آداب و رسوم شب یلدا در استان گلستان

به گزارش برنا؛ غلامرضا خارکوهی- تاریخ‌نگار گرگانی در این باره گفت: یکی از این آیین‌های زیبا و ماندگار که هزاران سال در فرهنگ ما قدمت دارد و بین ایرانی‌ها نهادینه شده مراسم «شب یلدا» یا به تعبیر دیگر «شب چله» است البته در فرهنگ ایرانی‌ها دو تا چله وجود دارد؛ چله بزرگ که شب اول دی ماه است و در فرهنگ عامه منظور از شب یلدا همین شب است که مراسم می‌گیرند. چله کوچک هم شب یازدهم بهمن است که چندان مورد توجه مردم نیست ولی مرحوم پدرم به هر دو چله اهمیت می‌داد و همیشه چله بزرگ و کوچک را یادآوری می‌کرد.

وی با بیان اینکه بنده از دوران کودکی تاکنون شاهد حُسن توجه مردم نسبت به شب یلدا بوده و هستم طوری که حتی برخی نام دختران خود را یلدا می‌گذارند، افزود: خوب است رسانه‌ها مخصوصاً صداوسیما و مراکز دانشگاهی و مدارس و مجامع مردم‌شناسی به این موضوع در میان اقوام مختلف ایرانی بپردازند و آن را به‌عنوان یک میراث معنوی در مجامع بین‌المللی معرفی کنند و حتی می‌توان ملت‌های دیگر را نیز به اجرای این آیین انسانی و ایرانی تشویق کرد.

این تاریخ‌نگار گرگانی به سنت‌ها و رسوم شب یلدا در بین گلستانی‌ها اشاره کرد و توضیح داد: یلدا یا مراسم شب چِلِّه دومین آیین بزرگ باستانی بعد از عید نوروز در میان مردم ایران است، این آیین ازنظر مردم‌شناسی اهمیت بسیار زیادی دارد در شب یلدا اعضای خانواده سعی می‌کنند در منزل بزرگ‌تر فامیل که بیشتر پدربزرگ و یا مادربزرگ یا پدر و مادر هستند جمع شوند البته اگر این بزرگان در قید حیات نباشند گاهی برادر و یا خواهر بزرگ‌تر این مسئولیت را به عهده می‌گیرد تا هم شب‌نشینی و گفتگو داشته باشند و هم به قول گرگانی‌ها شُوچِره و خوش و بِش فامیلی داشته باشند .در این شب صاحب‌خانه سعی می‌کند از مهمانانش که بیشتر فرزندان و نوه‌ها هستند به یادماندنی پذیرایی کند.

خارکوهی بیان کرد: یلدا شیرین‌ترین شب سال و شب مهربانی و شکستن کینه‌ها و کدورت‌هاست، در این شب دل‌ها به هم نزدیک می‌شوند گرچه یک‌شب تاریک و طولانی است اما آسمان دل مردم روشن و خرّم است فردای این شب، زمستان سرد آغاز می‌شود اما لذت مراسم این شب تا مدت‌ها در خاطره‌ها می‌ماند و به انسان انرژی مثبت می‌دهد.

هندوانه گل سرسبد میوه‌های یلدا

وی ادامه داد: در گذشته در این شب سعی می‌شد شام سبک و کم‌چرب مصرف شود زیرا بعد از شام تنقلات مخصوص این شب و هندوانه که گل سرسبد میوه‌های این شب است مصرف می شد بنابراین هر خانواده‌ای به فراخور وضعیت مالی خود غذایی تهیه می‌کرد که قورمه‌سبزی، قیمه، دمی، چلو گوشت، آلو خورش از جمله آنها است، همچنین در این شب پس از خوردن شام اگر تعداد مهمان ها کم بودند دور کرسی می‌نشستند و بساط میوه‌خوران راه می‌افتاد اما اگر تعداد زیاد بود روی زمین در کنار بخاری هیزمی جمع می‌شدند.

تاریخ‌نگار گرگانی افزود: درگذشته که منازل گازرسانی نبود و نفت در دسترس همه نبود، مردمی که در شهر زندگی می‌کردند چوب را از افرادی که هیزم می‌فروختند خریداری می‌کردند و اگر در روستا بودند از شاخ و برگ درختانی که در کنار مزارعشان کاشته بودند و یا شاخه‌های درختان باغشان و یا از چوب پنبه‌های مزرعه استفاده می‌کردند در آن دوره هیزم‌فروش‌ها با اسب چوب خُشک شده از جنگل می‌آوردند و در کوچه‌های روستاها فریاد می‌زدند: "آی هیزم آی هیزم..." و مردم از آن‌ها می‌خریدند که هم برای اوجاق غذاپزی و هم برای بخاری منزلشان استفاده می‌کردند.

خارکوهی به چگونگی نگهداری هندوانه در قدیم اشاره کرد و یادآور شد: در آن زمان به دلیل فقدان سردخانه، همه مردم نمی‌توانستند هندوانه بخورند به همین علت هر خانواده‌ای برای شب یلدا یک یا چند هندوانه خوب و پوست‌کلفت را از اواخر فصل تابستان یا اوایل پاییز برای خود نگه می داشت تا دیرتر خراب شود و به شب یلدا برسد، برای این کار هندوانه را در سرداب می‌گذاشتند یا آن را با نخ‌هایی از جنس پنبه یا کتان بود به سقف انبار خُنک منزل آویزان می‌کردند. برخی هم هندوانه را داخل انبار در لابه‌لای کاه نگه می‌داشتند تا نپوسد و شب یلدا استفاده کنند. در قدیم یخچال وجود نداشت و مردم قسمتی از حیاط منزلشان زمین را می‌کندند و سپس سقفی و در و دریچه‌ای برایش تعبیه می‌کردند و این حکم یخچال را داشت اکثر مواد غذایی و آنچه را که می خواستند برای مدت طولانی نگه دارند در این مکان سرد طبیعی نگهداری می‌کردند حتی در تابستان یخ را از کوهستان و غارهایی که در آن‌ها یخ طبیعی تولید می‌شد می‌آوردند و در داخل سردابه می گذاشتند و مصرف می‌کردند.

در این شب جوانان گلستان به خانه پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها رفته و ضمن دورهم‌نشینی و خواندن حافظ ، شاهنامه و نَقل اندازی (داستانهای شفاهی)، تنقلات و میوه های تابستانی، باغی و جنگلی از قبیل هندوانه، انار، لیمو و پرتقال، ولیک و کندس و شیرینی‌ هایی همچون 'مَت و کَسمَک' تناول می کنند.

آنان همچنین پای صحبت، بیان تجربیات و داستان‌های بزرگترها تا پاسی از شب می نشینند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکی‌ها است.