کارنامه سیاه یک گروهک

شاید حالا پس از گذشت چهار دهه از حیات فرقه سیاسی مجاهدین آنقدر شناخت منزجرکننده ای از آن در افکار عمومی شکل گرفته که برای اثبات باطل بودن این گروهک نیاز چندانی به سند و مستند نباشد. با این حال تماشای مستندی افشاگرانه درباره عملکرد این گروه در شبکه هیسپان تی وی و برای مخاطبان اسپانیایی زبان خاصه آنهایی که شناخت یا علاقه نسبی نسبت به تاریخ تحولات سیاسی در ایران معاصر دارند می تواند خالی از معنا و جذابیت نباشد. 

ضمن اینکه تماشای این مستند برای بسیاری از مخاطبان ایرانی که این گروه و عملکرد آنها را هم می شناسند می تواند جذاب و تماشایی باشد به ویژه اینکه مستند«معاهده های شکست خورده» در یک روایت تاریخی به بررسی 4 دهه دشمنی این گروهک علیه نظام سیاسی و مردم ایران می پردازد و می توان آن را رمزگشایی از یک کارنامه سیاه دانست که تصویر جامعی از فعالیت های این گروه را در قاب یک مستند صورت بندی کرده است. 

مستند هم واجد سویه های تاریخی است هم کارکردهای تحلیلی. به این معنی که روایتی از زمان شکل گیری سازمان مجاهدین خلق ارائه می دهد که به ویژه برای نسل جوان تری که درک دقیقی از این گروه ندارند می تواند واجد کارکرد شناختی بوده و آنها را در جریان فرایند و سیر تصور و تحول یک گروهک معاند قرار می دهد. به ویژه اینکه پس از این معرفی در ادامه به چگونگی انحراف و خیانت های این گروه پرداخته و رعب و وحشتی که آنها در میان مردم راه انداخته بودند را به تصویر می کشد. 

تلخ ترین سویه مستند که اتفاقا سیاه ترین بخش کارنامه سیاسی این گروهک هم است مربوط به صحنه های ترور مردم بیگناه در کوچه و خیابان و عرصه عمومی است که عمق جنایات آنها را به نمایش می گذارد. از این رو بخش عمده ای از این مستند از حیث زمانی مربوط به دهه 1360 است که البته در رهگذر آن به نوعی بخشی از تاریخ انقلاب اسلامی هم در این بازنمایی ها به تصویر کشیده شده و یادآوری می شود. اینکه انقلاب چه روزها و دوران های بحرانی را از سر گذرانده و با چه چالش هایی مواجه بوده است.

اگر بخواهیم یک نگاه طبقه بندی شده به ساختار زمانی این مستند بیندازیم باید بگوییم که نویسنده و کارگردان این اثر تلاش کرده تا از سه چشم انداز، تاریخ خیانت و مبارزه این سازمان را به تصویر بکشد. چشم انداز اول دوران انقلاب تا جنگ تحمیلی، دوران دوم سیر خیانت ها و همکاری با عراق در دوران جنگ و چشم اندازه سوم دست اندازی ها و کارشکنی های سیاسی دوران بعد از جنگ با مردم ایران است. همین نگاه تاریخی موجب شده تا قضاوت درباره سوژه بیش از آنکه به نگاه مولف استوار باشد به خود تاریخ محول شود و به نوعی یک قیاس تاریخی در سیر تطورات درونی و بیرونی این گروه در سه مقطعی که مستندساز انتخاب کرده، اتفاق بیفتد که در نهایت موجب می شود مخاطب در سه فراز مهم سیاسی- تاریخی به قضاوت درباره عملکرد یک گروهک سیاسی بپردازد. 

آنچه که بیش از هر چیز در این مستند «معاهده های شکست خورده» برجسته شده و به نقطه قوت آن بدل می شود این است که به دقت نشان می دهد که فرقه مجاهدین خلق برای رسیدن به قدرت چگونه تمام موازین عقلانی و اخلاقی را زیر پا می گذارند و برای دست یابی به حکومت مسیر خود را بواسطه همکاری با بدنام ترین نهادهای سیاسی جاسوسی پیگیری می کنند. در واقع بیش از پرداختن به ظهور و افول سیاسی این گروهک، سقوط اخلاقی آنهاست که همین مساله موجب فاصله گرفتن مردم از آنها شده و به ایجاد یک نفرت عمومی درباره آنها بیانجامد. از سوی دیگر «معاهده های شکست خورده» را به معنای متعارف قضیه می توان یک مستند سیاسی دانست که بخشی از جذابیت سوژه را از سیال بودن رخدادهای سیاسی و تاثیرگذاری آن بر سرنوشت عمومی جامعه می گیرد اما به واسطه التهاب هایی که عملکرد این گروهک سیاسی به همراه داشته یک نوع تعلیق مضاعف هم در مستند ایجاد می شود که کمک کرده تا هم ریتم آن شتاب بیشتری به خود بگیرد و هم ظرفیت رمزگشایی آن تنوع و تعدد بیشتری پیدا کند.

 از سوی دیگر می توان کارکرد این مستند را از حیث پیام خوانی و خوانش معنایی در دو ساحت صورت بندی کرد. یکی نگاه جزیی نگرانه که به شکل مستقیم و انضمامی به رمزگشایی سوژه می پردازد و به شکل عینی سازمان مجاهدین خلق و ظهور و افول آن را به تصویر می کشد و از سوی دیگر از دل آن یک نگاه کلی و انتزاعی تری قابل استخراج است که در این ساحت و معنا می توان به دلایل سقوط و شکست یک گروه سیاسی به شکل کل گرایانه و پژوهشی پرداخت و از این طریق شاهد عینی و ذهنی تباهی یک گروهک ضد مردمی بود.