حمام قجر ، کهن ترین و بزرگترین حمام تاریخی ایران میزبانی گردشگران نوروزی

به گزارش خبرنگار فرهنگی برنا از قزوین؛ فرارسیدن سال جدید و تعطیلات نوروزی بهترین فرصت برای سفر به منطاق مختلف کشور زیبای ایران است تا با جاذبه های گردشگری، تاریخی، طبیعی آشنا شد و ایام خوشی را در کنار خانواده برای خود رقم زد.

در این میان استان قزوین با داشتن مجموعه ای از مناطق دیدنی تاریخی، طبیعی، چشم اندازهای زیبا، رودخانه های فصلی، قلاع تاریخی، مسجد و امامزاده، موزه، خانه های تاریخی، آب انبار، باغستان سنتی، کلیسا، سدهای آبی، اولین خیابان ایران و سرای تاریخی سعداسلطنه، کاروان سرا و حمام تاریخی و دهها اثر دیدنی دیگر بدون تردید در ایام نوروز می تواند میزان خوبی برای مسافران نوروزی باشد و ساعات خوشی را برای مسافران و هموطنان رقم بزند.

با گزارش های خبرگزاری برنا در ایام تعطیلات نوروزی ضمن معرفی این آثار تاریخی و دیدنی اطلاعات لازم را در اختیار مسافران قرار خواهیم داد تا هموطنان و گردشگران بر اساس سلایق و ذائقه های خود با فراخور فرصتی که دارند از بخشی از این بناها دیدن کرده و ایام فرحبخشی را برای خود مهیا کنند.

این گزارش شما را با حمام تاریخی قجر آشنا می کند.

حمام قجر، موزه مردم شناسی به زیبایی تاریخ

حمام قجر یکی از کهن ترین و بزرگ ‌ترین حمام‌های تاریخی ایران و از مکان های دیدنی قزوین محسوب می‌شود که در دوره صفوی ساخته شد. این حمام که در ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، امروزه به‌عنوان موزه مردم‌ شناسی قزوین فعالیت می‌کند.

حمام قجر قزوین در خیابان عبید زاکانی، کوچه محمدرضا درگاهی و در نزدیکی سبزه میدان قرار دارد و به همین خاطر، دسترسی به آن بسیار آسان استُ زمانی که به سبزه میدان رسیدید، باید بلوار نادری را به‌سمت شمال بروید. پس از آن، وارد خیابان عبید زاکانی شوید و مسیرتان را ادامه دهید تا به کوچه درگاهی برسید. دسترسی به حمام از طریق خیابان زرآبادی نیز وجود دارد.

این حمام در دوران خود کاربرد بسیاری داشت و بیشتر مردم شهر برای استحمام از آن استفاده می‌کردند ولی به ‌تدریج این حمام از رونق افتاد و برای مدتی طولانی به‌ فراموشی سپرده شد تا سرانجام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین آن را خریداری کرد و مورد مرمت قرار داد.

حمام قجر به دستور شاه عباس دوم صفوی توسط امیر گونه خان، از سرداران و امرای وی ساخته شد و در ابتدا حمام شاهی نام داشت و در دوره قاجار به‌دلیل اینکه معمار بنا از خاندان قاجاریه بود، نام حمام به «حمام قجر» تغییر پیدا کرد.

تاریخ احداث این حمام، «صحت عافیت» معادل سال ۱۰۵۷ هجری قمری عنوان شده است. در دوره‌ای تاریخی، معماران بنا برای ماندگاری تاریخ ساخت، آن را به‌ صورت رمزگونه یا به شعر نوشته و با احتساب عدد ابجد، تاریخ ساخت در دل شعر باقی می‌ماند. این روش باعث می‌شد که شعر در اذهان باقی بماند و اگر زمانی کتیبه‌ بنا از بین می‌رفت، تاریخ ساخت آن محفوظ بود. 

این بنای تاریخی در سال ۱۳۷۹ توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری و با سرمایه‌گذاری شهرداری قزوین و مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد. هم‌اکنون این مجموعه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی فعالیت می‌کند.

مساحت حمام قجر حدود ۱,۰۴۵ متر مربع است و شامل دو قسمت جداگانه زنانه و مردانه می‌شود، به این ترتیب، زنان و مردان می‌توانستند در یک بازه زمانی از حمام استفاده کنند. حمام قجر قزوین مانند همه‌ حمام‌های ایرانی از سه بخش اصلی سربینه، میان‌در و گرم‌خانه تشکیل شده‌ است. 

اصول معماری این حمام‌ها بر اساس طب سنتی طراحی شده‌اند، به‌گونه‌ای که از سربینه تا گرم‌خانه، دما و رطوبت به ‌تدریج افزایش می‌یابد. 

در اصلی حمام رو به جنوب باز می‌شود و با راه ‌پله مارپیچی به سربینه می ‌رسد. درب دیگری نیز از سمت غرب به حمام راه داشته که احتمالا مخصوص بانوان بوده است.

سربینه بزرگ گرمابه که حوض زیبایی در وسط آن قرار دارد، فضایی سرد و خشک دارد و در معماری ایرانی این فضا معمولا به‌شکل هشت ‌ضلعی ساخته ‌می‌شود. سربینه حمام قجر قزوین نیز نقشه‌ای هشت‌ضلعی دارد و از دو طاق جناغی در بخش شرقی و غربی تشکیل شده است. 

در اطراف حوض سکوهایی وجود دارد که در گذشته محل رختکن بود و در حال حاضر بخشی از اشیا موزه مردم‌ شناسی در آن قرار گرفته‌اند. سربینه به‌عنوان مکانی برای تعویض لباس و آماده ‌شدن برای استحمام استفاده می‌شد و توسط راهرویی که دارای طاق جناغی بسیار باریکی است، به گرم‌خانه راه می‌یافت. در گذشته سربینه علاوه بر رختکن، فضایی عمومی برای داد و ستد و گپ ‌وگفت بود.

میان‌در: میان‌در فضایی است که سربینه و گرم‌خانه را از هم جدا می‌کند. این تفکیک فضایی از طریق راهروها و هشتی‌های طولانی صورت می‌گیرد تا افراد هنگام خروج از حمام به‌ طور ناگهانی از هوای گرم وارد هوای سرد نشوند.

گرم‌خانه: گرم‌خانه زنانه و مردانه به‌شکل چلیپا است و اتاقک‌هایی برای شست‌و‌شو در شرق و غرب آن وجود دارد. حمام قجر قزوین گرم‌خانه‌ای بزرگ شامل خزینه آب گرم، حوض آب سرد، اعیان‌نشین و آب‌انبار دارد. انتقال آب در حمام قجر از طریق لوله‌های سفالی یا اصطلاحا «تنپوشه‌های سفالی» انجام می‌شد. ازاره گرم‌خانه‌ تا ارتفاع ۱٫۵ متر کاشی‌کاری شده و رسمی‌بندی و یزدی‌بندی سقف‌ها به زیبایی این بخش از حمام افزوده‌اند. سنگ‌های بزرگ و یک تکه‌ای برای سکوها استفاده شده است که از ویژگی‌های این بنا محسوب می‌شود.

کاشی‌کاری بخشی جدانشدنی از معماری ایرانی است و در کنار طاق‌های رسمی‌بندی، یکی از تزیینات اصلی حمام قجر به حساب می‌آید. همچنین، کف این حمام با سنگ مرمر پوشیده شده است. این حمام گنبد آجری بزرگی دارد که در بخش مرکزی آن، فضایی به‌عنوان نورگیر به چشم می‌خورد. این نورگیر نور تمام بخش‌های حمام را تامین می‌کند. در گذشته حمام‌ها نسبت به سطح خیابان پایین‌تر ساخته می‌شدند و برای تامین‌ نور و تهویه، جام‌خانه‌هایی در سقف آن‌ها تعبیه می‌شد که علاوه بر کاربرد مفیدش، نمای زیبایی به حمام‌های ایرانی می‌داد.

موزه مردم‌شناسی حمام قجر در حال حاضر از سه بخش تالار اقوام، مشاغل و آیین‌ها تشکیل می‌شود که به ‌وسیله مجسمه‌هایی در اندازه‌های واقعی، زندگی روزمره مردم را نشان می‌دهند. در قسمت سربینه زندگی اقوام غالب ساکن قزوین مانند تات، مراغی، کرد، لر و ترک به معرض نمایش گذاشته است. 

در تالار میاندر، آیین‌های سیزده بدر، پنجاه بدر و مراسم سوگواری امام حسین (ع) و در قسمت آخر نیز ۶ شغل حجامت، مکتب‌ خانه‌داری، بارفروشی، آهنگری، تعزیه‌خوانی، دعانویسی و حلاجی قابل بازدید هستند.  

برای ساخت مجسمه‌های مومی موزه دقت و ظرافت بسیاری به کار رفته است و لباس‌ آن‌ها در تاریخ اقوام سنتی ثبت شده‌اند. حتی مشاغل و آیین‌هایی که در این موزه به آن‌ها اشاره شده است، همگی کاملا موثق‌ و معتبر هستند. برای شکل‌گیری این موزه پژوهش‌های بسیاری انجام شده است. به همین خاطر، نمی‌توان هیچ تناقض تاریخی و فرهنگی در آن یافت.

نقش‌برجسته‌ای از مراسم آیینی پنجاه بدر در قزوین، بازسازی مراسم انگورچینی، تابلوی مراسم ۱۲ محرم، زین اسب اولین شهردار قزوین (میرزا حسن شهیدی)، طایفه تات، طایفه کردها، طایفه ترک‌ها، طایفه مراغی‌ها، زین شتر مربوط به دوره قاجار، سنت شیرواره، سنت پخت شیرینی خانگی در قزوین، دست‌‌فروشی با چرخ‌های دستی در گذرهای شهری، نمونه کارگاه مسگری و سفیدگری ظروف مسی، لباس عروسی سنتی قزوینی، چنگ قائم‌ الزاویه دوره اسلامی، سماور برنجی متعلق به بلدیه قزوین، ظرف مسی حمل آب، ظرف روغن مسی (مربوط به دوره قاجار)از جمله مواردی هستند که در این موزه به نمایش درآمده‌اند.

یکی از نکات جالب‌توجه درباره فرهنگ مردم قزوین چند‌ملیتی‌بودن آن‌ها است. زمانی که شاه تهماسب صفوی در قرن دهم هجری پایتخت ایران را از تبریز به قزوین منتقل کرد، مهاجران بسیاری عازم قزوین شدند و این موضوع را می‌توان در موزه مردم‌شناسی قزوین به‌وضوح مشاهده کرد.

انتهای پیام