ایران شد که این موارد سفر ناصرالدین شاه در سال 1252 شمسی را به عنوان اولین پادشاه ایرانِ پس از اسلام که به اروپا سفر کرده است بسیار مهم و برجسته می کند

یکی از شهرهایی که تحولات بسیاری به واسطه سفرهای شاه شامل حالش شد بندر استراتژیک انزلی بود، ناصرالدین شاه در سفر اول خود به بندر انزلی همانطور که در سفرنامه گیلان آمده در عمارت معتمدی مستقر شد، او بعد از این سفر دستور ساخت عمارتی با شکوه را به وزیر امور خارجه خود که در گیلان حکومت می کرد، داد. عمارتی پنج طبقه هشت ضلعی با 22 متر ارتفاع به نام "شمس العماره" مشرف به دریا، 4 سال بعد از آن سفر وقتی ناصرالدین شاه دوباره پا به انزلی گذاشت در عمارت شمس المعاره که حالا تکمیل شده بود ساکن شد.

شمس العماره سال ها محل زندگی شاهان، درباریان و افراد خاص زمان بود که وارد بندر انزلی می شدند، این عمارت حکومتی عمر زیادی نداشت و بر اثر بی توجهی ها و دخالت بیگانگان به قصد تسلط بیشتر بر گمرک انزلی تخریب شد.

امروز وقتی به موقعیت کنونی "شمس العماره" سر میزنم، یک حوض بزرگ و یک المان فلزی بدقواره به جای عمارت با شکوه شمس العماره می بینم، وقتی قصد دارم برای یک گردشگر داستان "شمس العماره" را روایت کنم خجالتم می آید بگویم که شاهان قاجار و وزیران و جهانگردان خارجی در بلندی این مکان دریا را نظاره و انزلی را به زیبایی توصیف می کردند.

امروز در بندر انزلی هزینه های بسیاری برای فضاسازی در شهر می شود مانند خانه گالی پوش، المان های نامرتبط با فضا و پیشینه انزلی و .... حال در وضعیتی هستیم که شهر نیاز به حضور گردشگر دارد و این گردشگران برای دیدن " بندر انزلی" هر آنچه که از اول بود و هست می آیند چطور ما این گردشگران  را با این فضا مواجه می کنیم؟ گردشگری که حق دارد در بندر انزلی ردی از شمس العماره ببیند حتی اگر آن عمارت امروز وجود ندارد. حق دارد ببیند چون در تاریخ این شهر بوده و اتفاقا نقش مهمی هم داشته است.

می توان به جای المان فعلی که به وجودش نیازی احساس نمی شود عمارت "شمس العماره" را در یک مقیاس مناسب بنا کرد، فضای با شکوه انزلی گذشته اینگونه  تا حدی باز آفرینی می شود و از این بعد در مقابل گردشگران آگاه شرمنده نیستیم.

به قلم : آرمین صافدل

تصویر بالا :حوض و المانی که امروز در موقعیت شمس العماره هستند و نشان از تداوم یک کج سلیقگی دارند.( عکس از صفحه امین حق ره )

تصویر تمبر شمس العماره بندر انزلی چاپ شده در زمان قاجار