«فقر، احمق می‌کند» کتابی در حوزه اقتصاد رفتاری است/ ترکیب روان شناسی و اقتصاد

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛اولین قسمت از فصل جدید برنامه تلویزیونی «چراغ مطالعه» شنبه 7 تیرماه 1399 از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت. در این برنامه کورش علیانی با سیدامیرحسین میرابوطالبی، مترجم کتاب «فقر، احمق می‌کند» به گفتگو نشست.

سید امیرحسین میرابوطالبی در ابتدای برنامه گفت: این کتاب به موضوعِ کمیابی می‌پردازد. فقر مالی نوعی از کمیابی است. فراتر بودن نیازها از منابع، قالب ذهنی‌ای را ایجاد می‌کند که افراد نمی‌توانند از ظرفیت‌های شناختی‌شان استفاده کنند. فرض کنید تا دو روز دیگر باید پروژه‌ای را تمام کنید. یک نکته مثبت این است که ما تمرکزمان بر روی کار را افزایش می‌دهیم. این تونل‌زنی یک نکته منفی هم دارد که از آنچه که خارج از تونل است غافل می‌شوید که ممکن است نکات مهمی باشند.

وی افزود: آتش‌نشان‌ها وقتی می‌خواهند به سمت مسیر حادثه بروند با کمبود زمان مواجه‌اند. یکی از بیشترین دلایل مرگ آتش‌نشان‌ها تصادف و نبستن کمربند ایمنی است که در مسیر حادثه برایشان این اتفاق می‌افتد. این‌ها افراد بی‌قانونی نیستند که از بستن کمربند در شرایط عادی غافل باشند، اما چون تمام ذهن‌شان روی رسیدن به مقصد بسته ‌شده است باعث می‌شود که از بستن کمربند غافل شوند.

کوروش علیانی، مجری برنامه در ادامه پرسید: این کمیابی همان چیزی است که در اقتصاد به آن کمبود منابع می‌گویند؟

میرابوطالبی در پاسخ گفت: این کمیابی بیشتر ذهنی است. در اقتصاد بیشتر بر روی منابع مادی صحبت می‌شود. علم اقتصاد یعنی تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود. در واقع باور به محدودیت منابع اینجا مطرح است و تأثیری که این ذهنیت بر روی رفتار شما می‌گذارد. اگر ریشه این رفتارها را بشناسیم خیلی از اتفاقات را بهتر درک می‌کنیم و می‌توانیم پیامدهای آن را پیش‌بینی کنیم.

وی ادامه داد: پاداش تمرکز اصطلاحی است که به ما می‌گوید شما می‌توانید به جای این‌که برای یک موضوع یک هفته وقت بگذارید سه روز وقت بگذارید. این بخش مثبت ماجراست. این کتاب یک قالب ذهنی مشخص به ما می‌دهد. خیلی از عملکردهای نامناسب را می‌توان به نگرانی ربط داد و این کتاب ابزاری به ما می‌دهد که در موقعیت‌های مختلف می‌توان رفتارها را سنجید. یکی از نکات قوت قالب ذهنی کمیابی این است که در موقعیت‌های مختلف به ما کمک می‌کند و در واقع از یک جامعیتی برخوردار است.

مجری برنامه سپس این سوال را مطرح نمود که به نظر می‌رسد این کتاب خیلی حرف جدیدی ندارد و صرفاً سالادی از مطالب بی‌ربط را به خورد ما می‌دهد.

میرابوطالبی در پاسخ به این نقد گفت: یکی از نقدهایی که خودم به این کتاب دارم این است که نکات مختلفی را از جاهای مختلف گرفته است، اما بی‌ربط بودن مطالب را قبول ندارم. کتاب در حوزه اقتصاد رفتاری است و اقتصاد رفتاری، ترکیبی از رشته اقتصاد و روانشناسی است. یکی از نکات این کتاب این است که خیلی از افرادی که دچار فقر مالی هستند لزوماً به خاطر ناتوانی آن‌ها نیست. ممکن است این نکته قبلاً هم گفته شده باشد، اما به این شکلی که در کتاب توضیح داده می‌شود بیان نشده است. نوع نگاهی که این کتاب به فقر یا کمبود دارد، نگاهی بدیع است. نقطه اتهام فقر را می‌توان از فرد برداشت و به چیزهای دیگر نسبت داد که این نگاه قبلاً هم وجود داشته است، اما کاری که این کتاب می‌کند این است که نقطه اتهام را از فرد بر می‌دارد و به یک ذهنیت مشخص ربط می‌دهد که این ذهنیت حاصل ترکیب چند مفهوم روان‌شناختی است و از این جهت بدیع است.

میرابوطالبی اضافه کرد: این کتاب به نظرم کتاب لوکسی است و برخی بخش‌هایش برای یک جامعه توسعه‌یافته نوشته شده است. نویسندگان کتاب، افراد هندی اند و استاد دانشگاه در امریکا هستند، اما آزمایش‌هایشان بیشتر بر روی جامعه هند انجام شده است. خیلی از مسائلی که در کتاب پرداخته شده است در کشورهای توسعه‌نیافته اصلاً محلی از اعراب ندارد. نادیده گرفتن خیلی از پیش‌زمینه‌های شکل‌گیری فقر یکی دیگر از ایرادات این کتاب است.

وی سپس گفت: مسئله نزدیک‌بینی در کتاب وجود دارد که در علوم شناختی درباره آن زیاد صحبت می‌شود. در زمان کمبود، نزدیک‌بینی در ما تشدید می‌شود. نکته دیگر این‌که وقتی ما درباره آینده فکر می‌کنیم، قسمتی از مغز ما فعال می‌شود که درباره دیگری فکر می‌کنیم. یعنی خودمان را در آینده مانند یک فرد دیگر می‌بینیم. در کمیابی هم دچار این موضوع می‌شویم و از آینده‌مان قرض می‌گیریم و نرخ‌های بالایی هم قرض می‌گیریم و باعث می‌شود که آینده را فدای الآن مان کنیم.

در آیتم کتابدار این برنامه سیامک محبوب،

کتابدار و پژوهشگر، تجربه‌های خود در زمینه کتاب خواندن و این‌که چه بخوانیم و چطور بخوانیم را بیان کرد.

فصل دوم «چراغ مطالعه» که به نقد و بررسی کتب روانشناسی می‌پردازد، با تهیه‌کنندگی مرتضی روحانی و یاسر غفاری و با سردبیری مجتبی طالقانی، در گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار تولید شده است و شنبه‌ها ساعت 21 پخش می‌شود. بازپخش این برنامه نیز یکشنبه‌ها ساعت ۹ خواهد بود.