واکاوی هدف ساخت یک سد مهم / چرا سد چمشیر حیات شرق خوزستان را متحول می‌کند

به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی خبرگزاری برنا، عمده مخالفت‌های شکل‌گرفته در رابطه با سد چمشیر از ناحیه یک گیاه شناس و استاد دانشگاه تهران منتشر شده است که نظرات وی در رسانه‌ها منعکس شد. این استاد به طور کلی با ساخت سد مخالف بوده و این بار حجم مخالفت عظیم به سد چمشیر سرازیر شده است.

*چند کلامی راجع به زهره وحشی و شور

برویم سر اصل مطلب، یکی از رودهای پرباری که خداوند به خوزستان هدیه داده، رودخانه زهره است که بر خلاف نام زیبایش یک رودخانه سیلابی و در اصطلاح وحشی است که آب آن هم در بازه‌های زمانی به دلیل 6 زون شور کننده ناشی از شورابه تحت فشار کپراک‌های نفتی با شوی قابل توجه مواجه می‌شود.

بر اساس اطلاعات بدست آمده از مقاله حمیدرضا محمدی و همککارات در گروه زمین‌شناسی دانشگاه چمران، شدت شوری آب این رودخانه در بازه‌هایی از زمان به حدی است که عملا مصارف کشاورزی غیر ممکن می‌شود. این مقاله در قسمت نتیجه‌گیری خود اضافه می‌کند، کیفیت آب رودخانه در دوره زمانی بعد از بارندگی در حد قابل قبول است و برای کشت گیاهان غیر حساس به شوری مناسب خواهد بود.

رمز گشایی از تغییر محسوس کیفیت آب رودخانه زهره نیازمند توجه به دو بخش اطلاعات است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شورابه‌های وارد شده به رودخانه زهره به طور طبیعی وابستگی به متغیر زمان ندارد و ثابت فرض می‌شود که زمینه انتقال 2.5 میلیون تن نمک را به پایین دست رودخانه زهره مهیا می‌کند.

از سوی دیگر، بیش از 75 تا 85 درصد از آورد آبی رودخانه زهره به دلیل ماهیت سیلابی بودن در 3 ماه دی، بهمن و اسفند اتفاق می‌افتد و در 9 ماه دیگر سال تنها شاهد  15 تا 25 درصد آورد آبی هستیم که مجموعا در یک سال نرمال به 2 میلیارد متر مکعب می‌رسد.

آگاهی از این دو مقوله یعنی در 9 ماه از سال که دبی رودخانه کاهش و به حداقل می‌رسد، میزان ثابت شوری وارد شده از 6 زون شورابه سبب می‌شود تا شاخص EC بالا رفته و به اعداد 4500 تا 5000 برسد و در 3 ماه از سال که آبدهی قابل توجهی در روخانه اتفاق می‌افتد، زمینه بهبود کیفیت EC در قالب اعدادی بین 600 تا 1000 فراهم شود.

*چرا زهره نیازمند ایجاد ابزار مدیریت منابع آب است

ویژگی‌های یاد شده یعنی کیفیت بسیار متفاوت و همچنین سیلابی بودن سبب شده تا حیات شرق خوزستان به اندازه کافی از این رودخانه بسیار مهم منتفع نباشد. از سوی دیگر، هیچ ابزار مدیریت منابع آبی روی این رودخانه احداث نشده و تمامی آورد آبی آن پس از گذر از شرق خوزستان و استان بوشهر به خلیج فارس می‌ریزد.

در همین راستا برای ارتقا انتقاع حیات شرق خوزستان، مسئله احداث سد چمشیر به عنوان یک ابزار مدیریت منابع آب در دستور کار قرار گرفته و این مسئله از دهه 40 روی میز تصمیم‌گیران کشور بوده است.

مهمترین هدف ساخت سد بر اساس گزارش ارائه شده از سوی کمیسیون اصل نود که در گزارش مرکز پژوهش‌ها نیز گنجانده شده، علاج بخشی کیفی و کمی آب رودخانه زهره است. سازوکار احداث سد نیز به این منوال است که موقعیت قرارگیری و محور سد چمشیر به نحوی تعیین شده که بتواند آورد آبی سیلابی رودخانه زهره را کنترل کرده و کمترین میزان زون شورابه نیز در مخزن سد قرار گیرد.

در همین راستا، بر اساس جلسات زیاد کارشناسی، سرانجام ساختگاه سد در ناحیه‌ای روی سازند میشان قرار گرفته به نحویکه تنها 2 زون از 6 زون شور پشت مخزن قرار دارد و 4 زون شور کننده به جلوی مخزن تعلق گرفته است.

بر این مبنا، زمانیکه آورد آبی قابل توجه در فصول رخداد سیلاب از نیمه دی‌ماه شروع می‌شود، آب در پشت مخزن ذخیره شده و با توجه به اینکه کمترین منابع شوری در پشت سد قرار دارد، لذا آب مخزن سد در طی سال یک آب با کیفیت قابل قبول است.

از سوی دیگر در برنامه بهره‌برداری از سد به این شکل قید شده که خروجی سد به نحوی بر اساس حقابه محیط زیت تنظیم خواهد شد که با همزمان با اختلاط آب با 4 زون شورکننده پایین دست، آب با کیفیت شوری قابل قبول در کل سال برای پایین دست تامین شده و دیگر شاهد رسیدن EC به اعدادی حدود 5000 هزار در بازه‌های زمانی مختلف نباشیم.

به عبارت دیگر، تعدیل کیفیت آب رودخانه زهره در 9 ماه از سال به وسیله احداث سد چمشیر مهیا شده و حیات شرق استان با توجه به وجود این ابزار مدیریتی کنترل خواهد شد.

*معمای گچساران و چمشیر

یکی از مهمترین نقدهایی که به این سد می‌شود، قرارگیری بر روی سازند گچساران است که احتمال انحلال را افزایش می‌دهد. نکته مهم در این رابطه این است که بر خلاف استدلال فعالان محیطی زیست که اعداد 70 درصد و 60 درصد را برای پوشش سازند گچساران در مخزن سد ارائه می‌دهند. مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی 36 درصد از مخزن اصلی و فرعی سد بر روی سازند گچساران قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر، سازند گچساران در گستره ایران از 7 ممبر تشکیل شده است که یکی از این ممبرها نمکی به حساب می‌آید. پایش انجام شده در مخزن سد مطابق ارزیابی ژئوفیزیکی و حفاری انجام شده در گزارش دانشگاه امیرکبیر بیانگر آن است که ممبر نمکی سازند گچساران در هیچ‌ منطقه مخزن سد، رخنمون نشده و نزدیک‌ترین فاصله آن با سطح زمین در مخزن چمشیر بیش از 300 متر است و از بابت این مسئله نگرانی برای محیط زیست و دستگاه‌های مشاور عنوان نشده است.

با توجه به جزئیات ذکر شده، برخلاف عقیده منتقدان محیط زیستی، سد چشمیر به واسطه ویژگی‌های عنوان شده می‌تواند زمینه احیای حیات شرق خوزستان را مهیا و زمینه توسعه پایدار این مناطق را فراهم نماید.

پایان پیام/