از کدورت تا مفاهمه؛ روایتی از مسقط ۱۴۰۴
گام اول در مسیر حل مسائل میان تهران و واشنگتن
برنا - گروه بین‌الملل؛ ایران و آمریکا ۱۰ سال پس از برجام و کدورتی که ترامپ با خروج از این توافق ایجاد کرد به نقطه آغاز دوباره بازگشتند، نقطه‌ای که در میان بیم و امید افزایش تنش و امکان گفت‌و‌گو به نظر می‌رسد وارد مرحله‌ای از تغییر در سیاست‌های گذشته شده است.
در پایان مذاکرات غیرمستقیم دیروز اگرچه مذاکرات هفته آینده کلید خورد و دستاوردی اولیه داشت، اما تعاملی برجسته و قابل توجه بود. دو نکته مهم باعث شد که این توافق برای ادامه گفت‌و‌گو بیش از برجام سال ۲۰۱۵ برای بازار‌ها هیجان‌انگیز و برای افکارعمومی متفاوت باشد.
نخست اینکه فعلا ایران و ایالات متحده با مذاکرات عمان از لبه یک درگیری نظامی احتمالی بازگشته‌اند، دوم اینکه رسیدن به تفاهم اولیه در یک نشست دو و نیم ساعته غیر مستقیم و رسیدن به مفاهمه، اگرچه بعید و دور از ذهن به نظر می‌رسید، اما ممکن شد.
ارزیابی مثبت دو طرف از گفت‌و‌گو‌های ابتدایی
همانقدر که گمانه‌ها از نشست روز شنبه در افکارعمومی دنیا و دولت‌ها بدبینانه و پر از تضاد دیدگاه به نظر می‌آمد، رسیدن به مذاکرات جدی شنبه آینده معادلات را بر هم زد و گویش جدیدی در سیاست ایجاد کرد.
عباس عراقچی در اولین اظهارات خود این نشست غیرمستقیم را بر اساس احترام متقابل ارزیابی کرد و وعده ادامه مذاکرات جدی از هفته آینده را داد. در حالی همه منتظر اعلام همین جملات از سوی استیو ویتکاف بودند، او نیز بر خلاف انتظار سخن نگفت و تایید کرد که این گفت‌و‌گو بسیار مثبت و سازنده بود.
وزیر خارجه بعد از مذاکرات غیرمستقیم مسقط، در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: «دور اول مذاکرات غیرمستقیم با فرستاده ویژه ایالات متحده آقای ویتکاف، با میزبانی و میانجیگری جناب بدر البوسعیدی از سلطنت عمان سازنده و امیدوارکننده بود.»
در همین زمینه ویتکاف هم در مصاحبه‌ای با شبکه ان بی سی نیوز، پس از پایان گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان اعلام کرد: «ما گفت‌وگوی بسیار مثبت و سازنده‌ای داشتیم؛ که از ۱۹ آوریل ۲۰۲۵ (۳۰ فروردین ۱۴۰۴) ادامه خواهد یافت.»
بعد از این اظهارات، رسانه‌ها منتظر واکنش مستقیم ترامپ به گفته‌های ویتکاف بودند تا «رئیس‌جمهور غیرقابل پیش‌بینی» ایالات متحده نیز دریافت نهایی خود از نشست عمان را عنوان کند.
خوشبینی به مذاکرات زمانی تکمیل شد و کاخ سفید دربیانیه‌ای مذاکرات با ایران بسیار مثبت و سازنده دانست وافزود: «ویتکاف به عراقچی اطلاع داد که او در تلاش است تا دستورات ترامپ را برای حل اختلافات بین دو کشور از طریق گفت‌و‌گو و دیپلماسی اجرا کند.»
در مقابل، عراقچی در گفت‌و‌گو با خبرنگاران پیش از ترک مسقط، عنوان کرد: «من دیدگاه‌های ایران را قاطعانه و در عین حال با نگاه رو به جلو تشریح کردم. هر دو طرف تصمیم گرفتند که این روند را ظرف چند روز ادامه دهند.»
تمرکز بر جدول زمانی و مبنای گفت‌و‌گو
با این اوصاف، تاکنون خبری از محتوای پیام‌های رد و بدل شده میان ویتکاف و عراقچی که به گفته وزیر خارجه ایران در چهار نوبت از سوی وزیر خارجه عمان به اتاق‌های جداگانه‌ای منتقل شد، منتشر نشده است.
در میانه مذاکرات البته شایعاتی از سوی رسانه‌های غربی نیز طرح شد مبنی بر اینکه مذاکرات حول موضوعاتی همچون مهار تنش و تبادل زندانیان می‌گردد که از طرف سخنگوی وزارت خارجه که اطلاع‌رسانی این گفتوگوها را برعهده داشت، تکذیب شد.
آنچه که به صورت کلی در گفته‌های عراقچی وجود داشت نشان می‌دهد دو طرف بر موضوعات مورد بحث در آینده متمرکز بودند و سعی داشتند چیده‌مان مبنایی مذاکرات آتی را مورد اشتراک بگذارند.
وزیر امور خارجه ایران روز شنبه بعد از اتمام گفتوگوها در مسقط گفت: «فضای جلسه به گونه‌ای بود که این ادامه و استمرار را در حقیقت تضمین می‌کرد و نشان می‌داد. در جلسه بعدی که شنبه آینده برگزار می‌شود، سعی می‌کنیم وارد دستور کار مذاکرات شویم که طبعا در کنار خود جدول زمانی هم خواهد داشت.»
وی افزود: «این‌ها دیگر شکل مذاکرات است که در جای خودش تعیین می‌شود، ولی مهم محتوا است و اینکه بر چه مبنایی مذاکره کنیم. در این جلسه فکر می‌کنم به مبنای مذاکراتی خیلی نزدیک شدیم. اگر در جلسه آینده بتوانیم مبنا را قطعی کنیم، بخش زیادی از راه را پیموده‌ایم و می‌توانیم براساس آن مبنا گفت‌و‌گو‌های واقعی را آغاز کنیم.»
گمانه‌های تایید نشده از موضوعات گفت‌و‌گو
البته درباره محتوای مذاکرات گمانه‌زنی‌هایی در حال طرح هستند. دیشب وال‌استریت ژورنال نوشت، مقام‌های ایرانی در این گفتوگوها خواهان کاهش سریع تحریم‌ها هستند که باید بخشی از یک توافق باشد.
همچنین آنها خواستار دسترسی سریع به میلیارد‌ها دلار دارایی مسدود شده در خارج و پایان فشار بر خریداران نفت ایران در چین شده‌اند. ژورنال ادعا کرده است که ایران در قبال رفع محدودیت‌ها آماده است به سطحی از غنی‌سازی اورانیوم بازگردد که در توافق سال ۲۰۱۵ تعیین شده بود.
رسانه بریتانیایی امواج نوشت، «ویتکاف پیش‌نویسی به ایران ارائه داده که در آن کلمه‌ای از برچیدن برنامه هسته‌ای یا تهدید نظامی علیه تهران در آن وجود نداشت.» موضوعی که به منزله عقب‌نشینی ترامپ از مواضع قبلی خود محسوب می‌شود.
این رسانه مدعی شد: «یک منبع سیاسی در عمان گفته است ایران و آمریکا هفته اینده در مسقط مذاکره نخواهند کرد و احتمالا در یک کشور اروپایی گفتوگوها ادامه خواهد یافت.»
این رسانه دلایل اصلی تغییر محل مذاکرات را ملاحظات لجستیکی و پرواز طولانی میان واشنگتن تا مسقط عنوان کرده است. عباس عراقچی وزیر خارجه ایران نیز دیروز بعد از پایان مذاکرات در اظهارنظری گفته بود، احتمال تغییر مکان مذاکرات روز شنبه وجود دارد، اما میانجی این مذاکرات غیرمستقیم همچنان عمان است.
ساعاتی بعد از این اظهارات، سخنگوی وزارت امور خارجه در توئیتی نوشت: «ما از عمان و وزیر امور خارجه بدر بن‌حمد البوسعیدی برای میزبانی و میانجیگری این گفتوگوها تشکر می‌کنیم. با توجه به توافق ۲ طرف برای ادامه مذاکرات غیرمستقیم در هفته آینده، عمان کماکان این نقش مهم را برعهده خواهد داشت.»
پیچیدگی مذاکره و فعال شدن مخالفان
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد به رغم خوشبینی‌های اولیه درباره مذاکرات روز شنبه و امتداد آن در هفته آینده دو طرف گفت‌و‌گو بر این نکته واقف هستند که راه دشواری برای پیمودن وجود دارد.
کاخ سفید در بخشی از بیانیه خود اعلام کرده که مسائل پیچیده‌ای با ایران وجود دارد. این پیچیدگی در ایران و ایالات متحده در دو مسیر سیاست داخلی و موضوعات مورد بحث در گفتوگوها نمود خواهد یافت.
شب گذشته اخبار منتشر شده در رسانه‌های غربی از فشار‌ها بر کاخ سفید و نقش ویتکاف در جریان مذاکرات با ایران حکایت داشت. دیوید البرایت، چهره ضد ایرانی مشهور گفته است، مذاکرات بین ایران و ایالات متحده چیزی جر اتلاف وقت نبود، همان نکته‌ای که برخی مخالفان مذاکره در ایران نیز بر آن اصرار دارند.
البرایت نوشت، ویتکاف نباید در این مذاکرات دخالت کند. به ویژه اینکه او می‌گوید یک لحظه خصوصی با عراقچی، گفت‌وگویی مستقیم داشته است. این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شود که بنابر گفته ترینا پالیسی، معاون اندیشکده آمریکایی کوئینسی، اخیرا کمپینی برای اخراج ویتکاف و بدنام کردن عمان توسط عوامل اسرائیلی در واشنگتن راه‌اندازی شده که هدف آن هل دادن ترامپ به سوی جنگ با ایران است.
او حدس می‌زند که این کمپین بعد از گفت‌و‌گو‌های سازنده عمان تشدید شود. البته گمان پالیسی بر این است که احتمالا آنها در مقابل ترامپ راه به جایی نخواهند برد و صدای افراد ضد جنگ در حلقه رئیس‌جمهور ایالات متحده به طور فزاینده‌ای بلندتر از حامیان درگیری نظامی است.
مدیریت تعارض‌های داخلی و منطقه‌ای
در مجموع، گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم اخیر میان ایران و ایالات متحده، اگرچه هنوز در مرحله مقدماتی قرار دارد، اما از نشانه‌هایی برخوردار است که می‌توان آن را آغاز حرکتی جدید در معادلات دیپلماتیک میان دو کشور دانست.
تغییر لحن، هم‌راستایی اولیه در تعیین مبنا برای گفت‌و‌گو و مهم‌تر از همه، ارزیابی‌های مثبت از سوی هر دو طرف، بیانگر آن است که این مذاکرات برخلاف دور‌های پیشین، نه صرفاً تاکتیکی، بلکه شاید ناشی از یک نیاز استراتژیک دوجانبه برای مهار بحران و احیای کانال‌های دیپلماسی باشد.
با این‌حال، این روند همچنان در معرض تهدید بازیگران مخالف در هر دو سوی معادله قرار دارد. از یک‌سو، فشار تندرو‌ها در سیاست داخلی آمریکا و لابی‌های منطقه‌ای برای برهم‌زدن مسیر دیپلماسی فعال شده‌اند، و از سوی دیگر، جریاناتی در داخل ایران نیز این مذاکرات را با سوءظن دنبال می‌کنند.
به همین دلیل، استمرار و ثمربخشی این روند، بیش از هر چیز، به قدرت مدیریت تعارض‌ها در سطوح داخلی و میزان اراده واقعی برای عبور از میراث بی‌اعتمادی متقابل بستگی دارد. آنچه اکنون اهمیت دارد، نه صرفاً نشستن بر سر میز، بلکه تبدیل این نشست‌ها به سازوکار‌هایی مشخص و پایدار برای تغییر میدان بازی در روابط ایران و آمریکا است؛ تغییری که اگر محقق شود، می‌تواند نه فقط بر مسیر پرونده هسته‌ای، بلکه بر کلیت آرایش امنیتی و اقتصادی منطقه تأثیرگذار باشد.
انتهای پیام/
نظر شما
پیشنهاد سردبیر
پرونده ویژه
