عبدالجبار کاکایی در گفتوگو با برنا:
حذف شاعران راحت‌تر از حذف سینماگران در فجر است/ مدیران به هنرِ هنرمندان احترام بگذارند، نه به پیشینه سیاسی!
برنا- گروه فرهنگ و هنر؛ عبدالجبار کاکایی شاعر و ترانه‌سرای معاصر گفت: جشنواره فیلم فجر نسبت به جشنواره شعر موفق‌تر عمل کرده است و در حال حاضر حذف یک شاعر بسیار راحت‌تر از حذف یک هنرپیشه یا سلبریتی است.
تبسم کشاورز_ عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانه‌سرا در گفتوگو با خبرنگار برنا، نگاهی نقادانه به چگونگی برگزاری جشنواره شعر فجر دارد. او معتقد است: شعر به دلیل نزدیکی‌اش به زبان و صراحت، همیشه حساسیت‌هایی را برانگیخته است و تا زمانی که دست متولیان باز نباشد و سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه متنوع و جامع نشود، تغییر چشم‌گیری نخواهیم دید.
کاکایی همچنین بر این باور است که جشنواره فیلم فجر نسبت به جشنواره شعر فجر موفق‌تر عمل کرده است و در حال حاضر، حذف یک شاعر بسیار راحت‌تر از حذف یک هنرپیشه یا سلبریتی است.
در ادامه متن کامل گفت‌وگوی ما را بخوانید.
پس از انقلاب میدانی برای رقابت تمامی سلیقه‌ها در شعر ایجاد نشد
برنا: جشنواره شعر فجر طی این سال‌ها چه عملکردی در انتخاب شاعران و آثار داشته است؟ آیا به نظر شما این جشنواره توانسته به شکل حرفه‌ای و مستقل عمل کند و نماینده‌ای از تمام سلیقه‌ها و جریان‌های شعری باشد؟
کاکایی: شعر به دلیل نزدیکی‌اش به زبان و صراحت، همیشه حساسیت‌هایی را برانگیخته است. نهاد‌های امنیتی و ممیزی معمولاً در این حوزه بسیار حساس عمل کرده‌اند. این حساسیت‌ها باعث شده که در چینش شوراها، داوری‌ها و انتخاب آثار، تأثیرگذاری آن بیشتر از دیگر حوزه‌های هنری مانند سینما، تئاتر یا هنر‌های تجسمی باشد. حساسیت‌ها روی شعر بیشتر از هر حوزه دیگری وجود دارد، چرا که شعر به‌نوعی ابزار بیان سیاسی نیز بوده است. جریان‌های سیاسی معمولاً از شعر به‌عنوان اولین ابزار خود، خواه در قالب طنز یا به‌صورت جدی‌تر استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل، پس از انقلاب نهاد‌های متولی شعر نتواسته‌اند میدانی برای رقابت تمامی سلیقه‌ها ایجاد کنند.
جریان‌های نزدیک به شعر انقلاب دست برتر را در جشنواره دارند
برنا: چگونه می‌توان فضای جشنواره‌های ادبی را برای حضور سلایق مختلف و تنوع دیدگاه‌ها بازتر کرد، به‌ویژه زمانی که نهاد‌های دولتی برگزارکننده آن هستند؟
کاکایی: در جشنواره‌هایی که نهاد‌های دولتی برگزار می‌کنند، معمولاً فضای گسترده‌ای برای ورود سلایق مختلف وجود ندارد. به‌عنوان نمونه دوره هشتم جشنواره فجر که من دبیر بودم فشار جریان‌های تندرو از جمله روزنامه کیهان، سبب شد که وزارتخانه کوتاه بیاید و از چندضلعی کردن جشنواره و ورود سلایق متفاوت صرف‌نظر کند. متأسفانه این‌گونه اتفاقات رخ می‌دهد و در نهایت جریان‌های نزدیک به شعر انقلاب دست برتر را در جشنواره دارند.
برخی معیارها هنر را به سمت سیاست‌زدگی سوق می‌دهند
برنا: آیا در طول سال‌های گذشته نشانه‌هایی از تغییر یا بازنگری در رویکرد جشنواره فجر مشاهده کرده‌اید؟
کاکایی: من فکر می‌کنم تا زمانی که دست متولیان باز نباشد و سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه متنوع و جامع نشود، تغییر چشم‌گیری نخواهیم دید. در دوره هشتم جشنواره شعر فجر قدم‌هایی به سمت سیاست‌گذاری‌های جدید برداشته شد. در آن دوره صحبت از این بود که سیاست‌گذاری‌ها باید دست همه جریان‌ها و سلایق ادبی باشد، اما باز هم محدودیت‌هایی وجود داشت. مثلاً می‌گفتند کسی که جایزه شعر فجر را می‌گیرد باید مصداقی از فجر انقلاب سال ۵۷ باشد. این معیارها هنر را به سمت سیاست‌زدگی سوق می‌دهد. شعر هنری کلامی است و باید از کسی که دارای هنر کلامی است و کتابش منتشر می‌شود، تقدیر کرد. اعتراف به هنر باید صادقانه باشد. اما حالا به هنری بها داده می‌شود که در جهت مأموریت‌های سیاسی مسئولیت خودش را ثابت کرده باشد و ویترین نظام فرهنگی کشور، ادبیاتی است که جهت‌های سیاسی و بیانیه‌های ایدئولوژیک را منتقل می‌کند.
نگاه به شعر و ادبیات جانبدارانه است
برنا: به یاد دارم در دوره‌ای که شما دبیر بودید برای حضور افرادی، چون یدالله رویایی در ایران و جشنواره فجر تلاش کردید، اما این اتفاق رخ نداد... با توجه به این چالش‌ها، به نظر شما چه تغییراتی باید در سیاست‌گذاری‌های جشنواره‌های ادبی مانند فجر ایجاد شود تا شعر بتواند جایگاه واقعی خود را به‌عنوان یک هنر مستقل پیدا کند؟
کاکایی: جشنواره فعلی بیشتر به مراسمی برای معرفی استعداد‌های جوان و اهدای جوایز تبدیل شده است و در واقع وضعیت شعر معاصر ایران را به درستی نمایش نمی‌دهد. متأسفانه نگاهی که به شعر و ادبیات از سوی ساختار امنیتی حاکم وجود دارد، جانبدارانه است. این نگاه به گونه‌ای است که می‌گویند ما به حوزه‌ای از شعر میدان می‌دهیم که به نوعی برادری خود را با انقلاب و جنگ ثابت کرده باشد. وقتی قرار است هنر ارزیابی شود، چرا باید اثبات برادری دهه شصت ملاک باشد؟ در مصاحبه‌ها می‌گفتند، چون نام جشنواره فجر است، برگزیدگان باید الگویی از فجر باشند. باید از این نوع خط و ربط‌ها دست برداریم. این مسائل بر کسی پوشیده نیست. رسانه‌های رسمی مانند تلویزیون، وزارت فرهنگ و ارشاد و... که نهاد‌های متولی هستند، استعداد‌های خاصی را پرورش می‌دهند اما زمانی که همین‌ها به رسانه‌های دیگر وارد می‌شوند، همان نگاه را ترویج می‌کنند. این نگرش‌ها موجب گریز جوانان از معنویت و دین‌داری می‌شود.
جشنواره شعر بسته‌تر از جشنواره‌های دیگر فجر است
برنا: جشنواره شعر فجر در مقایسه با جشنواره‌های دیگر مانند جشنواره فیلم فجر چه تفاوت‌هایی دارد و دلیل محدودیت‌ها و حذف‌های بیشتر در حوزه شعر و ادبیات چیست؟
کاکایی: جشنواره فیلم فجر نسبت به جشنواره شعر فجر موفق‌تر عمل کرده است. شعر بسته‌تر است بنابراین محدود کردنش برای نظام ممیزی امنیتی کشور هزینه‌ای ندارد. در حال حاضر، حذف یک شاعر بسیار راحت‌تر از حذف یک هنرپیشه یا سلبریتی است. البته با بازیگران و کارگردان‌ها نیز برخورد‌هایی صورت می‌گیرد و گاهی محدودیت‌ها و ممنوع‌الکاری‌هایی برای آنها وضع می‌شود. اما در مقایسه با اهالی شعر و ادبیات، حذف آنها به مراتب راحت‌تر است.
دعوت کردن غیرخودی‌ها معنایی ندارد!
برنا: برخی بر این باورند که بحث «خودی» و «غیرخودی» در جشنواره‌ها مطرح می‌شود، آیا این تقسیم‌بندی باعث محرومیت بسیاری از شاعران برجسته از حضور در این رویداد‌ها می‌شود؟
کاکایی: چون شعر به صراحت و به کلام نزدیک است، این تقسیم‌بندی‌ها در آن آشکارتر از دیگر حوزه‌هاست. دعوت کردن غیرخودی‌ها معنایی ندارد آنها باید در مدیریت‌ها حضور پیدا کنند نه این‌که فقط برای دکور و جایزه گرفتن روی صحنه حاضر شوند. اتفاقا در یک دوره‌ای از فجر هم این افراد دعوت شدند، اما نپذیرفتند، چون حضورشان را فقط برای جایزه گرفتن و عکس یادگاری می‌خواستند. آیا نظام فرهنگی ما می‌تواند این منطق را بپذیرد که باید بدون توجه به پیشینه سیاسی یک هنرمند، صرفاً به هنرش احترام بگذارد؟ پیشنهاد من داشتن شهامت برای مدیر فرهنگی است که بدون توجه به پیشینه فرد صرفا به هنرش احترام بگذارد. آیا این شهامت پیدا می‌شود؟
جشنواره شعر فجر، جشنواره‌ای ملی نیست
برنا: چگونه می‌توان شرایطی را فراهم کرد که جشنواره شعر فجر بتواند به تمامی سلایق ادبی فرصت حضور بدهد، بدون این‌که محدود به یک جریان خاص باشد؟
کاکایی: جشنواره شعر فجر به‌طور کلی در حدی که بتواند استعداد‌های جوان را تشویق کند، خوب است، اما از یک جشنواره ملی نیست. من با برگزاری این رویداد‌ها در سطحی معمولی مشکلی ندارم. مشکل اصلی در روش دعوت‌هاست. نمی‌شود که شورای سیاست‌گذاری فقط از یک جریان خاص تشکیل شود و بعد بگویند به دیگر جریان‌ها هم جوایز می‌دهند. باید همه جریان‌ها در مدیریت حضور داشته باشند. تغییر این سیاست‌ها به سیاست‌های کلی نظام بستگی دارد و فضاگشایی باید در تمام حوزه‌ها اتفاق بیفتد. اکنون، سخت‌گیری‌های مربوط به فیلترینگ و مسائل اجتماعی تأثیر زیادی بر شعر گذاشته است. به محض آن‌که فضاگشایی سیاسی در کشور آغاز شود، مطمئن باشید که همه سلایق ادبی در جشنواره‌ها حضور خواهند داشت. من با جشنواره شعر فجر همکاری خواهم کرد، اما باید بدانیم که این جشنواره در حال حاضر یک جشنواره ملی نیست.
انتهای پیام/
نظر شما
پیشنهاد سردبیر
پرونده ویژه
تبلیغات متنی