راهکار حل تفاوت‌های فرهنگی در سفر اربعین

به گزارش برنا؛ حجت‌الاسلام امیرمحسن عرفان کارشناس تاریخ و تمدن اسلامی و نویسنده کتاب «رسانه و آموزه مهدویت» طی سلسله یادداشت‌هایی به تبیین ابعاد فرهنگی زیارت اربعین پرداخت. «راهکارهای مواجهه با تضادهای فرهنگی در اربعین» عنوان یادداشت چهارم این کارشناس تاریخ تمدن است که در ادامه می‌خوانید.

اربعین امام حسین علیه السلام با حضور اقوام، نژادها، ملیت‌ها و زبان‌های مختلف، نشان‌دهنده تنوع فرهنگی گسترده‌ای است. تلاش مدیران فرهنگی و کنشگران این مراسم باید معطوف به این باشد که این تنوعات فرهنگی به تعارضات فرهنگی تبدیل نشود. به عبارت دیگر، باید تنوعات فرهنگی را به درستی مدیریت کرده و با تضادهای فرهنگی به‌طور مؤثر مواجه شویم.

اربعین امام حسین نیازمند صیانت فرهنگی و تمدنی است، چرا که دشمنان با تمام قوا در تلاشند تا این مراسم را تحریف و تخریب کنند. برای مقابله با تعارضات فرهنگی، شکل‌گیری هویت مشترک بر پایه اخوت ایمانی، مهم‌ترین راهکار است. در این هویت، روابط بر اساس محبت و احترام به امام و امت برقرار می‌شود و قومیت، نژاد، زبان و جنسیت از اهمیت افتاده و به حاشیه رانده می‌شود. روابط اجتماعی در این چارچوب بر پایه تکلیف‌گرایی و همکاری است و شرکت‌کنندگان در مراسم، تعاون و همدلی را به‌عنوان تکلیف خود می‌پذیرند.

در پیاده‌روی اربعین، تصورات قومی و نژادی به حاشیه می‌رود زیرا ماهیت روابط بر اساس محبت است. هدف تعاملات اجتماعی در هویت جمعی یکسان مبتنی بر اخوت ایمانی، انتقال ارزش‌ها و هنجارهاست و نه تحمیل و سلطه فرهنگی. در این هویت، واحد اجتماعی مورد خطاب، "امت" است و نه "توده"؛ بنابراین، تعاملات با هر ملیت، قومیت، زبان و جنسیتی به‌طور مساوی صورت می‌گیرد. هویت جمعی در اربعین، با وجود تنوع فرهنگی، بر اساس سعادت و نه منفعت شکل می‌گیرد.

ارکان هویت جمعی مبتنی بر اخوت ایمانی شامل چهار مورد است: 1. علقه‌های ایمانی به خدا و جامعه توحیدی؛ 2. محوریت ولیّ خدا و امام که سازنده و سازمان‌دهنده اصلی این تشکل است و محبت امام محور روابط را شکل می‌دهد؛ 3. اختیار و انتخاب به‌جای جبر، که زائران با انتخاب خود و تحمل سختی‌ها، به زیارت می‌آیند؛ و 4. هدف مشترک، یعنی انگیزه‌ها و آرمان‌های مشترک که باید فرامادی و ایمانی باشند.

هرچه اهداف فرامادی‌تر و معنوی‌تر باشند، قدرت اخوت ایمانی بیشتر خواهد بود و تفاوت‌ها و تضادهای فرهنگی به تعارضات تبدیل نمی‌شود. اهداف مشترک معنوی، مانند زمینه‌سازی ظهور و انتظار مهدی موعود، عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی، می‌توانند تعصبات قومی و نژادی را به حاشیه برانند. از این رو، هدف مشترک معنوی فرامادی مبتنی بر اخوت ایمانی با محوریت ولی خدا، بیشترین ظرفیت را برای شکل‌دهی هویت اخوت ایمانی در اربعین دارد و تعصبات برآمده از قومیت، ملیت، نژاد و جنسیت را کاهش می‌دهد.