راز ناپدیدن‌شدن آب‌های مریخ

به گزارش روی خط رسانه های خبرگزاری برنا، مریخ هنوز ناشناخته‌های بسیاری برای انسان دارد. برای مثال، منشأ و چگونگی پدیدآمدن شیارهای سطح مریخ یکی از این ناشناخته‌هاست. پیش از این گفته می‌شد وجود آب مایع و جریان‌یافتن آن در سطح مریخ، باعث پدیدآمدن این شیارها شده است، اما به‌تازگی دانشمندان مدعی شدند عامل دیگری غیر از آب ممکن است این شیارها را پدید آورده باشد. مدل‌سازی‌های تازه علمی نشان داده شیارهای سطح مریخ ممکن است در اثر انباشت کربن‌دی‌اکسید شکل گرفته باشد. به باور این دانشمندان، انباشت کربن دی‌اکسید باعث راه‌افتادن ماسه در شیب تپه‌ها می‌شود. گفتنی است در طول زمستان مریخ، لایه منجمدی از کربن‌دی‌اکسید (یخ خشک) در بسیاری از نواحی این سیاره شکل می‌گیرد. محققان فرانسوی در نشریه «نیچرژئوساینس» نوشتند با تصعید (تبدیل مستقیم جامد به گاز) لایه یخ کربن‌دی‌اکسید، این گاز در زیر سطح به تله می‌افتد و به‌تدریج فشار آن افزایش می‌یابد. ممکن است این گاز علت پیدایش شیارهای روی سطح مریخ باشد، نه آب مایع. این شیارها که در بسیاری نواحی استوایی مریخ در شیب تپه‌ها و ماسه‌زارها حفر شده، پیش از این معمایی برای دانشمندان بوده است. این شیارها در سطح زمین به آبکند معروف است.

بعضی محققان می‌گفتند این شیارها نشان می‌دهد در گذشته‌های دور، در مریخ آب جریان داشته است اما بسیاری از این شیارها در مقیاس‌های ژئولوژیکی نسبتا جوان هستند و تعدادی هم تازه در حال شکل‌گیری‌اند، درنتیجه ممکن است چیز دیگری غیر از آب، پدیدآورنده شیارها باشد، چون سطح مریخ در این مناطق سردتر از آن است که آب به شکل مایع در آن شکل گیرد یا دوام آورد. در پایان زمستان، با تصعید (تبدیل مستقیم از حالت جامد به گاز)، کربن دی‌اکسید، ممکن است بخشی از این گاز زیر خاک و شن به تله بیفتد. محققان دریافتند افزایش تدریجی فشار گاز می‌تواند طوری ماسه‌ها را به جریان بیندازد که شیاری پدید آورد. این پژوهشگران می‌گویند: «ممکن است چنین فرایندی در سطح گسترده‌ای انجام شود و نیازمند آب مایع نیست». این موضوع مهم است، چون امکان شکل‌گیری شیارهایی به پهنای ده‌ها متر را فراهم می‌کند. به‌علاوه، براساس مدل‌سازی این محققان پیش‌بینی می‌شود بهترین شرایط برای شکل‌گیری این شیارها در همان نقاطی است که عملا مشاهده شده‌اند. یکی از پژوهشگران مرکز مطالعات زمین‌شناسی آمریکا در مقاله‌ای در «نیچرژئوساینس» نوشت مدل تیم فرانسوی «به‌خوبی با مشاهدات از پدیده تشکیل شیارها همخوانی دارد»، اما افزود احتمالا چند فرایند در شکل‌گیری این پدیده نقش دارد. او نوشت معلوم شده مریخ هم مثل زمین، محیطی پویا دارد و فرایندهای مختلفی در سطح آن در جریان است. وی تأکید می‌کند: «عجیب است اگر فقط یک فرایند در تشکیل شیارها نقش داشته باشد».

دیروز چه می‌گفتند؟

این در حالی است که ناسا در هفته اول مهر امسال در نشستی خبری، وجود آب در مریخ را تأیید و اعلام کرد در ماه‌های گرم مریخ، آب در سطح این سیاره جاری است. در عکس‌های سطح مریخ، رگه‌های تیره روی یک سرازیری مریخ دیده می‌شد که به‌وضوح با تغییر فصل‌ها تغییر می‌کند. این رگه‌ها، در ماه‌های گرم تا پایین شیب‌ها هم ادامه دارند، ولی در فصل‌های سرد ناپدید می‌شوند. دانشمندان ناسا آن زمان اعلام کردند به احتمال بسیار زیاد، رگه‌های تیره نشان‌دهنده وجود آب جاری هستند که در تابستان دیده شده و در زمستانِ مریخ محو می‌شوند. این موضوع، امیدها برای وجود نوعی حیات در سیاره سرخ و همچنین احتمال یافتن آن را تقویت کرد. دانشمندان ناسا در آن نشست اعلام کردند هنوز برای اثبات وجود نوعی حیات در مریخ زمان نیاز است، اما کشف آب نشان می‌دهد که این احتمال وجود دارد. احتمال وجود آب در مریخ آن‌قدر خبر مهمی برای افکار عمومی جهان بود که لحظاتی پس از تأیید خبر پیداشدن آب در سیاره مریخ، افراد بسیاری به اینترنت مراجعه کردند و باعث شدند شبکه جهانی اینترنت کند شود.

به‌هر‌ روی، دانشمندان اطمینان دارند هرچند امروزه آبی در سطح مریخ جاری نیست، اما زمانی این سیاره آب داشته است. پس چه عاملی باعث شده است آب این سیاره ناپدید شود؟ به گفته دانشمندان علوم فضایی، ازبین‌رفتن اتمسفر مریخ در گذشته‌های دور، عامل ناپدیدشدن آب در این سیاره است. دانشمندان انستیتو فناوری کالیفرنیا با همکاری آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا، در پژوهشی دریافتند در طول دوره‌ای که تصور می‌شود دره‌های مریخ در حال شکل‌گرفتن بودند، اتمسفر این سیاره چنان نازک و رقیق شد که دیگر نمی‌توانست آب مایع را حفظ کند. به عقیده دانشمندان، آبی که در سطح مریخ در جریان بود، عامل اصلی شکل‌گیری عوارض متنوع جغرافیایی در سطح این سیاره است. یافته‌های دانشمندان علوم فضایی نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از اتمسفر مریخ را کربن‌دی‌اکسید تشکیل می‌داده است. عقیده بر این است در خلال دوره شکل‌گیری دره‌های کوچک و بزرگ مریخ، این گاز بخش زیادی از اتمسفر سیاره سرخ را تشکیل می‌داد که نتیجه آن شکل‌گیری سپر حفاظتی مستحکمی بود که از مریخ در برابر محیط خشن فضای بیکران محافظت می‌کرده است. به گفته دانشمندان، همین سپر مانع از تبخیرشدن آب سطح مریخ می‌شد.

تاریخچه کشف یخ خشک

نخستین یافته‌ها درباره وجود مجراهای یخ خشک مریخ، مربوط به سال‌٢٠٠٠ میلادی بود که باعث شگفتی دانشمندان شد، زیرا آنها معتقد بودند وجود مجراها در سطح مریخ، حاصل عمل فرسایش ناشی از آب است. محققان ناسا با استفاده از تصاویر باکیفیت به‌دست‌آمده از فضاپیمای ناسا، موفق به کشف منابع سطحی کربن‌دی‌اکسید یا یخ خشک در مریخ شدند. دکتر «کولین داندس»، محقق و اخترشناس می‌گوید: «در گذشته همواره بر این باور بودم رودهای خشکیده سطح مریخ، نشان‌دهنده وجود آب در سطح مریخ است، اما پس از بررسی‌ها و دقت بیشتر در تغییرات ایجادشده در رودخانه‌های خشکیده سطح مریخ، به این نتیجه رسیدیم مجراهای سطح مریخ ناشی از فعالیت کربن دی‌اکسید جامد یا یخ خشک است».

منبع: شرق