نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در راه‌اندازی و استقرار نظام آماری پیشرو است

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته، مسأله پراکندگی در مدیریت اطلاعات، وجود سامانه‌های اطلاعاتی و آماری و فرایندهای متعدد یکی از چالش‌های پیش روی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در عرصه مدیریت و برنامه‌ریزی بوده؛ اما طی سال‌های اخیر توجه ویژه مدیران نهاد بر ضرورت استقرار یک سیستم متمرکز و یکپارچه آماری بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد، باعث ایجاد همکاری مشترکی با پژوهشکده آمار در قالب «طرح پژوهشی نظام جامع آمار نهاد کتابخانه های عمومی کشور» شد.

اشکان شباک، عضو هیئت علمی پژوهشکده آمار و مجری «طرح پژوهشی نظام آماری نهاد» با ارائه تعریفی از نظام آماری و پشتوانه قانونی آن در کشور، عنوان کرد: بر اساس آنچه که در تاریخ ۲۲ اسفند ۷۹ به تصویب شورای عالی آمار رسید و در تاریخ ۴ آذر ۸۱ نیز اصلاح شده، نظام آماری کشور شامل فعالیت‌ها، وظایف، اجزاء و روابط مجموعه دستگاه‌ها و نهادهای درگیر در فعالیت‌های آماری است و مطابق قانون تشکیل مورخ ۱۳۵۳ «مرکز آمار ایران» براساس وظایف و اختیارات خود به عنوان قلب تپنده این نظام آماری معرفی شده؛ به طوری که تمام دستگاه‌ها باید فعالیت آماری خود را بر مبنای دستورالعمل‌ها و استانداردهای مرکز آمار ایران انجام دهند.

وی افزود: همچنین مطابق ماده ۵۴ قانون برنامه پنجم توسعه کشور، مرکز آمار به عنوان مرجع نظام آماری کشور شناخته شد که این قانون به عنوان احکام دایمی برنامه در برنامه ششم نیز تکرار شده است. بر این اساس وقتی برنامه‌ای به تصویب شورای عالی آمار برسد، عین قانون است که «برنامه سوم ملی توسعه آمار»، یکی از این برنامه‌ها است.

الزام دستگاه‌ها برای ایجاد نظام آماری در آینده‌ای نزدیک

شباک در توضیح «برنامه سوم ملی توسعه آمار» گفت: رئوس این برنامه که ذیل برنامه ششم توسعه تهیه شد و به تصویب شورای ملی آمار رسید، به ضرورت بحث مدرن‌سازی نظام آماری و اینکه دستگاه‌ها ملزم به داشتن نظام آماری و ثبت امارها به صورت منظم و یکپارچه باشند، تولیدات آماری با کیفیت و متناسب با احکام و دستورالعمل‌های مرکز آمار باشند، تأکید داشته است.

مجری طرح پژوهشی «نظام آماری نهاد» ادامه داد: بر همین اساس بود که آقای جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در انتهای سال گذشته طی نامه‌ای اعلام کردند که همه دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی موظفند اثربخشی و کارآمدی فرآیند تولید آمارها، به خصوص آمارهای مورد نیاز برنامه توسعه و اسناد بالادستی را افزایش دهند، استقرار روش ثبت مبنا را در دستگاه‌ها مدنظر قرار دهند، روند روزآمدسازی نظام آماری کشور را تسریع کنند، و همه دستگاه‌ها را ملزم به ارائه هر نوع ریز داده و اطلاعات آماری در سریع‌ترین زمان ممکن به مرکز آمار ایران کردند.

شباک با تأکید بر ضرورت بهره‌مندی تمام دستگاه‌ها از نظام آماری عنوان کرد: طبیعتا برای اجرای رئوس برنامه ملی توسعه آماری کشور و همچنین عمل به بخشنامه معاون اول رئیس جمهور، دستگاه‌ها باید یک نظام و فرآیند یکپارچه، مشخص و کارآمد داشته باشند و فرآیندهایی در این نظام تعبیه شود که با نظام آماری کشور متصل باشد و با مدیریت اثربخش این نظام تا ین اطلاعات مورد نیاز در کوتاه‌ترین زمان و با کیفیت مطلوب تولید و در آن جریان یابد.

استقرار نظام آماری لازمه برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری

شباک در ادامه به ثمرات استقرار نظام آماری در برنامه‌ریزی و تصمیم سازی سازمانی اشاره کرد و گفت: رسیدن به توسعه چه در سطح یک سازمان و چه در سطح یک کشور، مستلزم داشتن دو بال است که یک بال نظام برنامه‌ریزی و تصمیم گیری و بال دیگر نظام آماری است که وجود این دوبال در کنار یکدیگر باعث تحقق اهداف و توسعه در یک سازمان و یا یک کشور خواهد شد. به عبارت دیگر هدف ما از داشتن نظام آماری در وهله اول تهیه آمارهای مورد نیاز برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در جهت تحقق اهداف سازمان و در در وهله بعد تهیه آمارها و اطلاعات مورد نیاز برنامه‌های توسعه کشور در سطح ملی خواهد بود.

وی با تقدیر از توجه ویژه مدیران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به اهمیت استقرار نظام آماری استاندارد گفت: یکی از سازمان‌هایی که در ایجاد و استقرار نظام آماری پیشرو و پیشگام شد، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بود؛ به طوری که حتی پیش از اینکه رئوس «برنامه سوم ملی توسعه آمار» در اوایل تابستان سال گذشته به تصویب شورای عالی آمار برسد، نهاد با آگاهی از مشکلات و چالش‌های موجود در بال نظام آماری خود، به منظور برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری موثر برای تحقق اهداف خود، به این بحث ورود کرد.

مجری طرح پژوهشی «نظام آماری نهاد» افزود: نهاد از اواسط سال ۱۳۹۵ روابط خود را با «پژوهشکده آمار» که به عنوان یک واحد تخصصی، علمی، پژوهشی که بازوی پژوهشی و آماری «مرکز ملی آمار ایران» به حساب می‌آید، آغاز کرد. پس از مذاکرات دوطرفه، اواخر سال ۹۵ قراردادی با عنوان «طرح پژوهشی نظام آماری نهاد» میان نهاد و پژوهشکده آمار منعقد شد که این قرارداد از اوایل سال ۹۶ اجرایی شد.

انجام مطالعات گسترده در ساختار و فرآیندهای نهاد

وی زمان صرف شده برای تهیه و ارائه این طرح را حدود یک سال عنوان کرد و گفت: این طرح طی یک سال گذشته در چند فاز و چند مرحله تهیه شد؛ ابتدا «فاز شناخت» که پژوهشگران ما چند ماه با رفت و آمد و ارتباط با نهاد، شناخت لازم از وضعیت سازمان را به دست آوردند، سپس به «تحلیل فاصله» پرداختند و در ادامه به «طراحی وضعیت مطلوب» رسیدند و نهایتا مرحله نهایی آماده‌سازی طرح پژوهشی در اوایل سال جاری آماده شد. البته این طرح اولیه، پس از برگزاری جلسات متعدد و نظرخواهی از کارشناسان و مدیران نهاد و در نهایت اعمال برخی اصلاحیه‌ها، در اواسط تابستان سال جاری نهایی شد.

شباک درباره محتوای طرح نهایی توضیح داد: طرح نهایی شامل چهار بخش است که طی آن تمام آیین نامه‌ها، قوانین، چارت سازمانی، تشکیلات تقسیمی در سطوح مختلف ادارات کل نهاد در استان‌ها، شهرستان‌ها و حتی کتابخانه‌ها مورد مطالعه قرار گرفت؛ از ارتباطات داخلی سازمان، تبادل داده‌ای، سامانه‌های مختلف مدیریتی و اطلاع‌رسانی،  فرآیند تولید، ذخیره‌سازی و در نهایت انتشار آمار و نقاط قوت و ضعف آنها ارزیابی و بررسی شد.

مجری طرح پژوهشی «نظام آماری نهاد» ادامه داد: همچنین بررسی مشکلات اداره بخش مرجع، نحوه مبادله منابع اطلاعاتی در بخش‌های مختلف؛ از امانت دادن کتاب گرفته تا بحث‌های مربوط به نوسازی کتابخانه‌ها و صدور مجوز نیز در این چهار بخش بررسی شد. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در بررسی‌های پژوهشگران ما شناسایی شد وجود نرم‌افزارهای فراوان و مستقل از هم است که باید این نرم‌افزارها یکپارچه شوند و قابلیت مهندسی پردازش داشته باشند.

وی تصریح کرد: اما بخش اصلی این طرح شامل یک نظام‌نامه است که در واقع ماحصل این طرح پژوهشی محسوب می‌شود. در این نظامنامه توضیح داده شده که ساختار نظام آماری نهاد باید چگونه باشد که گام اول تشکیل یک شورای سیاستگذاری آمار در داخل نهاد به ریاست بالاترین مقام یعنی دبیرکل نهاد و به دبیری معاون برنامه‌ریزی پژوهش و فناوری اطلاعات و با حضور سایر معاونان ستادی و ترجیحا مدیران یا کارشناسان مسئول از سه استان منتخب به نمایندگی از استان‌ها، است. این شورا مدیریت آمار در نهاد را به دست می‌گیرد و موظف به نظارت بر پیاده سازی و حسن اجرای این نظامنامه می‌شود.

مأموریت‌های ویژه شورای سیاستگذاری آمار در نهاد

مجری طرح پژوهشی «نظام آماری نهاد» درباره وظایف اصلی شورای سیاستگذاری آمار نهاد گفت: این شورای سیاستگذاری پنج مأموریت اصلی دارد که «طراحی و بازطراحی فرآیندهای تولید داده‌ها و اطلاعات آماری»، «هماهنگی و یکپارچه سازی سیستم‌های اطلاعاتی؛ پایگاه‌داده‌ها، انبار داده‌ها و طراحی سیستم جامعی که تمام این سامانه‌ها  باید در آن جای بگیرند»، «انتشار و تحلیل داده‌ها و اطلاعات آماری»، «مهندسی نظام آماری» و «برنامه‌ریزی و پایش عملکرد» وظایف این شورا را شامل می‌شود.

وی ادامه داد: تشکیل دبیرخانه شورای سیاستگذاری و دفتر مدیریت آمار نهاد کتابخانه‌های کشور به عنوان قلب تپنده این نظام و مسئول اصلی مدیریت نظام آماری در نهاد نیز  بر عهده این شورا است. پیشنهاد ما این بوده که در دفتر برنامه‌ریزی نهاد، دفتری به عنوان اداره کل آمار ایجاد شود که مدیریت آمار در این اداره صورت بگیرد. آن چیزی که در این میان اهمیت دارد این است که به این ترتیب آمار و اطلاعات زمانی قابل انتشار و استناد در داخل و خارج از سازمان می‌شود که «دفتر مدیریت آمار» این آمار را تأیید کرده باشد.

اشکان شباک تأکید کرد: یعنی همه اطلاعات باید از کانال این مدیریت آمار عبور کند و هیچ معاونتی نمی‌تواند به طور جداگانه بدون اینکه مهر تأیید این دفتر را از سیستم گرفته باشد، آماری را در اختیار رئیس یا سخنگوی خود بدهد. البته باید توجه داشته باشیم که تمام این مراحل در یک سیستم آنلاین و منظم انجام خواهد شد و روند انجام آن وقتگیر نخواهد بود. به این ترتیب اطلاعات از یک منبع به رئیس دستگاه می‌رسد و دیگر آمارهای ارائه شده دارای تشتت، تناقض نخواهد بود و هرجا در ارائه آمار مشکلی پیش آید، از طریق این سیستم می‌توان به راحتی آن را پیگیری و برطرف کرد.

پیش‌بینی دوره‌های آموزشی برای فعالان در حوزه مدیریت آمار

وی با اشاره به برنامه‌های پیش‌بینی شده برای فعالان در حوزه مدیریت نظام آماری گفت: کارشناسان فعال در این نظام چه در سطح دفتر مدیریت آمار و چه در کارگروه‌های مستقر در معاونت‌های دیگر سازمان، باید دوره‌های آموزشی خاصی ببینند که البته تمام عناوین، سرفصل‌ها و برنامه اجرایی دوره‌های آموزشی مورد نیاز برای شروع و استقرار این نظام، در طراحی وضع مطلوب این طرح جامع آورده‌ شده است.

مجری طرح پژوهشی «نظام آماری نهاد» به چالش‌های پیش رو اجرای این نظام اشاره کرد و گفت: طبیعتا اجرای نظام آماری در هر سازمان می‌تواند با مقاومت‌هایی در داخل از سوی برخی مدیران و کارمندان همراه باشد؛ بر این اساس پیش از اجرای این نظام، باید ظرفیت سازی، فرهنگ سازی و مهندسی ساختاری و سازمانی آن در نهادایجاد شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که اگر نهاد بنا دارد این نظام را پیاده‌ کند، باید به گونه‌ای آن را پیاده کند که با تغییر برخی مدیران میانی و ارشد پابرجا بماند و دستخوش تغییرات و یا اعمال سلیقه ها نشود.

شباک تعهد مدیران ارشد و باورمندی آنها نسبت به پیاده شدن نظام آماری را ضمانت اجرایی این نظام عنوان کرد و گفت: گاهی نیز ممکن است کارشناسان داخل سازمان در پیاده‌سازی این نظام مقاومت داشته باشند. به عنوان مثال ممکن است آمارهای تولید شده در یک بخش با مقاومت کارشناسان به بخش دیگر ارائه نشود که در این زمینه باید فرهنگسازی لازم و ایین‌نامه ها اجرایی درون نهاد پیش از اجرای این طرح صورت گیرد.

ارزش افزوده استقرار نظام آماری؛ ‌ صرفه اقتصادی و تولید آمار با کیفیت

اشکان شباک در ادامه درباره ارزش افزوده‌ای که اجرای این طرح پژوهشی برای نهاد خواهد داشت، توضیح داد: وقتی سازمانی نظام آماری منسجمی داشته باشد، به دلیل نظارت یک سیستم متمرکز بر اساس دستورالعمل‌ها تعاریف استانداردها و همچنین ارتباط تنگاتنگی با نظام آماری کشور دارد، با پرهیز از هرگونه موازی کاری دو یا چند معاونت و همچنین تولید آمارهای چندگانه، باعث تولید آمارهای با کیفیت و مقرون به صرفه می‌شود که این موضوع بزرگ‌ترین ارزش افزوده اجرای این طرح برای نهاد است.

وی  با اشاره به الزام پیاده‌سازی نظام آماری در تمام دستگاه‌های کشور، گفت: تصویب برنامه سوم توسعه آمار، بخشنامه اعلامی معاون اول رئیس جمهور و پیگیری‌های رئیس مجلس برای تصویب قانون نظام آماری، همگی نشان از تنظیم قوانین بالادستی مبنی بر الزام تمام دستگاه‌های کشور برای پیاده‌سازی نظام آماری در آینده‌ای نزدیک دارد؛ با توجه به اهمیت موضوع مدرن ساز ی نظام اماری که مرکز آمار ایران به جد به دنبال آن است و با توجه به قوانین اشاره شده و سایر اقدامات در جربان است به زودی همه دستگاه ها ملزم به مدرن سازی نظام تولید امار خود به عنوان بخشی از نظام امار ملی کشور خواهند بود که در این میان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با احساس نیاز به این مقوله اساسی از دستگاه‌های پیشرو در این عرصه خواهد بود و زمانی که سایر دستگاه‌ها به فکر ورود به این عرصه بیفتند، نهاد فاز آزمایشی آن را هم پشت سر خواهد گذاشته است.