آبخیزداری، راهکاری کلیدی برای کنترل سیلاب‌های ویرانگر

باقر قرمزچشمه، مدیر گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی برنا اظهار داشت: تخریب پوشش گیاهی، قاچاق چوب، چرای بی‌رویه دام و تغییر کاربری اراضی، پدیده‌هایی هستند که در سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته‌اند و پیامدهای جبران‌ناپذیری برای اکوسیستم‌های طبیعی کشور داشته‌اند. از دست رفتن پوشش گیاهی نه‌تنها موجب کاهش نفوذپذیری خاک و کاهش ذخایر آبی زیرزمینی می‌شود، بلکه با تشدید رواناب، وقوع سیلاب‌های مخرب را در مناطق مختلف کشور رقم می‌زند.

وی ادامه داد: در بسیاری از مناطق کشور، بارندگی‌های مقطعی و شدید، به دلیل نبود پوشش گیاهی مناسب، منجر به رواناب‌های سطحی و در نهایت وقوع سیلاب‌های ناگهانی می‌شود. اگر مدیریت مناسبی بر حوضه‌های آبخیز صورت نگیرد، حجم عظیمی از رواناب‌ها به‌سرعت به مناطق پایین‌دست منتقل شده و نه‌تنها موجب خسارات جانی و مالی سنگین خواهد شد، بلکه منابع آبی ارزشمند کشور نیز به هدر می‌رود.

مدیریت علمی رواناب، راهی برای کاهش بحران‌های زیست‌محیطی

این کارشناس حوزه آب، آبخیزداری را به‌عنوان یک راهکار کلیدی برای مدیریت منابع آب معرفی کرد و گفت: آبخیزداری علمی، مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی، بیولوژیکی و سازه‌ای است که با هدف افزایش نفوذ آب در خاک، کاهش شدت رواناب، کنترل فرسایش خاک و حفظ پایداری اکوسیستم‌ها به کار گرفته می‌شود. متأسفانه، در سال‌های اخیر توجه کافی به این اقدامات صورت نگرفته و همین امر زمینه‌ساز تشدید بحران‌های زیست‌محیطی شده است.

قرمزچشمه با تأکید بر اهمیت افزایش پوشش گیاهی در مناطق در معرض خطر، افزود: جلوگیری از چرای بی‌رویه، مقابله با تخریب مراتع و جنگل‌ها، بذرپاشی، بوته‌کاری و ایجاد قرق‌های طبیعی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند نقش مؤثری در حفظ منابع آب و خاک ایفا کند. این اقدامات که تحت عنوان عملیات بیولوژیک شناخته می‌شوند، با افزایش پوشش گیاهی، موجب جذب بیشتر آب باران و کاهش رواناب‌های سطحی خواهند شد.

سازه‌های مهار رواناب، راهکاری مکمل برای کنترل سیلاب

وی در ادامه با اشاره به اقدامات مهندسی برای کنترل رواناب، خاطرنشان کرد: در برخی از مناطق که امکان احیای پوشش گیاهی دشوار است، باید از روش‌های سازه‌ای برای کاهش سرعت و حجم جریان آب استفاده کرد. احداث سدهای کوتاه خاکی، بندهای سنگی و گابیونی، چاله‌های جذب آب و پخش سیلاب، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند از وقوع سیلاب‌های ناگهانی جلوگیری کنند و حجم بیشتری از آب را در دل زمین ذخیره نمایند.

این استاد دانشگاه افزود: زمانی که جریان‌های سطحی با سرعت زیاد وارد مسیرهای آبراهه‌ای شوند، در پایین‌دست با یکدیگر ادغام شده و شدت سیلاب را افزایش می‌دهند. اما اگر از طریق روش‌های مهندسی، بخشی از این آب در مسیرهای بالادستی کنترل شود، می‌توان از بروز فجایع زیست‌محیطی در پایین‌دست جلوگیری کرد.

قرمزچشمه، یکی دیگر از چالش‌های آبخیزداری را وابستگی جوامع محلی به بهره‌برداری از منابع طبیعی دانست و تأکید کرد: یکی از دلایل اصلی تخریب پوشش گیاهی، نیاز معیشتی مردم به استفاده از مراتع و جنگل‌هاست. بنابراین، تا زمانی که برای جوامع محلی شغل‌های جایگزین ایجاد نشود، اقدامات حفاظتی در حوزه آبخیزداری نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. توسعه گردشگری پایدار، صنایع‌دستی، مشاغل روستایی و حتی کارگاه‌های تولیدی کوچک، می‌تواند از میزان وابستگی مردم به منابع طبیعی بکاهد و فشار تخریبی بر محیط‌زیست را کاهش دهد.

وی در پایان با تأکید بر ضرورت همکاری میان نهادهای مسئول برای مدیریت پایدار منابع آبی کشور، گفت: اگر اقدامات آبخیزداری به‌صورت جامع و هماهنگ اجرا نشود، روند فرسایش خاک، کاهش منابع آبی و وقوع سیلاب‌های مخرب ادامه خواهد یافت. ضروری است که نهادهای دولتی، جوامع محلی و بخش خصوصی، با همکاری یکدیگر، سیاست‌های حفاظتی و مدیریتی مؤثری را در حوزه آبخیزداری به کار بگیرند تا از بروز بحران‌های زیست‌محیطی بیشتر جلوگیری شود.

انتهای پیام/