قدرت‌نمایی ایران در افغانستان

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا؛ این روزها رفت و آمدهای هیاتی‌های از ایران به کابل و بالعکس، افزایش یافته و همکاری‌های دو کشور به ویژه در حوزه امنیتی سیر صعودی دارد. سفر «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی، به افغانستان و خبر مذاکره با طالبان، فصل جدیدی از همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی دو کشور همسایه را بیش از گذشته آشکار کرد. روابط سیاسی دو کشور علاوه بر حوزه اقتصادی در حوزه امنیتی رو به افزایش بوده به همین منظور دبیر شورای عالی امنیت ملی، با هیات بلندپایه امنیتی راهی افغانستان شد. همچنین شنیده‌ها حاکی است در آینده هم شاهد سفر مقامات بلندپایه امنیتی به این کشور خواهیم بود.

سطح روابط اقتصادی ایران و افغانستان

گسترش روابط کابل با تهران برای مقامات این کشور اهمیت زیادی دارد به همین منظور دولت افغانستان توانست، طی رایزنی با مقامات ایالات متحده استثنائاتی را در حوزه انرژی و چابهار از آمریکایی‌ها بگیرد. در همین رابطه دولت افغانستان دو شرکت حقوقی برای جلوگیری از تاثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران بر روابط دو کشور، تعیین کرد تا به توافق نهایی رسید.

ایران اولین شریک تجاری افغانستان است. میزان صادرات ایران به این کشور در سال‌های گذشته حدود 2/8 میلیارد بوده که در 8 ماهه امسال به بالای 3 میلیارد رسیده است. ابتدا اولین شریک تجاری افغانستان کشور پاکستان بود که ایران توانست در جایگاه اول قرار گیرد و هم اکنون اسلام‌آباد در جایگاه دوم قرار دارد. واردات ایران از افغانستان سال گذشته 20 میلیون دلار بوده که عدم توازن بسیار فاحشی است و این موضوع توسط «سیدعباس عراقچی»، معاون سیاسی وزیر امور خارجه، پیگیری می‌شود.

مناسبات ایران و افغانستان در طول 4 سال دولت وحدت ملی در مقایسه با قبل پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته است. در این راستا دو کشور توانستند در قالب 5 کمیته فعالیت‌های خود را گسترش دهند. این 5 کمیته شامل آب- محیط زیست، دفاعی- امنیتی، ترانزیت-اقتصاد، آموزش و مهاجرین است. در سه کمیته آب، مهاجرین و آموزش توافق های لازم صورت گرفته و در دو موضوع دیگر رایزنی‌ها ادامه دارد. در این رابطه خبرگزاری صدای افغانستان گزارش داد، «عبدالله عبدالله»، رئیس اجرایی دولت افغانستان، در سفر اخیر عراقچی به کابل، حمایت این کشور را از نهایی شدن سند جامع ابراز و تاکید کرد کارهای باقیمانده دو کمیته باید سریعتر نهایی شود.

نقش آمریکا در افغانستان

در طول تاریخ معاصر رابطه آمریکا با افغانستان و حضور و دخالت آمریکا در این کشور، واکنشی بوده است. واشنگتن هیچ‌گاه برنامه دقیق و از پیش تعیین ‌شده‌ای برای این کشور نداشته است. در دولت اوباما شعار اصلی مبارزه با تروریسم در افغانستان کمرنگ شد و مشاوران اوباما به وی درباره اینکه باید دیر یا زود موجودیتی به نام طالبان را در افغانستان به رسمیت شناخت و برای رسیدن به صلح با آن وارد گفت‌وگو شود، مشاوره می‌دادند. به همین دلیل مساله بازگشایی دفتر طالبان در دوحه قطر در دولت اوباما مطرح و اجرایی شد.

در دوره ترامپ آنها تلاش می‌کنند طالبان به عنوان یک موجودیت سیاسی جذب ساختار شود. درحال حاضر «زلمای خلیل‌زاد» به عنوان نماینده ویژه در این پرونده تلاش می‌کند که پروژه صلح را پیش ببرد اما دو خلا در این روند قابل لمس است، یکی اینکه مقصد نهایی این پروژه کجاست؟ و دوم آن‌که نقشه راهی که می‌تواند مقصد نهایی را برای طرفین قابل دسترس کند، چه چیز خواهد بود؟ دولت ترامپ با طالبان در ارتباط بود اما در این رابطه آمریکا، اشتباهی فاحش انجام داد. عجله در پیگیری مشکل افغانستان و اعلام خروج نیروهای آمریکایی از سوریه این پالس منفی را به طالبان داد که آنها به‌دنبال رایزنی نیستند و این موضوع قدرت چانه‌زنی طالبان را افزایش می‌داد.

نقش ایران در افغانستان و آغاز مذاکره با طالبان

در حال حاضر 56 درصد خاک این کشور تحت کنترل دولت افغانستان است و مخالفین (طالبان و گروه‌های دیگر) 18 درصد را در اختیار دارند و مابقی حوزه جنگ است. از آنجایی‌که ایران همواره نقش تعیین کننده در منطقه به ویژه سوریه در زمینه مقابله با داعش داشت، وجود گروهک تروریستی به ویژه داعش در کابل، مقامات افغانستان را برآن داشت تا به نقش حیاتی ایران بیش از گذشته پی ببرند.

اولین بار سخنگوی وزارت امور خارجه خبر دیدار معاون سیاسی وزیر خارجه با هیاتی از طالبان در تهران را تائید کرد؛ البته پیش از این شمخانی در کابل مذاکره ایران و طالبان را مطرح کرد. «بهرام قاسمی»، در نشست خبری گفت: هیات طالبان 9 دی ماه در تهران با «عباس عراقچی»، گفتگوی مفصلی داشته و متعاقبا خبر از سفر عراقچی به کابل را داد. او هدف این مذاکرات را تلاش ایران برای کمک به ایجاد صلح در افغانستان خواند.

به همین منظور عراقچی هفته جاری راهی افغانستان شد و در دیدار با «اشرف غنی»، رئیس جمهور افغانستان و «عبدالله عبدالله»، رئیس اجرایی افغانستان، گزارشی از دیدار با هیات طالبانی در تهران ارائه کرد. بر اساس آنچه سایت ریاست جمهوری افغانستان اعلام کرده، در این دیدار، که در قصر «گلخانۀ ارگ» انجام شد، عراقچی طی گزارش به رئیس جمهور افغانستان، در رابطه به اهمیت مناسبات همه جانبۀ دولت با دولت، پروسۀ صلح به رهبری و مالکیت افغان‌ها و چگونگی استفاده بهتر از بندر چابهار، بحث و تبادل نظر کرد. همچنین از تعهد دولت ایران به اصل رهبری و مالکیت حکومت افغانستان در تداوم پروسۀ صلح، به رئیس جمهور افغانستان اطمینان داد.

واکنش‌ها به آغاز تماس ایران و طالبان

پس از اعلام تماس ایران با طالبان از سوی دبیر شورای عالی امنیت ملی پرسش‌هایی در افکار عمومی در این راستا ایجاد شد که آیا ایران ماجرای شهادت دیپلمات‌های ایرانی در مزار شریف را از یاد برده است. به همین منظور روز گذشته عراقچی در سفر به شهر مزارشریف از ساختمان سابق سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران و محل شهادت دیپلمات‌های کشورمان بازدید کرد و در این باره نوشت: «خون شهدا مسئولیتی سنگین بر دوش همه ما قرار داده که برای ادای آن، خون دل بسیار باید خورد. نگاه ما به آینده است اما گذشته را هرگز فراموش نخواهیم کرد.»

آنچه مسلم است، ایران رابطه با دولت افغانستان را تحت هیچ شرایطی از دست نخواهد داد و هرگونه توافق با طالبان باید با هماهنگی دولت باشد. موضوعی که سخنگوی وزارت امور خارجه در آخرین نشست خبری خود در جمع خبرنگاران تاکید کرد. باتوجه به نقش ایران در منطقه و اینکه در موضوع افغانستان هیچ‌کس نمی‌تواند جمهوری اسلامی ایران را نایده بگیرد، افغان‌ها با مقامات کشورمان وارد مذاکره شدند. همچنین نقش ایران در کابل این پالس را به کشورهای غربی خواهد داد که ایران قدرتمند هیچ‌گاه حذف شدنی نیست.

صلح مطالبه جدی و عمومی مردم افغانستان است و ایران در این زمینه با کشور همسایه همکاری خواهد داشت، هرچند توافق با طالبان و رسیدن به یک راهکار مشخص زمان‌بر و سخت خواهد بود.