آموزش نیروی متخصص، موتور محرک هوش مصنوعی در کشور است

ایران در سالی که گذشت در حوزه هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال شاهد پیشرفت‌هایی بود که می‌توان به ایجاد ساز و کارهای رگولاتوری و تنظیم آیین‌نامه‌های اجرایی، توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و تخصصی و تقویت نیروی انسانی متخصص اشاره کرد. داوود مسعودی، دبیرکل انجمن هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران، در مصاحبه‌ای با اشاره به دستاوردهای سال گذشته، همچنین به چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی کشور در این زمینه پرداخته است. 

با توجه به گزارش شاخص هوش مصنوعی ایران ۱۴۰۳، چه دستاورد‌های برجسته‌ای در حوزه هوش مصنوعی در سال گذشته حاصل شده است؟

با توجه به گسترش بسیار سریعی که این علم و تکنولوژی در عرصه‌های مختلف از خود به جا  می‌گذارد، هماهنگی و ایجاد همسویی یکی از مهم‌ترین اقداماتی بود که می‌توانست مسیر توسعه در آینده را روشن و معین کند. در سال گذشته با ایجاد ساز و کار‌های رگولاتوری، تنظیم آیین نامه‌های اجرایی، تشکیل کارگروه‌های موثر از جمع فعالان اقتصادی و دانشمندان در این حوزه، یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در این عرصه می‌توان به شمار آورد که به ارزیابی نیازمندی‌های سخت و نرم و برنامه‌ریزی برای تامین آنها از جمله شبکه ارتباطات، زیرساخت، تجهیزات و تربیت نیروی انسانی متخصص اشاره کرد.

ارزش بازار هوش مصنوعی ایران تا سال ۱۴۰۳ حدود ۱۶۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. چه عواملی به این رشد کمک کرده‌اند و چه چالش‌هایی در این مسیر وجود داشته است؟

می‌توان گفت که اکثر صنایع مادر تخصصی،  زیرساختی و همچنین همه فعالیت‌های شناخته شده و پیاده‌سازی شده در جریان انقلاب صنعتی چهارم، به نوعی می‌توانند با چاشنی هوشمندسازی و استفاده از ابزار هوش مصنوعی، بین ۲۰ تا ۴۵ درصد افزایش بهره وری و از ۵۰ تا ۱۰۰ درصد، توسعه بازار را تجربه کنند (گزارش فوربس). بر این اساس، می‌توان ضریب بالایی را برای سهم درآمد از محل استفاده از هوش مصنوعی در صنعت و تجارت در میزان سرانه درآمد ملی در نشر داشت که اندازه آن از این رقم هم بیشتر می‌شود.

برای دستیابی به این اهداف و تجربه توسعه درآمد و بازار، نیاز به زیرساخت‌های مناسب و منابع سخت‌افزاری ضروری است. این شامل توسعه مراکز جمع‌آوری و مدیریت داده‌ها، پردازش داده‌ها، و زیست‌بوم‌های ویژه‌ای مانند شبکه ۵G، اینترنت اشیا، مراکز داده توزیع‌شده و ابری، و شبکه بلاکچین می‌شود. همچنین، توسعه منابع انسانی متخصص و جذب سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در این حوزه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

با توجه به کاهش سهم ایران در مقالات هوش مصنوعی در سال‌های اخیر، چه اقداماتی برای افزایش تولیدات علمی و پژوهشی در این حوزه انجام شده است؟

با توجه به روند‌هایی که در جهان در حال انجام است، یه نظر می‌رسد تولید مقالات علمی و پژوهشی در حال حاضر نمی‌تواند به عنوان چالش در نظر گرفته شود. کما اینکه برای توسعه اقتصادی، یک یا چند مقاله در آن اثری ندارد و برای پیاده سازی یک مقاله که در کشور یا خارج از آن تهیه شده باشد، نیازمند‌های دیگری از جمله توسعه شبکه، زیرساخت، مراکز آزمایشگاهی فعال، مراکز تحقیق و توسعه میدانی R&D و تربیت نیروی انسانی فعال نیاز هست.

دانشگاه‌ها نیز در مسیر رسالت خود مس توانند با توسعه بخش ارتباط با صنعت خود یا تخصیص گرنت و حمایت‌هایی که از بخش صنعت دریافت می‌کنند، دانشجویان را در مسیر تولید مقالات عملی و بومی تشویق کنند. اما این موضوع که تولید مقاله کاهش پیدا کرده است، نمیتواند چالشی برای توسعه اقتصادی کشور قلمداد شود.

کمبود نیروی کار ماهر و نبود زیرساخت‌های مناسب به‌عنوان موانع رشد هوش مصنوعی در ایران مطرح شده‌ است؛ انجمن چه برنامه‌هایی برای رفع این موانع دارد؟

شناسایی و حمایت از نخبگان با ایجاد ارتباط موثر و مداوم با ایشان، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های انجمن است که با ایجاد روال‌های ثابت و قابل اتکا با ایشان، حمایت‌های معنوی و سرمایه گذاری در بهره‌گیری از توان نیروی انسانی متخصص را ایجاد می‌کند تا این نگرش را در عرصه عمل به ایشان نشان دهد که میدان برای فعالیت آنها در کشور وجود دارد و آنها می‌توانند همه توان خود را در بکارگیری از دانش خود، در داخل کشور عرضه کند.

از سوی دیگر ایجاد روند‌های موثر ارتباط با صنعت، تعریف توسعه کسب و کار و تکنولوژی در لبه بازار و متصل به مصرف کننده، این جریان را فعال می‌کند که نیروی متخصص، همواره مورد توجه و حمایت در صنایع و در کشور قرار داده شود.

مسیر سوم، ایجاد زمینه‌های آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص است که با ایجاد انگیزه از طریق اتصال آموزش به صنعت و استفاده از پتانسیل علمی مراکز آموزش عالی و استفاده از توان علمی کشور، نیروی متخصص کاردان و متبحر در حوزه‌های مختلف را تربیت کرده و وارد صنعت کند. با این اصل که حمایت از نیروی کار متخصص، در اولویت اهداف کلان صنایع و مراکز آموزش و انجمن قرار داشته باشد.

در سال گذشته، چه پروژه‌های موفقی در حوزه هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال توسط انجمن یا اعضای آن اجرا شده است؟

تمرکز بر دو محور بهینه‌سازی و توسعه کسب و کار، دو بخش اصلی فعالیت‌های انجمن در این عرصه را تشکیل داده است. در حوزه بهینه سازی یا همان افزایش بهره وری، مطالعات میدانی و اختصاصی در موضوعاتی، چون تحول دیجیتال در صنایع و معادن، هوشمندسازی صنایع پتروشیمی، ایجاد پلتفرم‌های مدیریت مصرف انرژی، مطالعه میدانی رفع نابرابری تراز انرژی و … به انجام رسید و به صنایع مربوطه ارجاع و تحویل داده شد.

در حوزه توسعه کسب و کار، ایجاد زمینه‌های مشترک یا پلتفرم‌های جامع ارائه خدمات به مصرف کننده ها، توسعه در مسیر ایجاد موقعیت‌های جذب و حمایت از سرمایه‌های خرد و توسعه آموزش‌های پلتفرمی، از جمله فعالیت‌های سمت مصرف‌کننده هستند که تبیین و مقدمه‌سازی برای اجرای آن‌ها در برنامه‌های کلان انجمن قرار داده شده بودند که اثرات مثبت بهره برداری نهایی از آنها به زودی اثرات قابل توجهی در هر عرصه را نشان خواهند داد.

با توجه به اهمیت شرکت‌های بزرگ در توسعه هوش مصنوعی، چه برنامه‌هایی برای حمایت و تقویت این شرکت‌ها در ایران وجود دارد؟

شرکت‌ها و موسسات بزرگ که به عنوان BigTech می‌توانیم از آنها نام ببریم، در راستای اجرای برنامه‌های حمایت اجتماعی خود، نیاز است تا در ایجاد زمینه‌های توسعه و همچنین افزایش بهره وری، سرمایه گذاری‌های زیرساختی و ایجاد مسیر توسعه فعالیت‌های پررنگی داشته باشند. این سرمایه گذاری‌ها در موضوعاتی، چون تربیت نیروی متخصص، سرمایه گذاری در ایجاد بستر‌های ارتباطی، توسعه مراکز مدیریت منابع و … است.

حمایت از این فعالیت‌ها، بخشی در سمت رگلاتوری و بخشی در سمت حمایت فعال است. مثلا اجرای کامل قانون مالیات بر پروژه‌های تحقیق و توسعه، حمایت در تامین منابع خارجی، حمایت در جذب سرمایه گذاری‌های خرد و کلان و … می‌تواند تعریف شود. از طرف دیگر، توزیع منابعی همچون دسترسی به داده‌ها و استفاده از منابع زیرساختی، می‌تواند از انجام فعالیت‌های موازی و هدر رفت سرمایه در این مسیر‌ها جلوگیری کند.

در سال آینده، چه اهداف و برنامه‌های کلانی برای توسعه هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال در ایران در نظر گرفته شده است؟

اهداف و برنامه‌های ما نمی‌تواند خارج از روند رشد سریع این علم و فناوری در جهان باشد. مسلما برای اینکه بتوانیم در این حوزه حرفی برای گفتن داشته باشیم، بایستی اول به ادبیات فنی و ماهیت موجودی آن توجه کنیم. باید در ادبیات فنی، همه نیازمندی‌های خود در تولید، جمع‌آوری، پردازش، تحلیل، مراقبت و امینت و بهره‌برداری از «داده» را در اولویت خود قرار دهیم که نیازمندی‌های ضروری خود را ایجاب می‌کند.

در بخش ماهیت موجودی هم باید برنامه‌های «توسعه نرم» را با ایجاد سامانه ها، زیست بوم‌ها، مراکز تولید و مدیریت دانش، تربیت نیروی انسانی و … را به انجام برسانیم. همه اهداف و برنامه‌های ما در راستای توسعه کشور و برنامه هفتم توسعه کشور است که به صورت اختصاصی دنبال خواهد شد.

چگونه می‌توان از هوش مصنوعی برای کاهش نابرابری آموزشی و بهبود وضعیت سلامت در کشور بهره برد؟

شاید بتوان این سوال را اینگونه پاسخ داد که جایگاه هوش مصنوعی در آموزش چیست، تا بتوان به نقش آن در آموزش و عدالت آموزشی اشاره کرد. هوش مصنوعی علمی است که باید آموزش و توسعه داده شود و سپس، پیاده سازی و عملیاتی شده و مورد بهره برداری قرار گیرد.

زمانی که این علم و فناوری در همه عرصه‌ها مورد توجه قرار گرفت، همه نظام‌های مرتبط با آن تغییر می‌کند. توزیع منابع با توجه به پارامتر‌های هوشمندانه و تعریف شده دنبال می‌شود. آموزش به صورت فردی و موضوعی دنبال می‌شود و آموزش‌های منفعل و مازاد از آن حذف می‌شود. بسیاری از فعالیت‌های فوق برنامه با هزینه‌های زیاد، ارزان‌تر و عمومی تر، مطابق با نیاز و درخواست جامعه آماده و ارائه می‌شود و به تعبیری، هرچیزی که نیاز است را می‌توان با هزینه کم و با گستردگی بالا، در اختیار جامعه قرار داد. این ویژگی علم داده و مدیریت داده و فعال شدن «حاکمیت داده» است که هوش مصنوعی را یه عنوان ابزار موثر در هر حوزه‌ای  معرفی می‌کند.

با توجه به تحولات جهانی در حوزه هوش مصنوعی، ایران چگونه می‌تواند جایگاه خود را در این عرصه تقویت کند و با رقبا همگام شود؟

می‌توان فعالیت‌هایی که باید در برنامه‌های اصلی توسعه هوش مصنوعی در کشور قرار گیرد را در بخش‌های زیر دسته‌بندی کرد که لازمه فعالیت و توسعه آن محسوب می‌شود:

سرمایه گذاری کلان در حوزه تامین زیرساخت سخت افزاری همچون شبکه ارتباطی، مراکز داده ثابت و ابری، شبکه‌های ارتباطی اینترنت اشیا و بلاکچین

تربیت نیروی انسانی، سرمایه گذاری در حفظ نیروی انسانی متخصص و استفاده از نیروی انسانی خارج از کشور از راه دور

تغییر در روال و محتوای آموزش تخصصی مورد نیاز صنایع و سازمان‌ها

آموزش و ترویج علوم نوین در کشور به صورت فعال

توجه به تولید علم و ابزار و سامانه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مسوولیت پذیر و منصف

خروج از مرحله تولید علم و ورود به مرحله بهره برداری از علم

انجمن هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران چه نقشی در تدوین سیاست‌ها و راهبرد‌های ملی در حوزه هوش مصنوعی ایفا می‌کند و چه توصیه‌هایی برای سیاست‌گذاران دارد؟

جایگاه انجمن به عنوان یک نهاد مردم نهاد که  اعضای آن همه فعالان در حوزه‌های تخصصی، صنعت و بازار کسب و کار هستند، با توجه به ارتباط مستقیمی که با نهاد‌های علمی و پژوهشی و دولت و رگلاتوری می‌تواند به صورت پویا ایجاد کند، در تدوین برنامه‌ها و سیاستگذاری‌ها می‌تواند بسیار موثر باشد که ابتدا اعلام آمادگی خود را به همه نهاد‌های قانونگذار و سیاستگذار اعلام میدارد که این انجمن، با تکیه بر توان و پتانسیل اعضای خود و ارتباطات موثر و عملیاتی که با بخش تولید علم و دانش و آموزش دانشگاهی دارد، می‌تواند در بخش‌های زیر، به عنوان بازوی اجرایی و عملیاتی دولت، به «آسان‌سازی» و «شفاف‌سازی» و «ارزان‌سازی» در  برنامه ریزی و تدوین استراتژی‌های توسعه هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال در کشور، همراه بخش‌های مختلف دولت و قانون‌گذاری قرار گیرد:

جذب سرمایه‌های خرد و بالقوه و غیر فعال در کشور و هدایت آن در مسیر سرمایه گذاری‌های کلان ملی

جذب سرمایه گذاران خارجی و ایرانی مقیم خارج از کشور

تدوین برنامه‌های اجرایی و عملیاتی در بخش‌های تنظیم گری، ممیزی، امنیت و … علوم و فناوری‌های نوظهور

توسعه زیست بوم‌های ارائه خدمات متمرکز و اختصاصی در حوزه‌های بیمه، بانک و شبکه ارتباطات زیرساخت

برنامه ریزی و توسعه مدیریت داده، حاکمیت داده و بهره برداری از داده

توسعه زمینه‌های آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص

و بسیاری از زمینه‌های مرتبط با این موضوعات که مرتبط با بخش خصوصی و فعالان بالقوه و بالفعل در این حوزه‌ها است.

انتهای پیام/