شهرستان راز و جرگلان ؛شهرستان وحدت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا ؛شهرستان راز و جرگلان به مرکزیت شهر راز، بخش­های شمال و شمال غربی استان خراسان شمالی را به خود اختصاص داده و از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق به شهرستان شیروان، از غرب به شهرستان مانه و سملقان و استان گلستان و از جنوب به شهرستان­های بجنورد و مانه و سملقان محدود می شود. این شهرستان با مساحت حدود 3138 کیلومتر مربع یک شهرو3 بخش دارد. جمعیت شهرستان راز و جرگلان در سال 1392 بالغ بر 65000 نفر برآورد گردیده است.

جغرافیای طبیعی شهرستان راز و جرگلان:

بخش وسیعی از شهرستان راز و جرگلان مناطق کوهستانی و دره‌های نه چندان عمیق است. به ­طور کلی این منطقه زمستان ­های سرد و مرطوب و تابستان ­های گرم و خشک دارد. حوضه های آبریز منطقه شامل رود سومبار، رود جرگلان و رود غلامان در شمال منطقه و حوضه آبریز رود تنگه ترکمن در جنوب محدوده شهرستان است که از نظر اقلیمی تحت تأثیر تودۀ هوایی دریای مازندران قرار دارد. رشته کوه کپه ­داغ و دره سومبار در شمال به عنوان مرزی طبیعی بین ترکمنستان و شهرستان قرار گرفته و از جنوب به ارتفاعات شهرستان بجنورد و شهرستان مانه و سملقان محدود می شود.

بر اساس پژوهشهای مقدماتی باستان­شناسی، شهرستان رازو جرگلان از دورۀ پیش از تاریخ(هزاره سوم پیش از میلاد) مسکونی بوده و به دلیل موقعیت راهبردی و منابع سرشار طبیعی اهمیت ویژه­ای داشته است. وجود محوطه­های استقراری پیش از تاریخ در حوضه رود غلامان و تپه­های مربوط به دوره تاریخی در دره راز و دره جرگلان گواه سکونت مداوم بشر در پهنۀ این شهرستان در دوران مختلف تاریخ بشری است.

پیشینه تاریخی راز و جرگلان :

بر اساس پژوهش های مقدماتی باستان ­شناسی، شهرستان رازو جرگلان از دورۀ پیش از تاریخ(هزاره سوم پیش از میلاد) مسکونی بوده و به دلیل موقعیت راهبردی و منابع سرشار طبیعی اهمیت ویژه ­ای داشته است. وجود محوطه ­های استقراری پیش از تاریخ در حوضه رود غلامان و تپه ­های مربوط به دوره تاریخی در دره راز و دره جرگلان گواه سکونت مداوم بشر در پهنۀ این شهرستان در دوران مختلف تاریخ بشری است.

ارگ تاریخی آلمادوشن

ارگ آلمادوشن در بلندترین بخش کوهی استوانه‌ ای شکل و منفرد قرار گرفته‌ است. سطح این کوه نسبتا مسطح است طول شرقی غربی این قلعه، بیش از 100متر و عرض شمالی جنوبی آن حدود500 متر است. در تمامی بخش‌ های سطح این کوه آوار و توده‌ های لاشه‌سنگ وجود دارد آواری که هر کدام مخروبه‌های یک بنا بوده است. در جنوبی‌ترین سطح این کوه و در نزدیکی لبه پرتگاهی آن مخروبه‌ یک بنای مستطیل شکل بزرگ وجود دارد که به نظرمی‌رسد مهمترین ساختمان این قلعه بوده است. اسم این اثر از روستای آلمادوشن که نزدیکترین روستا به آن گرفته شده‌است. این نام در زبان ترکی " محل افتادن سیب" معنی می‌دهد. در خصوص قدمت و تاریخچه اثر می‌توان گفت، ارگ آلمادوشن یک قلعه نظامی است که از دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون 6 و 7 هجری قمری کاربرد داشته‌است. ارگ آلمادوشن با توجه به موقعیت و ویژگی طبیعی از جهت نظامی در یک سیر 1500 ساله یعنی از دوران‌ های اشکانی تا قرون میانه اسلامی حائز اهمیت بوده است.

تپه ارگ بالا

قلعه ارگ بالا بر بلندای بخشی مسطح از یک کوه با جهت شمال غربی- جنوب شرقی قرار گرفته است. طول شرقی غربی این محدوده 300 متر و عرض شمالی جنوبی آن حدود 200 متر است. استحکامات و ساختارهای قلعه تماما در بخش جنوبی آن است در سایر بخش‌های قلعه دیواره کوه عمودی است و صعود به آن ندارد. طول بارو که تمامی بخش‌های جنوبی محدوده را می‌پوشاند و مانع دسترسی ساده به داخل قلعه می‌شود حدود 150 متر در جهت شمال شرقی- جنوب غربی است. تعداد برج‌ هایی که در مسیر این بارو وجود داشته 5 عدد و نیم دایره‌ ای شکل بوده‌ است. در خصوص تاریخچه این اثر با توجه به ساختارهای تخریب شده و همچنین با توجه به تعداد زیادی قطعات خمره شکسته در سطح محوطه، می‌ توان گفت این اثر یک قلعه نظامی بزرگ از دوران اشکانی منطقه است. قلعه ارگ بالا با توجه به وسعت و موقعیتی که در آن قرار گرفته است از جمله مهم ترین قلعه‌های نظامی منطقه شمال خراسان است.

محوطه تاریخی راستقان

این اثر یک محوطه بزرگ استقرار روستایی از دوران‌های اسلامی میانه یعنی قرون 6 تا 8 هجری قمری در نزدیکی روستای راستقان است. طول شمالی جنوبی این محوطه حدود 250 متر است که وسعت آن از بخش‌های داخلی دره در حاشیه رودخانه شروع و تا ارتفاعات بالادست دره ادامه می‌ یابد و عرض شرقی‌ غربی محوطه حدود 150 متر است. قرارگرفتن بقایای یک ارگ نظامی در 100 متری شرق این محوطه و یک گورستان بزرگ در فاصله 300 متری جنوب این محوطه که هر سه همپوشانی زمانی دارند، از نشانه‌ ها و شواهد وجود یک مجموعه استقراری کامل از قرون میانه اسلامی در این محل است. وجود این محوطه در کنار دیگر آثار ذکر شده اهمیت مطالعه و بررسی باستان شناسی منطقه را دو چندان می‌ کند.

بقعه سید بزرگ

بقعه سید بزرگ یکی از بناهای آرامگاهی منطقه با ویژگی معماری محلی است که در 500 متری شرق روستای مرزی پرسه‌سو قرارگرفته است. با توجه به ویژگی‌های معماری، بنا مربوط به دوره تیموری است و در دوره صفوی و قاجار نیز مرمت شده است. ساختمان و پلان بقعه عبارت است از بنای چهار ضلعی شکل گنبددار. ساختمان بقعه بر سطح یک سکوی مستطیل شکل با مصالح سنگ و ملاط گل، قرارگرفته است ابعاد این سکو 10×18 متر است که امروزه بخش عمده‌ای از آن با ملات سیمان پوشانده شده و دو ورودی یکی در جهت غرب با هفت پله و یکی در جهت جنوب با سه پله برای دسترسی به سطح سکو ایجادشده است. پلان اصلی بنا شامل یک ایوان بزرگ در سمت شرق و یک گنبد خانه مربع شکل است که علاوه بر ورودی ایوان از سه جهت اصلی دیگر نیز دارای ورودی است به نظر می‌ رسد بنا قبلاً چهار طاق گنبد داری بوده که بعداَ ایوان هم به آن الحاق شده است.