جیرانی: موضوع خیانت مختص سینمای بعد از انقلاب نیست

به گزارش خبرگزاری برنا، این نشست با حضور وحید نمازی به عنوان پژوهشگر و با سخنرانی فریدون جیرانی و آنتونیا شرکا برگزار گردید و شاهین شجری‌کهن نیز اجرا و کارشناسی برنامه را عهده‌دار بود.

در ابتدای نشست پژوهشی، وحید نمازی به ارائه خلاصه‌ای از یافته‌های پژوهش و تحقیق خود پرداخت:«در دوران گذر جامعه از سنت به مدرنیته، زنان و مردان جامعه در روابط خود بازنگری کردند. در مساله خیانت، عواملی که منجر به بروز آن می‌شود اهمیت دارد؛ که نظریه‌های جامعه شناختی و روانشناختی در این مورد نمود پیدا می‌کند. در پژوهش حاضر، تحرک اجتماعی، نظام ارزشی لذت‌گرایانه/ دنیاگرایانه و تنوع طلبی، سه عاملی هستند  که به عنوان دلایل خیانت، نتیجه‌گیری شده‌اند. عده‌ای اعتقاد دارند نباید به مسأله خیانت در سینما پرداخت و عده‌ای هم باور دارند سینما آینه بازتاب‌دهنده اتفاقات جامعه است و خیانت هم بخشی از این واقعیت، که باید نمایش داده شود. چهار فیلم «خصوصی»، «سعادت آباد»، «چهارشنبه سوری» و «برف روی کاج‌ها»، موردهای اصلی بررسی (Case study) ما بودند که در همه آن‌ها عدم رضایت از همسر و زندگی، دلیل به وجود آمدن خیانت بوده است».

فریدون جیرانی نویسنده و کارگردان سینما و سردبیر سابق برنامه تلویزیونی هفت، سینمای روشن‌فکری را دارای موافقان و مخالفان متعدد دانست: «در مورد غالب فیلم‌هایی که از سال 83 به بعد در ایران ساخته می‌شود این تفکر که دیگر مفری برای نجات جامعه وجود ندارد در طبقه متوسط جا می‌افتد. مخالفان سینمای روشن‌فکری که برخی تعبیر سیاه‌نما از آن دارند، امروز معتقدند که این نوع از سینما نقطه امید را می‌بندد و همه‌چیز را تمام شده می‌داند و راهی برای خروج از دایره انحطاط اخلاقی جامعه باقی نمی‌گذارد. شاید به همین خاطر است که به دلیل اختلاف موافقان و مخالفان متعدد، بعضی فیلم‌ها که منتسب به این نوع سینما می‌شوند به نمایش درمی‌آیند و برخی فرصت آن را پیدا نمی‌کنند».

این فیلم‌ساز پرداختن به موضوع روابط نامتعارف در سینما را تنها مختص به بعد از انقلاب ندانست: «نمی‌توانیم بگوییم موضوع خیانت، به سینمای بعد از انقلاب اختصاص دارد. برای مثال، قبل از کودتای سال 1332 فیلمی ساخته شد به نام "شب‌های تهران" که موضوع آن خیانت بود و حرف‌های جدیدی را نسبت به زمان خود می‌زد. فیلم‌های مشابه دیگری هم در دهه 30 ساخته شدند که همگی اشاره بر این دارند که فضای جامعه شهری و تفکر مدرن باعث خیانت می‌شود. بعد از انقلاب اما به دلیل عوض شدن شعارها و سبک زندگی، چنین مسائلی هم از سینما حذف شدند؛ تا بعد از جنگ و روی کار آمدن دوره اصلاحات که کمی فضای فرهنگی بازتر شد؛ هر چند که بین سال‌های 72 تا 76 نیز در فیلم‌هایی نظیر«سارا»، «لیلا» یا «عاشقانه» تلاش‌هایی برای برون‌رفت از فضای سابق انجام گرفته بود. ولی از یاد نبریم که پرداختن به مسأله خیانت و حریم خصوصی در قبل از انقلاب هم وجود داشته است. سال 48 در فیلم قیصر، این شخصیت برای انتقام تجاوزی که به حریم خصوصی او شده بود خود دست به کار به شد. نکته جالبی که در فیلم‌هایی که در دور‌ه‌های مختلف در مورد حریم خصوصی ساخته شده‌اند وجود دارد این است که اگر قیصر که خودش نیز یک لات‌مسلک و چاقوکش بوده در سال 48، به روی کسانی که به حریم خصوصی‌اش تجاوز کرده بودند چاقو کشید، آن افراد، لات و معلوم‌الحال بودند؛ اما اکنون در فیلم فروشنده فرهادی، شخصیت عماد (شهاب حسینی) از طبقه متوسط جامعه و به دنبال آزادی است و نمی‌داند با فرد متجاوز به حریم‌اش چه کند.»

آنتونیا شرکا منتقد سینما سخنران بعدی نشست بود که پشست میکروفون قرار گرفت و از معضلاتی صحبت کرد که سانسور برای سینمایی که می‌خواهد به موضوع خیانت بپردازد ایجاد می‌کند: «اولین فیلمی که بعد از انقلاب به موضوع خیانت می‌پردازد را می‌توان "نوبت عاشقی" محسن مخملباف دانست. در اوایل دهه 70 نیز فیلم‌های مهمی چون "نرگس" و "روسری آبی" به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد ساخته شدند که در روند سینمای اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای داشتند. در سینمای ما امکان نشان دادن خیانت زنان وجود ندارد و در برهه‌ای بین حدود سال‌های 84 تا 92، به دلیل مشکلات ممیزی و البته جریانی که منجر به ساخت فیلم‌های آپارتمانی شده بود، این فقط مردها بودند که به روی پرده سینما، انسان‌های بی‌وفا، خیانتکار و درگیر روابط نامتعارف نشان داده می‌شدند. اگر بخواهیم به سینما به عنوان یک روایتگر تاریخ نگاه کنیم، شاید 30 تا 40 بعد وقتی به دوره‌ای که اشاره کردم نگاه کنیم، این تصور ایجاد شود که زن‌ها در این دوره بلاکش و مظلوم بوده‌اند و اسیر بی‌بند و باری‌های مردان. در حالی که می‌دانیم اینگونه نیست».

شرکا ادامه داد: «در بعضی فیلم‌هایی که روابط مثلث عاشقانه، خیانت و موضوعاتی از این قبیل را به تصویر می‌کشیدند، به دلیل حفظ اخلاق اجتماعی، رویکرد غیرمنصفانه و به تبع آن، سرنوشت‌ها و پایان‌های تراژیک و غیرمنطقی را شاهد بوده‌ایم که با احساسات تماشاچی بازی می‌کردند. حتی کاراکترهای زنی را در فیلم‌ها می‌دیدیم که مبهم، ساکت و بسته نشان داده می‌شدند. در حالی که چند سال قبل، به دلیل تفاوت فضای فرهنگی جامعه، فیلم‌‌ها زن‌محور شده بودند و نقش کلیدی در آثار سینمایی داشتند. حال سوال اینجاست که اگر یک مسائلی تابو هستند و نمی‌توانیم آن‌ها را به راحتی نشان دهیم و درگیر ممیزی هستیم، چه اصراری وجود دارد که آن را حالا به صورت الکن نمایش بدهیم. اگر حریم خصوصی این‌گونه است که در بعضی فیلم‌های روی پرده نمایش داده می‌شود، پس چه فرقی با حریم عمومی می‌کند و اگر اینطور است، می‌توان دیوارهای خانه‌ها را شیشه‌ای کرد».

دوازدهمین نشست پژوهشی مدرسه ملی سینمای ایران با حضور رئیس، معاونین، اعضای دپارتمان‏های‌ آموزشی مدرسه ملی، جمعی از سینماگران، اساتید و دانشجوهای دانشگاه‌ها و خبرنگاران مختلف برگزار شد.