چرا مرکزی به نام اپدیم مهم است؟

ایده اولیه تاسیس مرکز مدیریت اطلاعات بلایا (اپدیم) در سال 2001 در سازمان برنامه و بودجه مطرح شد. این سازمان یکی از مهم‌ترین سازمان‌های کشور است که به عنوان یکی از معاونت‌های رئیس جمهور وظیفه هدایت، راهبری و رصد توسعه کشور را بر عهده دارد. به عبارت دیگر می‌توان گفت مدیریت توسعه کشور بر عهده این سازمان است. بودجه دستگاه‌های اجرایی نیز در چارچوب برنامه‌های توسعه توسط این سازمان مدیریت و هماهنگ می‌شود. در بعد بین‌المللی سازمان برنامه و بودجه مرجع ملی کمیسیون اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل(اسکاپ) درکشور است. اسکاپ بزرگترین کمیسیون منطقه‌ای سازمان ملل است که جمعیتی بیش از 4 میلیارد نفر را تحت پوشش دارد. اسکاپ برای انجام وظایف خود در زمینه توسعه پایدار و فقرزدایی در منطقه، علاوه بر دبیرخانه خود که مقر آن در بانکوک است، مراکز منطقه‌ای متعددی ایجاد کرده، برای مثال یکی از آنها سیاپ است که در زمینه آمار فعالیت می‌کند و مقر آن در ژاپن است و یا مرکز دیگری در کره جنوبی قرار دارد که در زمینه آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کند. مراکز دیگری هم وجود دارند که در قسمت شرق آسیا قرار دارند و در غرب آسیا صرفا در هند یک مرکز وجود دارد.

با توجه به اینکه ایران عضو اسکاپ است و سازمان برنامه و بودجه مرجع ملی آن، بهره‌برداری کارا و موثر از ظرفیت‌های اسکاپ در راستای تحقق اهداف توسعه کشور در دستور کار سازمان برنامه و بودجه قرار داشته است. سوالاتی که مطرح می‌شود این است که آیا تعامل سازنده با اسکاپ و ایجاد مرکزمنطقه‌ای وابسته به اسکاپ در ایران می‌تواند به توسعه کشور کمک کند؟ با توجه به بررسی‌های به عمل آمده در رابطه با نیازهای کشور و همچنین ظرفیت‌ها، ساختار و مراکز منطقه‌ای اسکاپ، پاسخ مثبت است. بهره برداری از ظرفیت‌های اسکاپ عمدتا بر شرکت در نشست‌های سالانه و موضوعی آن یا جلسات و همایش‌های مرتبط حسب مورد تمرکز داشته است. به همین خاطر تعاملات با اسکاپ می‌توانست ارتقا یابد به نحوی که بتوان از طریق اسکاپ تجارب خود را به اشتراک گذاشت و از طرف دیگر از تجارب و ظرفیت‌های کشورهای منطقه استفاده کرد.

با توجه به اینکه یکی از مسائلی که نه تنها کشور ما بلکه همه کشورهای منطقه در معرض آن قرار دارند بلایای طبیعی است، و مدیریت بلایا، همکاری منطقه‌ای را می طلبد، جمع‌بندی سازمان برنامه و بودجه این بود که ایجاد یک مرکز در ایران در زمینه مدیریت اطلاعات بلایا به اسکاپ پیشنهاد شود. البته زلزله بم در آن زمان و سونامی در اندونزی بر پیشبرد این موضوع بی‌تاثیر نبود. موضوع بلایا و کاهش خسارات و تلفات آن یکی از موضوعات مبتلابه کشور در آن زمان بود. همکاری کشورهای منطقه و ایجاد ارتباط ارگانیک می‌توانست به کاهش ریسک بلایا کمک کند. به این ترتیب ایده اپدیم با تمرکز بر مدیریت اطلاعات بلایا که جزء مباحث و روندهای روز بود و هنوز هم هست مطرح شد. این در حالی است که تا قبل از طرح پیشنهاد ایران در اسکاپ، موضوع بلایا چندان مورد توجه این کمیسیون منطقه‌ای سازمان ملل نبود. جالب است که بدانیم پس از طرح پیشنهاد ایران در اسکاپ و پیگیری آن با حساس شدن کشورهای عضو اسکاپ، بخشی در دبیرخانه اسکاپ با عنوان کاهش ریسک بلایا ایجاد شد.

کشور ما از لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای واقع شده که بلاخیز است و همه ساله با بلایای طبیعی متعددی دست و پنجه نرم می‌کنیم و طبعا برای مدیریت آنها در خصوص قبل، حین  و پس از وقوع بلایا تجربه‌های بسیار مفیدی داریم. معاونت فنی سازمان برنامه و بودجه انجام یک مطالعه جامع در خصوص انواع بلایا در منطقه آسیا و اقیانوسیه و راهکارهای مقابله با آنها را به یک تیم تحقیقاتی به سرپرستی فردی دانشگاهی که در زمینه مدیریت بلایا تخصص داشت سپرد. البته در کنار مطالعات فنی تیم تحقیقاتی، تیم‌های حقوقی، اقتصادی و  بین‌الملل سازمان هم به صورت موازی فعالیت می‌کردند. حاصل تحقیقات تیم‌های تحقیقاتی طی جلسات متعدد در دفتر همکاری‌های بین‌المللی مورد بررسی و مداقه قرار می‌گرفت و به اصطلاح  چکش‌کاری می شد. ضمن اینکه از نظرات اعضای دبیرخانه اسکاپ نیز نظر مشاوره‌ای اخذ می‌شد چرا که مرکز پیشنهادی باید همانند سایر مراکز منطقه‌ای وابسته به اسکاپ در چارچوب مقررات سازمان ملل و اسکاپ ساماندهی می‌شد. پس از تحقیقات و پژوهش‌های فراوان، در نهایت قطعنامه پیشنهادی همراه با گزارش پشتیبان تنظیم و برای طرح در اجلاس سالانه کمیسیون اسکاپ به دبیرخانه اسکاپ تحویل داده شد.

پس از تنظیم قطعنامه و کسب موافقت‌های اولیه، وارد فاز رایزنی شدیم چراکه باید 62کشور عضو با تاسیس چنین مرکزی با اجماع با آن موافقت می‌کردند. پس از ارائه قطعنامه، کشورهای عضو نظراتی را در جهت تکمیل شدن طرح ارائه کردند اما برخی کشورها مانند آمریکا، انگلستان و فرانسه با تاسیس مرکز اپدیم در ایران در مراحل اول موافق نبودند. جالب این است که این کشورها در منطقه اسکاپ نیستند ولی چون پنج عضو دارای حق وتو شورای امنیت سازمان ملل در کمیسیون‌های منطقه‌ای سازمان ملل عضو هستند، عضو اسکاپ نیز محسوب می‌شوند.

در نهایت در سال 2011 و پس از زحمات و پیگیری‌های بسیار، قطعنامه ایجاد مرکز آسیا و اقیانوسیه برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا (اپدیم) به عنوان مرکز وابسته به کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برای آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ) با اجماع در اجلاس کمیسیون اسکاپ مورد پذیرش قرار گرفت. اقدامات اولیه برای تاسیس این مرکز برابر با قطعنامه مزبور آغاز شد.

اینک که اپدیم به صورت رسمی آغاز به فعالیت می‌کند، امید است این سرآغازی برای جمع‌آوری اطلاعات و دانش همه کشورهای منطقه، پردازش و به اشتراک گذاری سریع و بهنگام آنها برای کاهش ریسک بلایای طبیعی باشد. اغلب بلایای طبیعی ریشه‌ای فرامرزی دارند و منحصر به یک کشور نمی‌شوند. به عنوان مثال این روزها کشور ما درگیر دو بلای طبیعی مهم است که یکی از آنها بحث ریزگردهاست که جنوب کشور را تحت تاثیر قرار داده و دیگری مسائل مربوط به زلزله کرمانشاه است. در خصوص اینکه ریزگردها هم ریشه داخلی دارند هم ریشه فرامرزی کسی بحث ندارد. یا در خصوص زلزله کرمانشاه مطرح شد که مرکز اصلی زمین لرزه کرمانشاه در نزدیکی مرز ایران در کشور عراق بود. پس ما نیاز به همکاری بین‌المللی در خصوص قبل، حین و پس از وقوع بلایا داریم. البته انتظار می رود همکاری‌های بین‌المللی در زمینه مدیریت اطلاعات بلایا را تسهیل و تسریع کند.

امید است که با آغاز به کار رسمی اپدیم، این مرکز بتواند با جمع‌آوری، پردازش و به اشتراک گذاری بموقع اطلاعات، کارایی و اثربخشی مدیریت بلایا را در منطقه ارتقا دهد. البته فعالیت مرکزی که با استاندارد بین المللی فعالیت می کند در عمل می تواند آثار مثبتی برای نهادها و فعالان مدیریت بلایا  داشته باشد به نحوی که آنها نیز در تراز بین‌المللی فعالیت‌های خود را سامان دهند. برای این کار لازم است این مرکز با شناسایی ظرفیت نهادها و مراکزی که در داخل کشور در زمینه بلایا فعالیت می‌کنند به هم‌افزایی آنها کمک کند و در تعامل با مراکز بین‌المللی که در همین زمینه مدیریت بلایا فعالیت دارند یعنی مدیریت بلایا کارهای تحقیقاتی و اجرایی انجام می‌دهند اهداف اپدیم را محقق کند.

به طور خلاصه می‌توان گفت با تاسیس اپدیم، کشور ما و کشورهای عضو این امکان را پیدا می‌کنند که در مرکزی که مقر دایمی آن کشورمان خواهد بود تجارب، اطلاعات و نتیجه پژوهش‌هایشان را به اشتراک بگذارند و پیش از بحران، در حین بحران و پس از آن با به کارگیری راهکارهای پیشنهادی از آسیب‌های ناشی از بلایا در منطقه بکاهند.