تخریب آثار تاریخی سازمان یافته است/ دولتمردان و نخبگان در دهه‌های مختلف؛ متهمان اصلی تخریب آثار تاریخی

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛  یادگاری‌نویسی روی آثار تاریخی رفتاری که امروزه تحت عنوان «وندالیسم» از آن یاد می‌کنند. وندالیسم و به معنای تخریب کنترل نشده آثار فرهنگی با ارزش یا اموال عمومی است که یک ناهنجاری محسوب می‌شود و تاکنون آثار زیادی از میراث فرهنگی ما را نشانه گرفته است. افشین 23/8/78 ، واژگان بی مفهوم و حرف انگلیسی نوشته‌هایی است که به چشم همه ما طی بازدید از  آثار تاریخی خورده است و به نظر می‌رسد که این اقدامات در سده‌های 3 و 4 وجود داشته است گویی این رفتار در میان ایرانیان امر غریبی نبوده است.

 این روزها وندالیسم را بیماران روانی می‌پندارند که اموال متعلق به خود و جامعه را تخریب می کند گرچه مجازاتی برای تخریب گران در نظر گرفته اند اما تاکنون کمتر فردی به خاطر یادگاری نویسی روی آثار تاریخی مورد مواخذه قرار گرفته است.

حمیدرضا حسینی، پژوهشگر حوزه میراث با اشاره به اینکه وندالیسم در صد سال اخیر در ایران شکل گرفته است از نبود رویکرد خلاقانه وزارت میراث فرهنگی انتقاد کرد. او  معتقد است دولتمردان به طور گسترده آثار تاریخی را برای توسعه تخریب می کنند و به این دلیل  نمی توان از مردم انتظار حفاظت داشته باشیم.

یادگار نویسی با وندالیسم متفاوت است

حمیدرضا حسینی، پژوهشگر حوزه میراث با اشاره به اینکه تخریب آثار تاریخی در تاریخ ایران وجود ندارد، گفت: یادگار نویسی در آثار تاریخی با وندالیسم متفاوت است. در گذشته بسیاری از افرادی روی آثار مهم که البته شاید میراث فرهنگی تلقی نمی‌شده و نزد جامعه شناخته شده نبوده، نوشته هایی بر جا می‌گذاشتند.

او افزود: به نظر می‌رسد این نوشته ها در بیشتر موارد، آسیبی به بناها نزده بلکه ارزش افزوده ای ایجاد کرده است. این نوشته ها در جاهایی هک می شده که کمترین آسیب به بناها وارد کند و بسیاری از آنان جنبه زیبایی شناسی دارد و برخی اثر هنری خوشنویسی است.

حسینی با اشاره به یادگاری نویسی های سده های گذشته در آثار تاریخی تصریح کرد: یادگاری های نوشته شده روی دیوار و آثار تاریخی قرون پیش، مضامین جالبی را منتقل می‌کنند. به عنوان مثال در بقعه شیخ ابومسعود در شهر اصفهان به دلیل اینکه مرکز تجمع صوفیان بوده پیش از صفویه یکسری جملات و ابیاتی که بار عرفانی دارد با خط خوش روی دیواره‌ها نوشته‌اند که به بخشی از هویت تاریخی این مکان تبدیل شده و همچنین دلالت بر حضور صوفیان و باورهای آنان دارد.

این پژوهشگر حوزه میراث ادامه داد: هنگامی که در مسجد جامع نطنز می‌روید روی دیوارهای این مسجد تصاویر یا خط نوشته هایی با مضامین مذهبی درج شده که ما را به حال و هوای سده های گذشته مانند مغول و صفوی و قاجار می برد. در تخت جمشید با همین مورد رو به رو هستیم که به تعبیری دفتر تاریخ است. این‌ها را نمی‌توان وندالیسم تلقی کرد. این‌ها نه تنها به آثار تاریخی آسیب نزدند بلکه ارزش افزوده ایجاد کردند اما در حال حاضر در منطقه ایذه با اسپری اسامی‌شان را می نویسند که از فلان شهر آمده اند و این عمل مصداق بارز وندالیسم است چراکه آسیب وارد می کند یا با کلید روی دیواره‌ها و گچ بری‌ها هک می‌کنند این‌ها با یادگاری نویسی سده‌های قبل تفاوت دارد و مصداق وندالیسم است.

وندالیسم جریان عمومی در تاریخ ایران/ نخبگان و دولتمردان آثار فرهنگی را تخریب کردند

او در پاسخ به اینکه از چه زمانی تخریب آثار تاریخی در ایران شکل گرفته، گفت: بررسی انجام نداده ام اما به طور تجربی تصور می‌کنم از حدود یک قرن گذشته و همزمان با این که گردشگری به عنوان جریان فرهنگی و اقتصادی باب شده این پدیده شایع شده است. در کاخ گلستان دیوار نوشته هایی از 1340 دهه  وجود دارد و در برخی جاها قدیمی تر از این هم  وجود دارد.

حسینی خاطر نشان شد: به هر حال در سده گذشته خیلی از آثار را به صورت سازمان یافته تخریب کردیم. وقتی مجموعه دولت ها از قاجار به بعد در جریان اجرای طرح های عمرانی و توسعه شهری بخش زیادی از آثار تاریخی ارزشمند را تخریب کردند. وقتی پهلوی‌ها بیش از دو سوم ارگ قاجاری تهران و تعداد زیادی از کاخ‌های ارزشمند قاجاری در تهران و دروازه های مهمی چون دروازه دولت ، سر در الماسیه،  را تخریب می کنند و وقتی در شهرها بولدوزر می اندازند، نمی توان در خصوص چرایی وندالیسم در آثار تاریخی گله داشت.

این فعال حوزه میراث فرهنگی ادامه داد: برخی دولت ها، خطی از وسط شهر می کشند و بافت های تاریخی را چند پاره می کنند که نمونه های آن در اصفهان و یزد کاشان قابل مشاهده است، راه آهن برای اینکه مسیر ریل گذاری 5 کیلومتر طولانی تر نشود راه آن را از وسط تپه باستانی ارزشمند چون تپه حصار دامغان مربوط در دوره اشکانیان عبور می دهد نمی توان انتظار داشت که مردم با کلیدی که در دست دارند روی گچ بری های عالی قاپو رد نیندازند و خط نکشند. این یک جریان عمومی در تاریخ ایران بوده است و در سطح نخبگان  و دولتمردان آثار را تخریب کردند.

کسانی که میراث را تخریب می کنند نمی توانند از آن حفاظت کنند

او ضمن انتقاد از عدم حفاظت آثار میراثی طی دهه‌های مختلف، اذعان کرد: این افرادی که تخریب کردند وظیفه داشتند ضرورت حفظ آثار تاریخی را به جامعه منتقل کنند. وقتی خودشان خراب می کردند مشخصا نمی توانستند ضرورت حفظ میراث را به جامعه متذکر شوند و در این زمینه فرهنگ‌سازی صورت نگرفته است.

حسینی با بیان اینکه  همیشه وندالیسم بوده، اظهار کرد: در مواقعی که گردشگری گسترش بیشتری داشت، وندالیسم افزایش پیدا می کند. این اتفاق در همه جا دنیا رخ می دهد و تنها مربوط به ما نیست. هر زمانی که گردشگری انبوه گسترش پیدا کرده این آسیب ها افزایش پیدا می کند.

میراث فرهنگی صورت مسئله را پاک می‌کند

این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی با اشاره به برخی راهکارهای در نظر گرفته شده برای مقابله با وندالیسم، گفت: طی سال های اخیر، سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی خیلی از جداره ها را از دسترس خارج کرده و اجازه نمی دهد افراد از آن بازدید کنند چرا که بیم آسیب وجود دارد یا در مقابل برخی آثار حفاظ شیشه ای قرار داده که منظر آثار تاریخی را خراب می کند با این حال قصد دارند حداقل به صورت مقطعی آثار را حفظ کند اما این اقدامات تنها پاک کردن صورت مسئله است. باید به دنبال فرهنگسازی باشند.  با این وجود کارهای ابتکاری تا کنون برای مقابله با تخریب آثار تاریخی انجام نداده اند.

حسینی با بیان راهکارهای خلاقانه جهت مقابله با وندالیسم عنوان کرد: بارها این ایده مطرح شده است؛ مردم به خاطر اینکه تخت جمشید را خیلی دوست دارند و برایشان مظهر عظمت ایران است، شاید علاقمند باشند آنجا یادگاری هایی بنویسند. خوب است سازمان میراث فرهنگی در کنار تخت جمشید دیواره ای برای یادگار نویسی قرار بدهد و ابزار در اختیار افراد قرار بدهند ولی متاسفانه با این که کار سختی نبوده، انجام نداده اند و از ابتکارات استقبال نمی کنند.

برخورد با مردم توهین آمیز است

او با اشاره به اینکه نوع برخورد با مردم برای حفاظت از آثار میراثی توهین آمیز است و با بیان خاطره ای اظهار کرد: به عنوان مثال زمانی مسجد امیر چخماق یزد رفتم. ورودی مسجد تابلو بزرگی زده بودند که طبق ماده ای از قانون مجازات اسلامی هر کسی آسیبی به این مسجد بزند مجازات دارد. با زبان تهدید این را مطرح کردند که طبیعتا برای گردشگر نامطلوب است. در شهر فلورانس ایتالیا طی بازدید از برج ناقوس کلیسای جامع سانتا ماریا دل فیوره در پاگردهای این برج ناقوس که پله‌های زیادی وجود دارد، گردشگران از گذشته یادگاری‌های زیادی نوشته بودند که همه را مرمت کردند و اکنون پاک شده است. به همین خاطر در همه پاگردها تابلویی زده بودند اگر شما بخواهید اینجا یادگاری بنویسید حتما یادگاری شما را پاک می‌کنیم ولی اگر آن یادگاری را در دفتر این بنای تاریخی بنویسید ما آن را مانند اثر ارزشمند هنری برای همیشه حفظ می کنیم.

این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی اذعان کرد: این نوع بیان، ناخودآگاه مخاطب را به فکر وا می‌دارد و روی احساسات افراد اثرگذار است. سازمان‌های متولی روی این موضوع فکر نمی‌کنند و فقط می‌خواهند از طریق حفاظت فیزیکی این کار را پیش ببرند که با توجه به حجم عظیم آثار تاریخی ایران و تعداد گردشگران میسر نیست.